Morgunblaðið - 29.07.2004, Síða 26

UMRÆÐAN
26 FIMMTUDAGUR 29. JÚLÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
að hefur geisað ófriður
á Íslandi undanfarna
mánuði. Ekki kannski
í eiginlegum skilningi
– það hefur sem betur
fer engu blóði verið úthellt í þess-
um átökum – en menn hafa tekist
á, við höfum ekki orðið vitni að svo
hatrömmum deilum í háa herrans
tíð.
Svo skyndilega datt allt í dúna-
logn, kyrrð færðist yfir þjóðlífið á
nýjan leik. Eftir stendur þó spurn-
ingin: er þessi kyrrð stundarfriður
eða er hægt að byggja brýr milli
stríðandi fylkinga þannig að frek-
ari átökum verði afstýrt? Kæra
menn sig um
slíkar sættir?
Líklega
mun tíminn
einn leiða
þetta í ljós.
Hvernig
verður annars
best staðið að því að byggja brýr
milli fólks sem átt hefur í útistöð-
um, hvernig má græða sár sem ýfð
hafa verið upp, hvernig má heila
heilt samfélag sem logað hefur í
ófriði? Getur verið að lausnin sé
fólgin í því að reisa brú í bók-
staflegum skilningi, brúa bilið milli
tveggja hópa fólks með raunveru-
legri brúarsmíð?
Michael Ignatieff, einn merkasti
ritgerðasmiður samtímans, veltir
þessu fyrir sér í bók sinni Empire
Lite: Nation-Building in Bosnia,
Kosovo and Afghanistan sem kom
út í fyrra. Hann leggur þar út af
þeim áformum manna að end-
urreisa „Gömlu brúna“ (Stari
Most) í Mostar í Bosníu-
Herzegóvínu – en framkvæmdir
stóðu yfir þegar bókin kom út.
Nú er verkinu í Mostar lokið,
eins og sagt var frá í Morg-
unblaðinu í síðustu viku. Hin „nýja
gamla brú“ yfir fljótið Neretva,
sem skiptir Mostar í tvennt, var
vígð við hátíðlega athöfn á föstu-
dag, tæplega ellefu árum eftir að
gamla brúin var sprengd í loft upp
í hörmulegum átökum sem þá geis-
uðu í Bosníu.
Eyðilegging brúarinnar kveikti
sterkar tilfinningar meðal margra
á sínum tíma og sumum þótti þessi
atburður sýna vel fánýti stríðsins í
Júgóslavíu. Hvers vegna í ósköp-
unum skyldu einhverjir vilja rífa
niður brýrnar sem tengja mennina
tryggðaböndum?
Svarið er auðvitað það að ná-
lægðin gerir menn ekki alltaf að
góðum grönnum. Þeir sem áður
lifðu í nokkurri sátt og samlyndi í
Mostar höfðu í nóvember 1993 tek-
ið að berast á banaspjót.
„Gamla brúin“ í Mostar var eitt
þekktasta kennileitið á Balk-
anskaganum öllum. Hún var
byggð 1566 þegar Tyrkir réðu
þessum hluta álfunnar og þótti
sumpartinn brúa tvo heima, enda
má segja að hún hafi staðið á mót-
um hinnar vestrænu og kristnu
Evrópu annars vegar og múslíma-
heimsins í austri hins vegar.
Brúin þótti merk fyrir margra
hluta sakir, ferðamenn komu langt
að til að sjá hana. Michael Ignatieff
segist til að mynda hafa séð brúna
1959 þegar hann tólf ára gamall ók
með foreldrum sínum í svartri
Buick-bifreið leiðina frá Belgrað til
Dubrovnik við Adríahafið. Hún
hafi vakið hrifningu hans, lifað í
minningunni.
„Þetta er ein fallegasta brúin í
heiminum,“ skrifaði líka Rebecca
West í frægri bók um ferðalag sitt
um Júgóslavíu 1937, Black Lamb
and Grey Falcon: A Journey
Through Yugoslavia.
Mostar hefur lengi verið blönd-
uð borg, eins og raunar Bosnía öll.
Þar bjuggu bæði Bosníu-Króatar
og Bosníu-múslímar, þar voru þó
ekki Bosníu-Serbar. Þjóðern-
ishyggjan sem greip menn í lýð-
veldunum sem saman mynduðu
sósíalíska sambandsríkið Júgó-
slavíu gerði það hins vegar að
verkum að draumur Títós um
„bræðralag og samstöðu“ ólíkra
þjóðarbrota breyttist í martröð.
Króatarnir í Mostar tóku að líta á
brúna yfir Neretva sem tengingu
við myrkar miðaldir, minningin um
yfirráð Tyrkja var þeim ógeðfelld.
Þeir vildu eyða brúnni, þeir vildu
eyða hugmyndinni um að þjóðern-
ishóparnir tveir gætu búið saman,
brúað bilið sín í millum, bilið var
óbrúanlegt að þeirra mati (hér
byggi ég á orðalagi BBC-
fréttamannsins Allans Little í síð-
ustu viku, sjá http://
news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/
from_our_own_correspond-
ent/3919839.stm. Little hefur
ásamt Lauru Silber ritað prýðilega
bók, The Death of Yugoslavia, um
aðdraganda átakanna á Balk-
anskaga).
Það búa um 100.000 manns í
Mostar í dag. Áður fyrr voru 70%
íbúanna múslímar en núna eru
þeir aðeins 35% og Neretva skiptir
borginni rækilega milli þjóð-
arbrota, blöndunin er ekki mikil.
Hvort samfélag heldur uppi skól-
um, sjúkrahúsi, stjórnsýslu og til-
heyrir sitthvoru farsímakerfinu.
Tvöfalt kerfi í svo lítilli borg kostar
auðvitað sitt, getur varla talist
skynsamlegt.
Ignatieff segir í bók sinni að allir
í Mostar viti hver stóð fyrir eyði-
leggingu brúarinnar á sínum tíma.
Króatíski yfirforinginn sem stýrði
verkinu búi enn í borginni. Telur
Ignatieff það við hæfi að brúar-
smiðurinn – sá sem hannaði brúna
og stýrði endurreisnarstarfinu í
fyrstu – sé aðkomumaður, ut-
anaðkomandi aðili í hildarleiknum
sem líf fólksins á þessu svæði hefur
verið. Umræddur maður, Frakk-
inn Gilles Pequeux, hafi aldrei séð
„Gömlu brúna“ á meðan hún stóð,
hann trúi hins vegar staðfastlega á
mikilvægi þess og táknrænt gildi
þess að brúin verði endurreist.
Nú má auðvitað spyrja hvort
skynsamlegt sé að eyða sem sam-
svarar einum milljarði íslenskra
króna í að endurbyggja brú sem
menn sáu á tímum ástæðu til að
eyðileggja. Í öllu falli er ljóst að
heimamenn verða sjálfir að finna
hjá sér þörfina til að byggja brýr
sín í millum. Sárin á þessum slóð-
um gróa seint og það er mikið verk
fyrir höndum. Brúarsmíðin í Most-
ar markar þó vonandi vörðu á
þeirri vegferð sem íbúar Bosníu-
Herzegóvínu eru nú á.
Brúin í
Mostar
[...] hvernig má græða sár sem ýfð hafa
verið upp, hvernig má heila heilt sam-
félag sem logað hefur í ófriði? Getur ver-
ið að lausnin sé fólgin í því að reisa brú
í bókstaflegum skilningi, brúa bilið
milli tveggja hópa fólks með raunveru-
legri brúarsmíð?
VIÐHORF
Eftir Davíð
Loga
Sigurðsson
david@mbl.is
Í MORGUNBLAÐINU 26. júlí sl.
var fyrirspurn frá Ástu Kristjáns-
dóttur, um hlutverk presta og
kirkju, sem ég geri ráð fyrir að beint
hafi verið til mín og sendi ég því
þessa svargrein um leið og þakka
fyrirspurnina.
Prestar byggja þjónustu sína og
köllun á tvö þúsund ára gamalli hefð
sem aftur byggir á enn
eldri hefð prédikunar
spámanna Gamla
testamentisins. Allt frá
þeim tíma hefur þjóð-
félagsrýni verið sterk-
ur þáttur í prédik-
uninni. Ekki þarf lengi
að lesa spámannaritin í
GT til þess að sjá að
þar birtist mjög ákveð-
in gagnrýni á valdhafa
og þjóðfélag. Gagn-
rýnin byggðist einkum
á því að minna á að vik-
ið hafi verið af vegi
Guðs sem markaður var í lögmáli
Gyðinga.
Kristur sjálfur talaði um þjóðfé-
lagið og uppskar reiði yfirvalda,
fyrst trúarlegra og síðan verald-
legra. Hann talaði gegn órétti og
misbeitingu valds. Sama gerðu post-
ularnir. Kristin trú er ekki bara
bænaiðja og sálmasöngur. Kristin
trú er djúpstæð og heildstæð lífs-
afstaða sem tekur til lífsins alls, og
því er í raun ekkert í heimi hér
kristnu fólki eða kirkju óviðkom-
andi.
Skoðum orð Krist um afstöðuna til
hans: „ Ætlið ekki, að ég sé kominn
að færa frið á jörð. Ég kom ekki að
færa frið, heldur sverð [sundurþykki
skv. Lúkasi]. Ég er kominn að gjöra
son andvígan föður sínum, dóttur
móður sinni og tengdadóttur
tengdamóður sinni . . .“ (Mt 10.34n).
Afstaðan til Krists getur skapað
sundrungu í samfélaginu og meira
að segja innan vébanda fjölskyld-
unnar.
Guð gerðist maður í Jesú Kristi og
þess vegna höldum við jól. Jólin eru
hátíð sem auglýsir að Guð lætur sig
varða mannlífið, veröldina alla. Guð
er þar með orðinn pólitískur. Prest-
ur hefur leyfi til og er í raun skyld-
ugur til að fjalla um mannlífið og
þjóðfélagið. Boðorðin tíu eru t.d.
flest um mannlífið og eru því pólitísk
að eðli og inntaki. Fyrstu ræðu sína
flutti Jesús í Nasaret (Lúkas 4). Þar
birtir hann stefnuyfirlýsingu sína og
þegar grannt er skoðað er hún mjög
pólitísk, svo ekki sé dýpra í árinni
tekið.
Ég er annars vegar einstaklingur
og nýt sem slíkur ákveðinna lýðrétt-
inda svo sem skoðanafrelsis og hins
vegar er ég prestur. Og ég er póli-
tískur því lífið er pólitík. Ég hef hins
vegar aldrei verið
flokksbundinn, er þó
alinn upp sem sjálf-
stæðismaður og hef
einu sinni unnið á kjör-
stað og þá fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn. Það var
fyrir einum 30 árum.
Mér hefur jafnan þótt
undarlegt að heyra fólk
tala á þeim nótum að
pólitík sé aðeins fyrir
pólitíkusa. Hvar byrjar
og endar pólitíkin? Líf-
ið allt er pólitík. En líf-
ið er ekki flokkspólitík
og ég tek ekki flokkspólitíska af-
stöðu til mála, læt ekki segja mér
hvernig mér beri að hugsa, af for-
ystu nokkurs flokks.
Trú og pólitík eiga samleið. Fjöldi
presta hefur á liðnum áratugum set-
ið á Alþingi, flokkspólitískir í hugsun
og gjörðum en gegndu jafnframt
sínum embættum. Og svo mætti
ennfremur rita langt mál um þátt ís-
lenskra presta í baráttunni fyrir
sjálfstæði á 19. öld sem var ramm-
pólitískt mál. Sagan sýnir að prestar
áttu mjög stóran þátt í því að und-
irbúa jarðveginn fyrir sjálfstæði
þjóðarinnar. Var pólitísk afstaða
þeirra óviðurkvæmileg?
Og mér koma í huga fleiri dæmi.
Núverandi yfirmaður rómversku
kirkjunnar, Jóhannes Páll II páfi, og
margir fyrirrennara hans hafa tekið
afstöðu til pólitískra mála. Núver-
andi erkibiskup af Kantaraborg,
Rowan Williams sömuleiðis. Einnig
Alkirkjuráðið og Lútherska heims-
sambandið. Og Hjálparstarf dönsku
þjóðkirkjunnar stóð t.d. fyrir mót-
mælum á rokkhátíðinni í Hróars-
keldu fyrr í sumar og mótmælti
múrnum í Palestínu sem Ísr-
aelsmenn eru að reisa. Og hvað með
Martein Lúther á 16. öld, Desmond
Tutu í S-Afríku, Martein Luther
King í Bandaríkjunum, Helder
Camara í Brasilíu, sem allir voru
virkir í pólitískri umræðu á liðinni
öld?
Um hlutverk presta sagði ég t.d.
þetta í prédikun 11. júlí sl.: „Krist-
indómurinn á ekki að vera skraut á
tilveruna og prestar ekki settleg
góðmenni, þýlyndir þjónar valdsins
og huggulegir helgitæknar, sem
hafa þann eina tilgang að fram-
kvæma helgiathafnir án þess að
hreyfa við neinum að nokkru marki.
Nei, kirkjan er samfélag fólks sem
trúir á ákveðin gildi og heldur þeim
á lofti í lífi og starfi. Sagan kennir að
sú viðleitni kostar oft á tíðum mik-
ið.“
Um meinta múgæsingu þykir mér
óþarfi að fjalla þó ég hafi talað á úti-
fundi sem fór prúðmannlega fram í
hvívetna. Og ef fyrirspyrjandi á við
að kirkjan sé baggi á þjóðfélaginu þá
vil ég benda á að ríkið leggur ekki
mikið til kirkjunnar. Það gera hins
vegar meðlimir hennar, sókn-
arbörnin.
Prestar eru kallaðir til að þjóna
öllum sóknarbörnum sínum og eru
fúsir til þeirrar þjónustu. En prestar
verða aldrei allra. Prestar sem tjá
skoðanir sínar afdráttarlaust verða
óneitanlega umdeildir. Enginn mað-
ur með skoðun á málum, hvort sem
hann er prestur eða eitthvað annað,
getur nokkru sinni þóknast öllum.
Prestar og aðrir, sem reyna að vera
allra með því að segja aldrei neitt,
sem styggir eða vekur fólk af værum
blundi, verða óhjákvæmilega engra
þegar öllu er á botninn hvolft.
Engra, sumra, allra
Örn Bárður Jónsson svarar
Ástu Kristjánsdóttur ’Kristindómurinn áekki að vera skraut á til-
veruna og prestar ekki
settleg góðmenni, þý-
lyndir þjónar valdsins
og huggulegir helgi-
tæknar, sem hafa þann
eina tilgang að fram-
kvæma helgiathafnir án
þess að hreyfa við nein-
um að nokkru marki.‘
Örn Bárður Jónsson
Höfundur er prestur í Neskirkju.
UNDANFARNA daga hefur
verið mikil umræða
um gsm-símasamband
í landinu. Við sem
keyrum mikið um
landið förum ekki var-
hluta af þeirri slæmu
þjónustu sem býðst
okkur landsmönnum
úti á vegum landsins.
Málið er að síminn er
fyrst og fremst örygg-
istæki á ferðalagi. Því
miður getur hann ekki
virkað sem slíkt eins
og staðan er í dag.
Dreifikerfið hefur
ekki verið byggt upp um allt land
og er þónokkuð langt í land. Það
er einmitt þegar stórar ferðahelgar
eru framundan, eins og nú er, að
svona mál komast í umræðuna.
Hringvegurinn án þjónustu
Nú er ekki eins og verið sé að tala
um fáfarna þjóðvegi landsins, þar
er mjög langt í land. Hringveg-
urinn er langt í frá boðlegur. Tök-
um sem dæmi leiðina frá Reykja-
vík til Egilsstaða og farið er
norður fyrir. Fyrsta hindrunin er í
Norðurárdalnum. Sú næsta er í
Húnavatnssýslu en þar er sam-
bandið nokkuð köflótt, allavega
þannig að ekki er hægt að festa sig
í löngum símtölum. Efst í Langa-
dalnum er dauður blettur sem
lagast þegar komið er upp Vatns-
skarðið. Öxnadalsheiðin er al-
gjörlega úti sem er mjög slæmt
vegna þess að þar er afar hættuleg
leið og slysahætta
nokkur. Víkurskarðið
er næst á dagskrá en
þar er samband lítið.
Verst er síðan ástand-
ið þegar komið er
austur fyrir Mývatn
en þá er nánast ekk-
ert samband langleið-
ina til Egilsstaða, fyrir
utan nokkra punkta.
Þessi leið er öll yfir
fjallvegi og oft illfær.
Dreifikerfið klárað
Þessi upptalning er nú
ekki mjög nákvæm og hef ég án
efa gleymt einhverjum stöðum. Það
sem mér finnst verst í þessu sam-
bandi er að hættulegustu leiðirnar
eru yfirleitt án gsm-sambands.
Kannski hafa einhverjir staðir
bæst við í dreifikerfi Símans, en
það eru þó ekki margar vikur síðan
ég keyrði þessa leið. Það getur
ekki verið svo flókið að setja upp
slíkt kerfi, enda hagnaður fyr-
irtækisins mikill og liður í aukinni
þjónustu hlýtur að vera að efla ör-
yggi viðskiptavinanna. Það er hlut-
verk okkar, sem á Alþingi sitjum,
að berjast fyrir uppbyggingunni og
setti þingflokkur Framsókn-
arflokksins skýra fyrirvara við sölu
Símans. Einn af fyrirvörunum var
að uppbygging dreifikerfisins yrði
kláruð. Vona ég að sú uppbygging
haldi áfram og fólk geti verið
öruggt á ferðinni á hvaða tíma sól-
arhrings sem er og þurfi ekki að
óttast ef slys ber að höndum, að
næsti vegfarandi fari hjá eftir
marga klukkutíma.
Öryggi ekki tryggt
Dagný Jónsdóttir ræðir
um símasamband ’Hættulegustu leið-irnar eru yfirleitt án
gsm-sambands.‘
Dagný Jónsdóttir
Höfundur er alþingismaður.
Eftirfarandi greinar eru á
mbl.is:
Jón Steinsson: „Það er engin
tilviljun að hlutabréfamarkað-
urinn í Bandaríkjunum er öfl-
ugri en hlutabréfamarkaðir
annarra landa.“
Regína Ásvaldsdóttir: „Eitt
af markmiðum með stofnun
þjónustumiðstöðva er bætt að-
gengi í þjónustu borgaranna.“
Jónas Gunnar Einarsson:
„Áhrifalaus og mikill meirihluti
jarðarbúa, svokallaður almenn-
ingur þjóðanna, unir jafnan
misjafnlega þolinmóður við
sitt.“
Á mbl.is
Aðsendar greinar