Morgunblaðið - 29.07.2004, Qupperneq 11

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 29. JÚLÍ 2004 11
ÁHUGI erlendra aðila á frekari
möguleikum til uppbyggingar ál-
vera hér á landi vekur ugg meðal
náttúruverndarsinna en kemur
þeim ekki á óvart. Eins og áður
hefur komið fram hafa Landsvirkj-
un og iðnaðaráðuneytinu borist
margar fyrirspurnir frá erlendum
álbræðslufyrirtækjum en áhuginn
beinist fyrst og fremst að Norður-
landi. Talsmenn náttúruverndar-
samtaka sem Morgunblaðið hafði
samband við benda á að álver þurfi
mikla orku og að virkjanir geti haft
mikil umhverfisspjöll í för með sér.
Þó eru viðmælendur sammála um
að ekki skuli allar virkjanir settar
undir sama hatt en að hins vegar
þurfi að fara varlega í að ráðstafa
þeirri orku er fyrir hendi er hér á
landi.
Hilmar J. Malmquist hjá Nátt-
úruvernd Íslands segir að beina
þurfi sjónum að léttari og umhverf-
isvænni iðnaði sem ekki þurfi svona
gífurlega stórar virkjanir. „Það er
skynsamlegra að taka smærri skref
í einu og horfa kannski frekar á
jarðvarmavirkjanir,“ segir Hilmar
og bætir við að sérstaklega þurfi að
standa vörð um hálendið enda séu
svona stór óspillt svæði ekki mörg í
heiminum í dag. „En það gengur
náttúrlega hratt á þessa auðlind
með núverandi iðnaðar- og virkj-
anastefnu. Við viljum að Íslending-
ar flýti sér hægt í að virkja í svona
í stórum áföngum á meðan ramma-
áætlun um nýtingu vatnsfalls og
jarðvarma liggur ekki alveg fyrir,“
segir Hilmar en rammaáætlunin á
að meta umhverfisáhrif og náttúru-
fræðilegt gildi á hundrað virkjana-
möguleikum auk þess sem sam-
félagsleg áhrif eru skoðuð ásamt
kostum fyrir efnahaginn. „Þá sér
þjóðin hvaða virkjanakostir eru álit-
legir og koma til með að hafa lítil
umhverfisáhrif. Það á að beina
sjónum að því að virkja slík svæði
fyrst en láta umdeild svæði bíða.
Vinnan í þessu verki gengur hægt
og það er aðeins búið að kanna 35
af hundrað virkjanakostum.“
Hilmar segir að margt geti komið
í stað stóriðju í atvinnuuppbygg-
ingu en að jafnframt þurfi að sýna
þolinmæði. Hann nefnir m.a. fisk-
eldi og ferðaþjónustu sem dæmi og
bendir á að mikil gróska sé í iðnaði
hugbúnaðarfyrirtækja og í líftækni.
„Þetta er ekki eins stórt og risaál-
ver á Austfjörðum en margt smátt
gerir að okkar mati betur en eitt
stórt,“ segir Hilmar. „Sú ímynd er
dregin upp af Íslandi erlendis að
hér sé hrein og fögur náttúra en
það saxast auðvitað á hana með
svona risastórum framkvæmdum
eins og Kárahnjúkavirkjun.“
Fortíðarlegur hugsanaháttur
Landvernd hvetur til sjálfbærrar
þróunar en að sögn Ólafar Guð-
nýjar Valdimarsdóttur, formanns
samtakanna, er bygging fleiri ál-
vera ekki í þeim anda. „Það er ekki
skynsamlegt að setja svona mikla
orku í stóriðju. Það væri ráð að
nota orkuna í fleira. Við hefðum að
sjálfsögðu viljað sjá aðra atvinnu-
uppbyggingu í landinu heldur en
orkufrekan áliðnað.“ Ólöf segir
hugsunarhátt stjórnvalda vera for-
tíðarlegan og uppbygging stóriðju
vera líkari þeim leiðum sem farnar
eru í vanþróuðum ríkjum. „Þetta er
ekki sérlega nútímaleg hugsun. Við
viljum sjá Ísland þróast miklu
meira í átt til sjálfbærrar þróunar.
Það þarf að skoða félagslega þátt-
inn, efnahagslega þáttinn og nátt-
úruverndina saman. Það hefur verið
einblínt allt of mikið á efnahagslega
þáttinn í virkjanaframkvæmdum,“
segir Ólöf og tekur sem dæmi að
efnahagslegur ávinningur sé mikið
á kostnað náttúrunnar hvað varðar
Kárahnjúkavirkjun.
Áhuginn kemur ekki á óvart
Hanna Steinunn Þorleifsdóttir
hjá Náttúrvaktinni segir að áhugi
erlendra aðila á álversuppbyggingu
hér á landi komi ekki á óvart.
„Þarna er árangur markaðssetning-
ar á Íslandi. Við buðum ódýrt raf-
magn og litlar kröfur varðandi nátt-
úruna,“ segir Hanna Steinunn og
vísar til bæklings sem markaðs-
deild iðnaðarráðuneytisins og
Landsvirkjunar gaf út á ensku árið
1995 þar sem m.a. kemur fram að
starfsleyfi fyrir stóriðju hérlendis
séu vanalega samþykkt með lág-
markskröfum til umhverfismála.
Hanna Steinunn segir einhæf störf
skapast í kringum álver og bendir
m.a. á að þar sé lítið um störf sem
konur sækist í. Auk þess segir hún
að náttúruspjöllin sem fylgja álveri
með tilheyrandi virkjun séu gríð-
arleg. „Í Reyðarfirði er álverið t.d.
alltof nálægt byggð. Við höfum þeg-
ar tvö álver og eigendur beggja
vilja stækka. Það er eins og það sé
engin önnur lausn; eins og ekkert
annað komi til greina,“ segir Hanna
Steinunn og bendir á að háskóli
hefði getað bjargað miklu á Austur-
landi og þá sérstaklega með áherslu
á náttúruvísindi. Hanna Steinunn
segir að enginn sé á móti virkj-
unum almennt. „Það er hægt að
virkja án þess að valda óafturkræf-
um og hrikalegum náttúruspjöll-
um.“
Í raun verið að „gefa“ orkuna
Jóhann Óli Hilmarsson, formaður
Fuglaverndarfélags Íslands, segir
áhrif virkjana á fuglalíf vera miklu
alvarlegri en áhrif frá álverum. Þó
bendir hann á að virkjanir séu mjög
misjafnar og að félagið hafi t.d.
ekki mótmælt Sultartangavirkjun
eða virkjanaáformum á Hellisheiði.
„Við erum á móti svona gífurlegum
umhverfisspjöllum eins og verða
t.d. við Kárahnjúkavirkjun. Það fer
gífurlegt land undir lónið,“ segir
Jóhann og bendir á að þá fari m.a.
mikið af gæsahreiðrum undir vatn.
„Við erum mjög uggandi yfir
þessari þróun. Það er í raun verið
að „gefa“ orkuna sem við höfum
hér í álframleiðslu og þess vegna er
þessi mikli áhugi fyrir hendi. Það
sem fylgir álverum og stóriðju eru
þessi gífurlegu orkuver. Þetta er
mjög hæpin nýting á orkunni,“ seg-
ir Jóhann og bætir við að álið sé að
nálgast það að vera úrelt. Jóhann
segir að margir möguleikar séu fyr-
ir hendi aðrir en stóriðja. „Við
mæltum t.d. með því að setja upp
þjóðgarð fyrir austan frekar en lón.
En það er sennilega ekki hægt að
byggja stærri vatnsaflsvirkjun en
nú er verið að gera þar. Þarna eru
sjaldgæfar plöntutegundir, sjaldgæf
skordýr og fuglalíf sem er í hættu
og þar eyðileggjast um sextíu foss-
ar vegna virkjunarinnar.“
Óttast hugmyndir
um fleiri álver
Áhugi erlendra
aðila kemur
ekki á óvart
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Ferðamaður fær sér vatnssopa úr læk á svæði sem fer undir hið mikla lón
sem myndast vegna Kárahnjúkavirkjunar en hún er óðum að rísa. Myndin
er tekin í Hraukum í Kringilsárrana og Snæfell er í baksýn.