Morgunblaðið - 10.06.2004, Blaðsíða 44

UMRÆÐAN
44 FIMMTUDAGUR 10. JÚNÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
STJÓRNMÁLAMANNA er ekki
alltaf minnzt fyrir það sem þeir
mundu sjálfir kjósa sér.
Það má örugglega
segja um Hermann
Höcherl, sem var eitt
sinn innanríkisráðherra
Vestur-Þýzkalands. Er
nokkur sem man eftir
honum nú fyrir annað
en þau fleygu orð sem
hann glopraði út úr sér
þegar hann og und-
irsátar hans höfðu verið
sakaðir um stjórn-
arskrárbrot í tengslum
við svonefnt „símahler-
unarmál“ árið 1963?
Það er hvort sem er engin leið, sagði
hann, „að hlaupa stöðugt um allan
daginn með stjórnarskrána undir
handleggnum.“
Orðin koma í huga nú, þegar svo
margir hafa svo margt að segja frá
stjórnarskrá íslenzka lýðveldisins, en
hafa þó, að því er virðist, ekki séð
hana, eða að minnsta kosti ekki lesið
hana mjög vandlega. Nú hefur forseti
Íslands hafnað því að undirrita laga-
frumvarp, og samkvæmt 26. grein
stjórnarskrárinnar skal leggja frum-
varpið undir þjóðaratkvæði. Texti
stjórnarskrárinnar er skýr, málið
virðist liggja ljóst fyrir; en þá heyrast
allt í einu fjölmargar raddir í sam-
stilltum kór um að allt sé óljóst, og til
að eyða óvissunni þurfi að koma á fót
nefnd til að undibúa setningu laga
með einhverjum skilyrðum fyrir því
að atkvæðagreiðslan skuli teljast
„bindandi“. Til dæmis að atkvæða-
greiðslan skuli þá aðeins teljast
„bindandi“ ef tiltekið hlutfall kjós-
enda taki þátt í henni: sumir segja 20
prósent, aðrir þrjátíu prósent, enn
aðrir 75 prósent, og fleiri tölur held
ég hafi verið nefndar.
Þetta er fráleitt og
stenzt varla stjórn-
arskrá.
Alþingi getur með
lögum ákveðið að fram
fari þjóðaratkvæða-
greiðsla um tiltekið mál,
og þá sett skilyrði fyrir
því að sú atkvæða-
greiðsla sé bindandi
fyrir stjórnvöld, þótt
það geti alveg eins
ákveðið að slík at-
kvæðagreiðsla þurfi alls
ekki að vera bindandi,
jafnvel þótt allir atkvæðisbærir menn
mæti á. Allt öðru máli gegnir um
þjóðaratkvæðagreiðslu vegna þess að
forseti hefur ekki undirritað laga-
frumvarp. Hér er stjórnarskráin
skýr: Atkvæðagreiðslan er bindandi,
hvernig sem hún fer. Rifjum upp
hvað stjórnarskráin segir í marg-
ræddri 26. grein: „Nú synjar forseti
lagafrumvarpi staðfestingar, og fær
það þó engu að síður lagagildi, en
leggja skal það þá svo fljótt sem kost-
ur er undir atkvæði allra kosning-
arbærra manna í landinu til sam-
þykktar eða synjunar með leynilegri
atkvæðagreiðslu. Lögin falla úr gildi,
ef samþykkis er synjað, en ella halda
þau gildi sínu.“
Tökum eftir: (a) Þegar forseti synj-
ar lagafrumvarpi staðfestingar, þá er
málið úr höndum bæði hans og al-
þingis: Þjóðaratkvæðagreiðslan ein
sker úr. (b) Það sem lagt er undir at-
kvæði er lagafrumvarpið sjálft, og
ekkert annað. Það er til dæmis ekki
verið að biðja atkvæðisbæra menn að
greiða atkvæði með eða móti ákvörð-
un alþingis eða ákvörðun forsetans,
eða nokkuð annað þvíumlíkt. (c) Ef
lögunum er synjað samþykkis, þá
falla þau úr gildi, hverjar svo sem
aðrar kringumstæður kunna að vera;
með öðrum orðum , ef þau eiga ekki
að falla úr gildi. [Munum að þau eru í
gildi þar til atkvæðagreiðslan hefur
farið fram.]
Það sem atkvæðagreiðslan snýst
um er þá einungis hvort lögin verða
samþykkt. Öll skilyrði sem sett eru
um atkvæðagreiðsluna eru því auka-
leg skilyrði fyrir samþykkt laganna.
Tökum dæmi til að gera þetta skilj-
anlegra: Gerum ráð fyrir að alþingi
setji nú lög um að eitthvert tiltekið
hlutfall kjósenda þurfi til að atkvæða-
greiðslan geti talizt gild, segjum 70
prósent, til að hafa einhverja tölu til
að ræða um. Þá er ljóst: Ef 70 pró-
sent atkvæðisbærra manna greiða at-
kvæði, og meirihluti þeirra sam-
þykkir lögin, þá halda þau gildi sínu,
en falli atkvæði jafnt, eða meirihlut-
inn er á móti, þá hafa lögin ekki verið
samþykkt og falla því úr gildi. Ef hins
vegar færri en 70 prósent atkvæð-
isbærra manna greiða atkvæði, þann-
ig að skilyrðinu fyrir því að atkvæða-
Hví ekki að setja skilyrði
um 100% þátttöku í
þjóðaratkvæðagreiðslu?
Reynir Axelsson skrifar
um þjóðaratkvæði ’Það skyldi nú ekkivera að einhverjir
þeirra sem vilja setja
slík skilyrði hafi alls
ekki hugsað út í þetta?‘
Reynir Axelsson
UMRÆÐUR um fjölmiðla hafa
undanfarið tröllriðið þingi og þjóð.
Áherslan hefur verið nánast ein-
göngu á eignarhald en lítið um að
tryggja áreiðanlegan fréttaflutning.
Allir geta verið sammála um að lög
megi vera um eignarhald en sam-
komulag um lagasetningu tókst ekki
og eiga stjórnvöld sinn hlut í því.
Ísland er eyríki og
því fjarri viðburðum
erlendis sem geta
samt snert landsmenn
beint eða óbeint.
Margir Íslendingar
hafa dvalist erlendis
við nám og störf en
meginþorri lands-
manna fer utan í
skemmtiferðir sem
gera einstaklingum
ekki kleift að kynnast
viðhorfum erlendra
þjóða til hlítar. Íslend-
ingum er því mik-
ilvægt að fjölmiðlar geti flutt þeim
og skýrt erlenda viðburði sem næst
því að þeir eru að gerast.
Frá því undirritaður fyrst fluttist
til langdvalar erlendis og kynntist
„topp“ fréttaflutningi hefur honum
oft blöskrað fréttaflutningur ís-
lenskra fjölmiðla hvað varðar tak-
markaðan fréttaflutning eða skiln-
ingsleysi á atburðum erlendis miðað
við túlkun þarlendra hverju sinni.
Fyrir áhugamenn um erlendar
fréttir skipta innlendir fjölmiðlar
orðið æ minna máli. Stuttbylgju-
útvarp hefur lengi verið aðgengi-
legt. Alþjóðleg dagblöð er nú hægt
að fá samdægurs (Int. Her. Trib.).
Vefsíður erlendra fréttastofa má sjá
á netinu t.d. BBC, CNN, CBS o.fl.
Með loftnetsdiskum eða með Breið-
bandinu má sjá t.d. sjónvarps-
útsendingar BBC, CCN, SKY News
o.fl.
Helgin 5.6. júní verður að teljast
einhver sú dapurlegasta í fréttasögu
RÚV. Árið 1939 hófst heimsstyrj-
öldin síðari og á vordögum 1944
réðu nasistar yfir meginhluta Evr-
ópu og horfðu yfir til Englands.
Sjötta júní 1944 réðust Bandamenn
með miklum mannfórnum inn í
Normandí og telja það vendipunkt í
styrjöldinni. Tæplega 20 þúsund
hermenn Bandamanna hvíla í
nokkrum kirkjugörðum á svæðinu.
Síðan kallast 6. júní D-dagur og hef-
ur verið haldinn hátíðlegur í Norm-
andí á 10 ára fresti með samkomu
viðkomandi þjóðarleiðtoga og gam-
alla hermanna. Það er erfitt að
skilja Bandaríkjamenn og Breta án
þess að vera kunnugur hern-
aðarsögu þeirra og báðar þjóðir
telja D-daginn mestan í þeirri sögu.
Í ár var haldið upp á 60 ára af-
mæli innrásarinnar með meiri við-
höfn en nokkru sinni
fyrr enda ekki að búast
við að margir gamlir
hermenn verði á lífi
eftir 10 ár. Hátíðahöld-
in hófust strax laug-
ardaginn 5. júní. Alls
voru 17 þjóð-
arleiðtogar í Normandí
og hafa svo margir
aldrei áður verið sam-
ankomnir í einu í
mannkynssögunni. Í
fyrsta sinn var kansl-
ara Þýskalands og for-
seta Rússlands boðið.
Áhersla var lögð á vináttu þjóðanna
til að koma í veg fyrir að hild-
arleikur sem seinni heimsstyrjöldin
endurtæki sig.
Stórblaðið Int. Herald Tribune
kynnti hátíðahöldin í laugardags-
blaðinu á 4 síðum auk forsíðu. Um
morguninn hófu helstu erlendir fjöl-
miðlar samfellda umfjöllun um há-
tíðahöldin á vefsíðum og í beinum
útsendingum með sögulegum skýr-
ingum og gömlum fréttamyndum.
Stöð 2 flutti á laugardagskvöld
ágæta frétt um þetta, en ekki var
eitt orð eða myndskeið um at-
burðina í sjónvarpsfréttum RÚV.
Meðal þjóðhöfðingja var Bush
Bandaríkjaforseti sem fyrst kom við
á Ítalíu í ferð sinni, en Bandaríkja-
mönnum er þökkuð frelsun Róma-
borgar. Sjónvarpið flutti á laug-
ardagskvöld fréttir af fundi hans og
Berlusconis Ítalíuforseta og sagði
að hann kæmi síðar til Frakklands
til að hitta Chirac Frakklandsfor-
eta. Einni klukkustund fyrir þá
frétt hafði fréttamannafundi forset-
anna lokið í París í beinni útsend-
ingu erlendra sjónvarpsstöðva.
Að kvöldi laugardags lést Ronald
Reagan Bandaríkjaforseti sem
Bandaríkjamenn telja meðal sinna
merkustu forseta og jafnvel Gorb-
atsjov lofar fyrir endalok kalda
stríðsins. Einn þýðingarmesti fund-
ur þeirra var í Reykjavík árið 1986.
Löngu fyrir kl. 10 um kvöldið var
lát Reagans orðin meginfréttin hjá
erlendum fréttastofum á vefsíðum
og í útsendingum. BBC skilgreindi
lát hans sem „BREAKING NEWS“
Reagan var forseti Bandaríkjanna
árið 1984 á 40 ára ártíð D-dagsins
og heimsótti þá Normandí. Erlend-
ar fréttastofur gátu því strax ofið
saman fréttir af lífsferli hans og
heimsókn til Normandí.
Það var ekki eitt orð um lát hans í
útvarpsfréttum RÚV kl. 10 á laug-
ardagsköldi en m.a. sagt frá „upp-
götvun“ Svía á líkfrystingu, einnig
sagt skilmerkilega frá fyrstu hrefn-
unni á vertíðinni. Á miðnætti var
sagt frá því að hátíðahöld væru að
hefjast í Normandí. Þau höfðu þá
staðið í 15 klukkustundir.
Á hádegisfréttum á sunnudag
flutti Bylgjan ágæta frétt um há-
tíðahöldin en ekki eitt orð var um
þau í hádegisfréttum RÚV. Á sama
tíma var herlúðrasveit Noregs í að-
alhlutverki í beinni útsendingu. Í út-
varpsfréttum kl. 18 var sagt að
þjóðhöfðingar hefðu verið síðdegis í
Normandí. Bush forseti og Elísabet
Bretadrottning höfðu flutt ræður
þegar um kl. 9 um morguninn. Í
sjónvarpsfréttum RÚV kl. 19 var
sagt að um daginn hefðu verið há-
tíðahöld í Normandí, þau höfðu þá
staðið í tvo daga.
RÚV fær falleinkunn hjá mér fyr-
ir þessa frammistöðu, það hlýtur að
þurfa að enduskoða störf fréttastof-
unnar. Megi Stöð 2 og Bylgjan
styrkjast.
D-dagur og RÚV
Birgir Guðjónsson
skrifar um fjölmiðla ’RÚV fær falleinkunnhjá mér fyrir þessa
frammistöðu.‘
Birgir Guðjónsson
Höfundur er yfirlæknir.
AUÐVITAÐ er það alveg rétt hjá
forsætisráðherra vorum að aldrei
hefði átt að koma til þess að fjöl-
miðlalögin yrðu fyrst laga til þess
að reyna á synjunarrétt stjórn-
arskrárinnar. Enda þau lög sem
komu frá þinginu eftir mikið þóf
ekki þess eðlis að ástæða sé til. Þar
er í sjálfu sér verið að leggja til
ósköp sanngjarna
hluti. Spurning um
málsmeðferð, aðlögun
og prósentur. Það er
hins vegar verra að
ráðherrann geri sér
ekki ennþá grein fyrir
að í öllum aðdraganda
lagasetningarinnar,
ögraði hann svo rétt-
lætiskennd og siðferð-
iskennd stórs hluta
þjóðarinnar með stór-
yrðum sem því miður
verða ekki aftur tekin.
Hjá flestum okkar hef-
ur það ávallt verið ljóst að forseti
vor hefði synjunarétt/ eða málskots-
rétt sem hann gæti nýtt sér. Það
lærðum við í barnaskóla. Ekki
fannst mér það nú heldur mál-
efnaleg umræða að draga persónu
dóttur forsetans inn í umræðuna
vegna þess að hún ynni hjá Baugi,
þar vinna ansi margir sem eiga ætt-
ingja sem líka þurfa að taka alls
konar ákvarðanir. Með öllum þess-
um látum og offorsi má jafnvel
segja að forætisráðherra hafi komið
í veg fyrir að sett voru lög sem víð-
tæk samstaða hefði getað verið um.
Þá hefði verið hægt að segja að
hann hefði endað valdaferil sinn
glæsilega með lögum sem kröfðust
hugrekkis og stjórnvisku. Hug-
rekkið vantaði ekki en viskan brást.
Það held ég að sé mjög almenn
skoðun að löngu sé tímabært að
stemma stigu við þeim gríðalegu
völdum sem Baugur hefur í ís-
lensku athafnalífi sem eru svo mikil
að Baugsmenn voru lengi vel ragir
við að horfast í augu við þau sjálfir,
er þeir gátu lengi vel ekki við-
urkennt eignarhlut sinn að Frétta-
blaðinu, sem nú síðustu vikur hefur
svo sannarlega þjónað eigendum
sínum dyggilega. Það sýnir okkur
líka að nú þegar á móti blæs hjá
Baugi þá er það það eina sem þeim
dettur í hug að verði til þess að
snúa málinu sér í hag,
að selja allt og flytja til
útlanda því umhverfið
er orðið óvinveitt.
Þetta minnir á litla
krakka sem gráta þar
til eftir þeim er látið.
Ég verð að segja að í
upphafi var ég alveg
sammála þeim Baugs-
feðgum um að hér
væri verið að vega
beint að þeim en með
þeim breytingum sem
orðið hafa á frumvarp-
inu finnst mér að þeir
ættu að geta við unað. Þeir stjórna
stórum hluta markaðarins, eða
flestu því sem við getum keypt.
Leyfið okkur að hafa skoðanir okk-
ar í friði því þær eru ekki til sölu.
Miðað við viðbrögð fjölmiðla þeirra
síðustu vikur, er því miður alveg
ljóst hver tilgangur þeirra með fjöl-
miðlaeign er. Segja má þó að margt
gott hafi komið út úr allri um-
ræðunni um fjölmiðlafrumvarpið,
við höfum verið neydd til að horfa
framan í okkur sjálf og finna út
hverslags þjóðfélag það er sem við
viljum byggja.
Jafnvel hörðustu íhaldsmenn og
talsmenn frelsisins hafa þurft að
kyngja því að því miður er það ekki
svo að markaðurinn hafi svör við
öllu og aðlagi sig alltaf á þann hátt
að ásættanlegt sé með hag þjóð-
arinnar að leiðarljósi. Með máls-
meðferð þessari var forseti lýðveld-
Um hvað á að kjósa?
Hannes Friðriksson
skrifar um kosningar
Hannes Friðriksson