Morgunblaðið - 05.06.2004, Side 38

MINNINGAR
38 LAUGARDAGUR 5. JÚNÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Nýlega gerði undirritaðurvandmeðfarin sagnorðað umtalsefni en þaðeru ekki einungis sagn-
orð sem geta ‘verið til vandræða’
heldur einnig ýmis önnur orð, t.d.
fallorð, og að því leyti eru nafnorð
ekki barnanna best.
Rétt beyging kvenkynsnafnorðs-
ins hönd er eftirfarandi (A): hönd,
hönd, hendi, handar; hendur, hend-
ur, höndum, handa. Frá beygingu
eintölunnar eru kunn ýmis frávik
en algengust munu eftirfarandi
vera: Frá 16. öld (B): hönd, hönd,
hönd, handar (beygist eins og
strönd) og frá 19. öld (C): hendi,
hendi, hendi, handar (beygist svip-
að og ermi og helgi). Hvorki af-
brigði B né C telst rétt. Nemandi
réttir því væntanlega upp höndina
en ekki ?hendina eins og lesa mátti í
Fréttablaðinu (25.3. 2004) og í sama
blaði var ritað ?Óheppinn farþegi
festi hendi í klósetti (1.11.2003) þar
sem átt var við að hann hefði fest
höndina. Í tengslum við fjölmiðla-
frumvarpið svo kallaða heyrði um-
sjónarmaður talað um að ?sam-
þjöppun valds á eina hendi [þ.e.
hönd] væri ekki æskileg. Í sumum
tilvikum má þó ætla að óregluleg
beyging handar styðjist við mál-
venju, t.d. í orðasambandinu hafa
e-ð í bakhöndinni. Þar er ávallt not-
uð forsetningin í og þgf.-myndin
bakhöndinni enda er orða-
sambandið fengið úr dönsku á fyrri
hluta 19. aldar.
Í knattspyrnu er talað um að
dæma hendi á leikmann sem kemur
við knöttinn með hendinni og enn
fremur er hrópað (það er) hendi (á
e-n) ef talið er að leikmaður hafi
snert knöttinn með hendinni. Í
fyrra dæminu væri þess að vænta
að notuð væri þf.-myndin hönd og í
því síðara nf.-myndin hönd en slíkt
mun afar sjaldheyrt eða -séð. Um-
sjónarmanni virðist koma til greina
að líta svo á að hendi í þessari
merkingu beygist eftir beyging-
ardæmi C og sú notkun helgist af
málvenju.
Hvorugkynsnafnorðið hundrað
beygist jafnan svo: hundrað, hundr-
að, hundraði, hundraðs; hundruð,
hundruð, hundruðum, hundraða. Í
nútíma máli gætir þess allnokkuð
að hundrað sé rangt beygt og er
það einkum í tveimur tilvikum.
Í fyrsta lagi er fleirtölumyndin
?hundruðir (nf. og þf.) kunn úr tal-
máli, t.d.: ?Aðgangur var ókeypis
meðan húsrúm leyfði en hundruðir
[þ.e. hundruð] þurftu frá að hverfa
og ?Hundruðir [þ.e. hundruð]
manna komu á sýninguna. Hér
gætir vafalaust áhrifa frá fleirtölu-
myndunum milljónir og þúsundir.
Í öðru lagi má oft sjá ef.flt.
?hundruða í stað hundraða, t.d.:
?ábendingar komu úr röðum þeirra
hundruða [þ.e. hundraða] sem voru
vitni að atvikinu og ?saknað er
hundruða [þ.e. hundruð] þúsunda.
Hér gætir ugglaust áhrifa frá mynd-
um nf./þf.flt. (hundruð) og þgf.flt.
(hundruðum) auk þess sem ætla má
að þær orðmyndir séu miklu algeng-
ari en ef.flt. hundraða. Í ýmsum orð-
um sem hafa sömu beygingu verður
hins vegar ekki vart óreglu af þess-
um toga. Nafnorðið hérað er t.d.
ávallt í ef. flt. héraða, myndina *hér-
uða hefur umsjónarmaður hvorki
heyrt né séð (* fyrir framan orð-
mynd vísar til þess að myndin sé
ekki til). Sama máli gegnir um hvor-
ugkynsorðið meðal, ef.flt. er ávallt
meðala (meðalaglas) en aldrei *með-
ula. Hvernig skyldi standa á því að
breytinga verður vart í beygingu
nafnorðsins hundrað en ekki í beyg-
ingu orðanna meðal og hérað? Skýr-
ingin er sú að fleirtölumyndir orðs-
ins eru kvenkenndar, eins og áður
gat, en af því leiðir að tengslin á milli
?hundruðir og ?hundruða verða
svipaðs eðlis og frömuðir–frömuða
(ekki framaða) og könnuðir-
könnuða (ekki kannaða). Við þetta
bætist að nafnorðið hundrað er al-
gengara en nafnorðin meðal og hér-
að og myndirnar hundruð (nf.þf. flt)
og hundruðum (þgf.flt.) eru algeng-
ari en ef.flt. hundraða, þ.e. uð-
myndir (nf., þf., þgf.flt.) kunna að
hafa áhrif á að-myndina (ef.flt.).
Til gamans má geta þess að
hundrað er notað sem óbeygt lýs-
ingarorð í merkingunni ‘100’ (I.) en í
merkingunni ‘mikill fjöldi’ (II.)
beygist það í fleirtöðu eins og að of-
an greindi og tekur með sér eign-
arfall. Þetta má sjá af eftirfarandi
dæmum:
I. Maðurinn týndi hundrað krón-
um; konan saknar hundrað króna; á
tjörninni eru hundrað (‘100’) endur
II. Maðurinn týndi hundruðum
króna (‘miklu fé’); konan saknar
hundraða króna (‘mikils fjár’); á
tjörninni eru hundruð anda (‘mjög
margar endur’).
Til þess eru vítin
að varast þau
Í sjötta pistli um íslenskt mál var
fjallað um þá áráttu sem mjög gætir
í nútímamáli að nota nafnhátt með
sögninni vera í stað persónuháttar,
t.d. ?liðið er að leika vel í stað liðið
leikur vel og ?markmaðurinn er að
verja vel í stað markmaðurinn ver
vel. Orðasambandið vera að gera
eitthvað er oft kallað dvalarhorf með
svipuðum hætti og orðasambandið
fara að gera eitthvað er nefnt byrj-
unarhorf. Málhagur maður, sem
orðinn var býsna þreyttur á ofnotk-
un nafnháttar með sögninni vera,
lagði til í mín eyru að nýmælið yrði
kallað handboltahorf, vafalaust með
vísan til þess hve slík ofnotkun er
áberandi í lýsingum íþróttaleikja.
Í áðurnefndum pistli benti um-
sjónarmaður á að meginreglan væri
sú að dvalarhorf er einungis notað
er vísað er til atburðar eða verkn-
aðar sem afmarkaður er í tíma eða
rúmi (og gerist á sama tíma og
setningin er sögð), t.d. hún er að
skrifa bréf. Ef hins vegar verkn-
aðurinn er ótímabundinn er ekki
venja að nota dvalarhorf, t.d. ?hún
er að skrifa vel (þ.e. hún skrifar
vel). Enn fremur var bent á að dval-
arhorf væri ekki notað með atviks-
orðunum vel, lengi, illa o.fl. Þess
vegna samræmist það ekki mál-
venju að segja: ?knattspyrnukapp-
inn er að leika vel; ?skákmaðurinn
er að hugsa lengi og ?hvítur er að
tefla illa. – Nafnháttarstíll hinn nýi
kann að vera til þæginda fyrir þá
sem vilja komast hjá því að beygja
sagnorð eftir tíðum og persónum og
vafalaust hentar hann einnig vel út-
lendingum sem vilja læra íslensku
en ekki er hann fagur. Breyting
þessi er á sviði setningafræði og
getur umsjónarmaður ekki fundið
neina hliðstæðu sem haft hefur jafn
miklar breytingar í för með sér og
nafnháttarstíllinn mun hafa ef hann
nær fram að ganga.
Að lokum skulu nefnd nokkur
dæmi og lesendum eftirlátið að
dæma um þau:
?þótt hún [handknattleikskona]
sé stöðvuð er hún samt að halda
áfram (6.4.04);
?það hefur ekki verið að ganga
vel í sóknarleiknum (6.4.04);
?þegar hún stekkur upp þá er
hún að ná góðum skotum á markið
(6.4.04);
?þær eru virkilega að standa upp
úr (6.4.04);
?Þar af leiðandi er ég ekki að ör-
vænta… (26.3.04);
?…að við séum ekki að standa við
þau menningarmarkmið sem okkur
er ætlað (7.3.04);
?það eru ekki allir að vinna á
þessum verðum (‘sama verði á
bensíni’) (15.1.04);
?Við erum að sjá þetta bera ár-
angur (9.3.04);
?… þessi Pressukvöld á RÚV eru
ekki að virka (28.11.03);
?Sérhönnuðu Nike golfkylfurnar
voru ekki að falla í kramið [hjá
Tiger Woods] (31.3.03)
jonf@hi.is
ÍSLENSKT MÁL
Jón G. Friðjónsson
29. þáttur
✝ Margrét Magnús-dóttir Öfjörð
fæddist hinn 5. júní
1923 í Skógsnesi í
Gaulverjabæjar-
hreppi í Árnessýslu.
Hún lést á hjúkrun-
arheimilinu Kumb-
aravogi 29. maí síð-
astliðinn. Foreldrar
hennar voru Magnús
Þórarinsson Öfjörð,
kennari, bóndi,
hreppstjóri og odd-
viti í Skógsnesi, f. 21.
júlí 1888, d. 25. apríl
1958 og kona hans
Þórdís Ragnheiður Þorkelsdóttir,
f. 10. mars 1892, d. 15 apríl 1950.
Systkini Margrétar eru Þórarinn,
f. 25. janúar 1921, d. 28. apríl
1937, Guðný, f. 23. mars 1922, d.
20. febrúar 2001, Ragnheiður, f.
24. ágúst 1924, d. 5. júní 1996,
stúlka. f. 24. ágúst 1924, d. 29.
ágúst 1924, Skúli, f. 9. maí 1928,
Áshildur, f. 29. sept. 1930.
Margrét giftist 1942 Sigurði
Guðjónssyni, f. 3. nóv. 1911 í
Framnesi í Vestmannaeyjum
(skildu). Synir þeirra eru: A) Þór-
arinn Öfjörð, f. 25. júní 1942,
verkamaður, B) Kjartan, f. 23.
ágúst 1943, d. 16. október 1972,
sjómaður, C) Sveinn Ármann, f. 6.
október 1944 deildarstjóri, k. Sig-
urbjörg Gísladóttir, f. 26. jan
1949, skildu, börn þeirra: 1) Bryn-
dís, f. 17. mars 1968, synir henn-
ar: a) Ármann Örn, b) Steinar, c)
Bjarki Elvar. 2) Magnús Gísli, f.
15. apríl 1971, k. Linda Björg
Guðjónsdóttir, f. 12. nóvember
1971, börn þeirra: a) Dagur Fann-
ar, b) Daldís Perla. 3)Kristín, f.
2.janúar 1973, m. Andrés Guð-
mundur Ólafsson, f. 30. apríl
1972; synir þeirra: a) Sverrir, b)
Ólafur Áki. Sambýliskona Sveins
Ármanns er Guðrún Guðbjarts-
dóttir, f. 20. september 1950.
Seinni maður Margrétar er Mark-
ús Þorkelsson, f. 6.júní 1918 í
Gerðum í Gaulverjabæjarhreppi í
Árnessýslu. Foreldrar hans voru;
Þorkell Guðmundsson, f. 31. des-
ember 1884 í Ferjunesi í Villinga-
holtshreppi í Árnessýslu, d. 17.
júní 1975, og Guðrún Guðmunds-
dóttir, f. 1. febrúar 1888 í Brennu
í Gaulverjabæjarhreppi, d. 6. des-
ember 1970. Börn þeirra: D) Þor-
kell Heimir, f. 15. nóvember 1950,
verkstjóri, k. Ólafía Anna Hall-
dórsdóttir, f. 4. nóvember 1955,
skildu; börn þeirra:
1) Grétar Már, f. 26.
júlí 1973, k. Nanna
Dóra Ragnarsdóttir
f. 31. júlí 1974, börn
þeirra: a) Þorkell
Ragnar, b) Ingunn
Ósk. 2) Ólöf Árný, f.
27. mars; 1978. Sam-
býlismaður; Sigurð-
ur Rúnar Krist-
björnsson, f. 28.
desember 1976,
dóttir þeirra: a)
Victoría Kolbrún
Öfjörð. Barnsmóðir
Þorkels; Inga Lóa
Hannesdóttir, sonur þeirra 3)
Hannes, f. 6. apríl 1991. K.II
Ragnhildur Benediktsdóttir, f. 21.
júlí 1958. E) Ragnheiður, f. 17.
september 1954, d. 16. júlí 2001,
húsfreyja. M. Helgi Ingvarsson, f.
15. júní 1950, skipstjóri, börn
þeirra: 1) Kjartan Þór, f. 15. sept-
ember 1971, 2) Gunnar Örn, f. 25.
október 1972, 3) Ómar Vignir, f.
26. apríl 1980, í sambúð með
Eddu Linn Rise f. 9. júlí 1982. 4)
Guðrún Alda, f. 28. júní 1984. F)
Magnús Öfjörð, f. 3. október 1958,
verkstjóri, k. Sandra Pálsdóttir, f.
7. ágúst 1964, börn þeirra: 1)
Anna Margrét, f. 21. september
1982, í sambúð með Ástþóri Ingva
Ingvasyni, f. 27. maí 1979. 2) Haf-
þór, f. 11. júní 1985. G) Kolbrún, f.
13. september 1966, blómaskreyt-
ir. M. Agnar Bent Brynjólfsson, f.
24. mars 1962, börn þeirra 1)
Guðjón Eggert, f. 14. janúar 1987,
2) Alexandra, f. 25. maí 1993, 3)
Álfrún Björt, f. 22. apríl 1998.
Margrét og Markús hófu bú-
skap í Vallahjáleigu í Gaulverja-
bæjarhreppi og bjuggu síðar í
Gerðum í sama hreppi. Árið 1972
fluttust þau að Eyrarbakka hvar
þau bjuggu til 2002 er þau settust
að á Selfossi hjá Kolbrúnu dóttur
sinni. Samhliða húsmóðurstörfum
vann Margrét við hin ýmsu störf
til sveita, og síðar starfaði hún
meðal annars við fiskvinnslu,
matseld, aðhlynningu aldraðra og
fleira. Hún þótti lagin við dýr og
var iðulega fengin til hjálpar
skepnum við burð. Er ekki nokk-
ur vafi á að hugur hennar stefndi
til dýralæknisnáms á yngri árum.
Útför Margrétar verður gerð á
fæðingardegi hennar í dag frá
Eyrarbakkakirkju og hefst at-
höfnin klukkan 14. Jarðsett verð-
ur í Selfosskirkjugarði.
Hún Margrét Magnúsdóttir Öfjörð
lagði af stað í sína hinstu ferð árla
morguns eins og hygginn ferðamaður
sem ætlar í langferð. Hún hafði beðið
þessarar ferðar um nokkurn tíma þar
sem heilsa og kraftar voru þrotin.
Þegar svo er og dagsverkinu lokið er
dauðinn kærkominn ekki síst fyrir þá
sem vanir eru að njóta frelsisins sem
felst í því að geta farið allra sinna ferða
á eigin vegum eins og hún gerði lengst
af.
Ég kynntist Möggu fyrst að vori til
fyrir svo sem hálfum sjötta áratug
þegar ég sem stráklingur var að aka
haugnum út á túnið í Gaulverjabæ.
Þetta var fyrir þann tíma sem drátt-
arvélar komu almennt á bæi heldur
varð bara að notast við hestvagna, en
þarna var einn af landbúnaðarjeppun-
um sem þá voru að koma og voru not-
aðir til margra hluta. Jeppakerra var á
bænum og var nú jeppinn notaður til
haugkeyrslu. Ég mokaði í og úr kerr-
unni, en Magga ók jeppanum og það
fór strax vel á með okkur.
Um þetta leyti voru þau Markús
uppeldisbróðir minn að draga sig sam-
an og bjuggu þau í farsælli sambúð
alla tíð síðan, fyrst sem bændur í Bæj-
arhreppnum og síðan um langan aldur
á Eyrarbakka, allt þar til heilsu
Möggu fór að hraka svo að ekki var
um annað að ræða en flytja búferlum í
skjól Kolbrúnar dóttur þeirra á Sel-
fossi. Ekki varð þetta þó til langs tíma
því heilsu hennar hrakaði svo ört að
hún varð að komast á hjúkrunarheim-
ili, þar sem hún dvaldi svo til hinstu
stundar. Á Kumbaravogi fór mjög vel
um hana, hún fékk herbergi með út-
sýni upp til landsins þar sem græn
sléttan bylgjaðist og blá fjöllin bar við
himin í fjarska, líkt útsýninu frá æsku-
heimili hennar í Skógsnesi.
Ég og fjölskylda mín munum ávallt
minnast gestrisni og glaðværðar sem
mætti okkur þegar við heimsóttum
þau hjónin og þökkum ævilanga vin-
áttu. Aðstandendum öllum sendum
við samúðarkveðjur.
Hergeir Kristgeirsson.
Elsku amma, þakka þér fyrir allar
þær ánægjustundir sem þú hefur gef-
ið mér, þegar við spiluðum og þú fórst
með mér í skemmtiferðir og bíltúra til
hestanna. Þegar ég fékk að gista yfir
helgi um sumar og hjálpa þér í garð-
inum með blómin og síðan fórum við
inn og spiluðum danskan Marías lengi
og svo fleiri spil. Þegar við fórum í
búðarferð á Selfoss og þegar við fór-
um með brauð handa Pegasusi og Þyt
og þeir komu alltaf labbandi á móti
okkur. Þakka þér fyrir að vera alltaf til
staðar þegar ég þurfti á því að halda.
Þakka þér fyrir að vera svona góð
amma. Ég þakka þér fyrir allt það
sem þú hefur gefið mér og hjálpað
mér við. Vonandi líður þér vel.
Elsku amma, ég mun sakna þín.
Kær kveðja.
Alexandra Agnarsdóttir.
Hún Magga tengist einni af mínum
allra fyrstu bernskuminningum er við
vorum stödd við slátt á austurengjun-
um í Skógsnesi. Við Erlingur höfðum
sofnað í tjaldinu, en þegar við vökn-
uðum var Magga komin á græna jepp-
anum hans afa í Gaulverjabæ. Það var
jafnan viðburður að fá akandi gesti í
heimsókn, en á þessum tíma var ekki
til vélknúið ökutæki í Skógsnesi.
Þannig tók Magga þátt í að sýna okk-
ur inn í heim bílaaldarinnar, sem flutti
með sér sérkennilega lykt af bensíni
og skildi eftir nýstárleg för á vegi.
Einhverju sinni ók hún með okkur
systkinin og mömmu út að Selfossi – í
kaupstaðarferð. Á leiðinni spurðum
við forvitin um ýmis landfræðileg heiti
þar sem leið lá. Því var svarað, en svo
kom... og hvað heitir þessi lækur?
„Asjúlæk,“ svaraði Magga að bragði.
Ég fann að hún var eitthvað að grínast
og jafnvel að tala útlensku, en það eru
örfá ár síðan ég skildi að hún hafði
sagt: „As you like“ (sem yður þókn-
ast).
Á þessum tíma varð mamma þrítug
og þær komu Magga og Ása, einar
gesta, á bæjarjeppabílnum. Ég man
að þær þeyttu rjóma í skál, hvolfdu
svo skálinni og taldist þá fullþeyttur
rjóminn ef við loddi skálina. Þetta
fannst mér afar merkilegt þar sem ég
var vön því að allt fast og fljótandi
hafði tilhneigingu til að leita til jarðar,
en þarna hékk rjóminn neðan í
skálinni eins og fluga neðan í lofti. Svo
sungu þær systur og dönsuðu við
okkur krakkana á baðstofugólfinu og
voru ógurlega fjörugar.
Magga hafði alltaf mikinn áhuga á
dýrum og ófáir voru þeir sem nutu
handlagni hennar við að hjálpa ám um
sauðburðinn. Hún átti um tíma, ásamt
öðru hefðbundnara búfé, bæði gæsir
og geitur, hestana vildi hún hafa fjör-
uga og hundana húsbóndaholla. Mér
fannst flutningur þeirra Möggu og
Madda úr sveitinni nokkuð ótímabær
vegna áhuga þeirra á dýrum, en þau
höfðu auðvitað sínar ástæður til að
leggja af búskapinn.
Sl. haust hitti ég Möggu, sem þá var
orðin mjög veik, við útför Jóns í Gegn-
ishólum. Ég undraðist dugnað hennar
að koma, en hún svaraði á sinn hvat-
vísa hátt: „Það er nú ekki mikið að
koma svona og vera í hjólastól.“ Þann-
ig minnist ég Möggu, sem lengst af
var afar létt á fæti, fjörmikil og um-
fram allt hörð af sér.
Ég og fjölskylda mín vottum Mark-
úsi og fjölskyldu hans samúð okkar.
Þórdís Kristjánsdóttir.
Elsku amma, ég mun sakna þín, þú
varst svo góð við mig og það var svo
gaman að heimsækja þig. Þú gafst
mér alltaf súkkulaðirúsínur. Það var
svo gaman þegar þú fluttir til okkar og
ég gat alltaf farið fram í herbergi til
þín. Takk fyrir fallega teppið sem þú
prjónaðir handa mér. Bless, elsku
amma, Guð geymi þig.
Álfrún Björt Agnarsdóttir.
Elsku amma. Ég man alltaf svo vel
eftir þegar ég var litli fimm ára gutt-
inn sem tók rútuna til Eyrarbakka frá
Reykjavík. Það vildi ég líka helst gera
um hverja helgi.
Það var alltaf svo spennandi að
heimsækja ömmu og afa á Staðar-
bakka, gista hjá þeim, skoða hestana
og fara á rúntinn með ömmu upp að
Selfossi.
Svo flutti ég með fjölskyldunni til
Danmerkur en þið funduð ykkur samt
tíma til að eiga með okkur góða daga
þar þegar þið komuð í heimsókn tvisv-
ar sinnum. Alltaf þegar farið var í bíl-
túra söngst þú hástöfum. Svo kom að
því að þið selduð húsið ykkar á Eyr-
arbakka og fluttuð til okkar á Selfoss.
Þá vorum við komin heim til Íslands
aftur. Öllum þeim minningum sem ég
á um þig, amma mín, myndi taka lang-
an tíma að segja frá. Ég hef ekki þekkt
þig nema í 17 ár, en þeir sem fengu að
njóta félagsskapar þíns alla þína ævi
geta verið stoltir af því.
Guð geymi þig.
Guðjón Eggert.
MARGRÉT MAGNÚS-
DÓTTIR ÖFJÖRÐ