Morgunblaðið - 24.09.2004, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 24. SEPTEMBER 2004 27
UMRÆÐAN
BYGGIR MEÐ ÞÉR
Lillevilla smáhýsi
Seljum síðustu húsin af Lillevilla í ár.
Allt á að seljast! Frábært tilboðsverð.
69.000
299.000
69.000
Vnr.0291910
Vnr.0291940
Vnr.0291920
FÉLAG grunnskólakennara og
Skólastjórafélag Íslands berjast nú
fyrir bættum kjörum félagsmanna
sinna en kjarasamningar þeirra hafa
verið lausir í hálft ár. Samninganefnd
launanefndar sveitarfélaga virðist
ekki reiðubúin eða ekki
hafa umboð til að lag-
færa þau atriði sem
mikilvægast er að
breyta til þess að sátt
náist um starfið í
grunnskólum landsins.
Grunnskólinn er einn
af hornsteinum sam-
félags okkar og sátt
þarf að ríkja um starf-
semi hans. Kjör kenn-
ara og skólastjóra í
grunnskólum koma
flestum heimilum í
landinu við.
Ég tel mikilvægt að almenningur í
landinu geri sér grein fyrir því að
þessi kjaradeila snýst um grundvall-
artriði. Tekist er á um hver séu hæfi-
leg laun grunnskólakennara og við-
unandi mat á starfi þeirra.
Stendur höllum fæti í sam-
keppni við aðra vinnuveitendur
Laun grunnskólakennara eru allt of
lág til þess að grunnskólar geti haldið
í menntaða og reynda kennara og til
þess að ungt fólk líti á það sem væn-
legan kost að snúa sér að grunnskóla-
kennslu að loknu háskólanámi.
Laun grunnskólakennara fyrir
fullt starf við kennslu í grunnskóla
eru að meðaltali 210–215.000 kr. á
mánuði. Með yfirvinnu ná með-
alheildarlaunin aðeins um 250.000 kr.
á mánuði. Laun nýútskrifaðs grunn-
skólakennara eru miklu lægri eða að-
eins um 160.000 kr.
Engin trygging er fyrir því að ungt
kennaramenntað fólk hefji kennslu
og geri hana að ævistarfi. Kenn-
aramenntun nýtist prýðisvel í marg-
víslegum störfum í samfélaginu og
grunnskólinn keppir við aðra vinnu-
veitendur á markaði um starfskrafta
kennara og skólastjóra. Í þeirri sam-
keppni standa sveitarfélögin og
grunnskólinn höllum fæti.
Stórstígar breytingar
á starfi kennara
En það er fleira en launin sem huga
þarf að. Störf kennara, námsráðgjafa
og skólastjóra grunnskóla hafa tekið
stórstígum breytingum og starfsemi
grunnskólans hefur tekið stakka-
skiptum hin síðari ár. Hlutverk hans,
starfsskyldur starfsmanna og þjón-
ustustig í starfseminni hafa breyst í
meginatriðum. Ástæðurnar eru
margar – hröð þróun þekkingar og
tækni, breytingar á atvinnuháttum,
breytt samfélagsgerð og breytt fjöl-
skyldulíf. Með grunnskólalögum höf-
um við skuldbundið grunnskólann til
að mæta þörfum allra nemenda. Upp-
eldi og ýmisleg umönnun sem áður
var talin í verkahring fjölskyldunnar
hefur færst til grunnskólans í aukn-
um mæli. Grunnskólinn hefur nú með
höndum margvíslega stoðþjónustu
sem áður var ekki hluti af starfi hans.
Sífellt fleiri og
umfangsmeiri verkefni
Erfitt getur reynst að setja skýran
ramma utan um hlutverk skólanna í
samfélaginu og ákveða hvernig
menntun og þjálfun kennara skuli
hagað. Sveitarfélögin,
yfirvöld menntamála og
aðrir áhrifamenn um
mótun menntunar og
framkvæmd skóla-
starfsins hafa ann-
aðhvort ekki ráðið við
eða ekki sinnt því að
endurskilgreina kenn-
arastarfið. Það vantar
skýrar línur um það
hvað er í verkahring
kennarans og hvað er í
verkahring annarra inn-
an grunnskólans og ut-
an. Vinnuveitendur
grunnskólakennara hafa hlaðið sífellt
fleiri og umfangsmeiri verkefnum á
grunnskólakennara öðrum en
kennslu og námsmati án þess að
breyta viðmiðum um fjölda vikulegra
kennslustunda innan vinnuskyld-
unnar til samræmis.
Starfsskilyrði kennara eru hitt
meginatriðið sem kjarasamningar
grunnskólans snúast um. Meginhlut-
verk kennara er að kenna nemendum,
meta nám þeirra og stuðla að því að
meginmarkmiðum grunnskólalaga og
aðalnámskrár um nám og alhliða
þroska nemenda verði náð. Til þess að
þetta takist þarf fjöldi kennslustunda
á viku að vera hæfilegur og undirbún-
ingstími fyrir hverja kennslustund
nægjanlegur. Tíma til úrvinnslu
kennslunnar, samvinnu við aðra
kennara og foreldra og ráðrúm til að
sinna nemendum utan kennslustunda
þarf að meta skynsamlega.
Grunnskólakennarar hafa ekki
nægilegan tíma til að sinna ofan-
greindum þáttum miðað við starfs-
skyldur. Kennsluskyldan er 28
kennslustundir á viku – fjórum stund-
um meiri en í framhaldsskóla. Und-
irbúningstími fyrir hverja kennslu-
stund er aðeins 20 mínútur eða
rúmlega helmingi minni en fram-
haldsskólakennara. Starfsskyldur við
annað en kennslu í bundnum vinnu-
tíma í viku eru of miklar.
Virðum kennarastarfið –
leysum kjaradeiluna
Við breytingar á starfsemi grunn-
skóla og hækkun á þjónustustigi hans
hefur ekki verið gætt nægilega vel að
því að endurskilgreina störf kennara
og slá skjaldborg um grundvall-
arþætti kennarastarfsins. Kennslan
sjálf, undirbúningurinn, úrvinnslan
og umsjón með námi nemenda skipar
ekki þann sess sem því ber og gæði
kennslunnar líði fyrir það þegar til
lengri tíma er litið. Sveitarfélögin
verða að horfast í augu við þann
kostnað sem fylgir endurskilgrein-
ingu kennsluskyldu grunnskólakenn-
ara og tryggja þeim nægilegan und-
irbúningstíma.
Viðunandi laun og hæfileg kennslu-
skylda eru meginmálin í yfirstand-
andi kjaradeilu. Sveitarfélögin verða
strax að leita raunhæfra úrlausna í
þessu alvarlega máli. Verkfall kenn-
ara er grafalvarlegt ástand sem lam-
ar starfsemi nær 200 grunnskóla í
landinu. Sláum skjaldborg um kenn-
arastarfið og gerum þjóðarsátt um
grunnskólann.
Það þarf að semja strax um
bætt kjör grunnskólakennara
Elna Katrín Jónsdóttir skrifar
um kjaramál kennara ’Sláum skjaldborg umkennarastarfið og ger-
um þjóðarsátt um
grunnskólann. ‘
Elna Katrín Jónsdóttir
Höfundur er formaður Félags
framhaldsskólakennara.
HÖFUNDUR Staksteina Morg-
unblaðsins leggur laugardaginn 18.
september sl. út af ágætri grein
Ásdísar Thoroddsen kvikmynda-
gerðarmanns um stóriðjumál sem
birtist í blaðinu daginn áður undir
fyrirsögninni „Spyrjið
okkur“. Þar bendir
hún á að stjórnvöld
vinni að því að gera
stóriðju að „rétt-
hugsun“ sem útiloki
sjálfkrafa önnur sjón-
armið og segir jafn-
framt að landslýður
hafi aldrei verið
spurður að því hvort
stóriðja sé það sem
hann vill. Þessu and-
mælir höfundur Stak-
steina og telur „… að
sjaldan hafi afstaða
fólks verið jafn skýr
og í þessu umdeilda
máli“. Til áréttingar
er í Staksteinum vís-
að til þrýstings af
hálfu forsvarsmanna
Austfirðinga á stór-
iðjuframkvæmdirnar
og að þær hafi verið
eitt helsta mál alþing-
iskosninganna 2003.
Hafa ber í huga að í
Morgunblaðinu hefur
nýlega verið áréttað
að í Staksteinum
komi fram viðhorf rit-
stjórnar blaðsins.
Við greinarstúf
þennan er margt að
athuga. Stóriðjuframkvæmdirnar á
Austurlandi voru undirbúnar og
ákveðnar af hálfu stjórnvalda, þar
á meðal af Alþingi, á kjörtímabilinu
1999–2003 og aldrei um þær kosið
á meðan á þeirri málafylgju stóð.
Framkvæmdir voru hafnar við
Kárahnjúkavirkjun fyrir kosningar
til þess sérstaklega að undirstrika
að ekki yrði aftur snúið. Síðan
snerist kosningabarátta af hálfu
ríkisstjórnarflokkanna öðru fremur
um hátíðleg loforð um skattalækk-
anir á í hönd farandi kjörtímabili. –
Það kemur á óvart að Morg-
unblaðið sem um árabil hefur hvatt
til beinna kosninga um einstök
stórmál til að breikka grunn lýð-
ræðis í landinu skuli nú skjóta
skildi fyrir þau afleitu vinnubrögð
sem beitt var í þessu stórmáli.
Á Alþingi var háður ójafn leikur
þar sem aðeins þingflokkur
Vinstri-grænna stóð heill og
óskiptur gegn stóriðjuframkvæmd-
unum. Af hálfu þingflokksins var
flutt tillaga um að fram færi þjóð-
aratkvæðagreiðsla um málið en
hvorki þingmeirihluti né forseti
lýðveldisins hlustuðu á það ákall. Í
Gallup-könnun var snemma árs
2003 spurt um afstöðu fólks til að
vísa mikilvægustu málum í þjóð-
aratkvæðagreiðslu og lýstu um
80% svarenda sig því fylgjandi en
aðeins 15% andvíg. Í sömu könnun
sögðust 64% svarenda vera hlynnt
þjóðaratkvæðagreiðslu um Kára-
hnjúkavirkjun en 30% andvíg. Á
þann vilja sem þetta endurspeglaði
var því miður ekki hlustað af meiri-
hluta þingsins.
Ekkert er hægt að
staðhæfa með vissu
um raunverulega af-
stöðu þjóðarinnar til
umræddra fram-
kvæmda, ekki heldur
um afstöðu Austfirð-
inga á heildina litið.
Slíkt uppgjör fór aldr-
ei fram. Ekki dreg ég í
efa að framkvæmd-
irnar nutu mikils
stuðnings miðsvæðis á
Austurlandi, einkum á
Héraði og í Fjarða-
byggð, en einnig þar
var hörð andstaða
gegn þeim. Álengdar
stóðu síðan margir
enda ekki árennilegt
fyrir fólk á þessu
svæði að viðra efa-
semdir í andrúmslofti
hótana og múgæsingar
sem hér ríkti og svífur
enn yfir vötnum. Aust-
urland er hins vegar
stærra en nefnd
byggðarlög og augljóst
að stuðningur við stór-
iðjuna fór ört minnk-
andi meðal almennings
lengra frá vettvangi,
m.a. á Suðurfjörðum
og í Hornafirði. Staksteinahöf-
undur segir að andstöðu við stór-
iðjuframkvæmdirnar hafi verið líkt
við pólitískt sjálfsmorð í Norðaust-
urkjördæmi fyrir kosningar. Það
reyndist þó ekki nær sanni en svo
að Vinstrihreyfingin – grænt fram-
boð fékk þar kjörna tvo þingmenn
og ófá atkvæði, einnig miðsvæðis
hér austanlands.
Bolabrögðin sem beitt var af
hálfu stjórnvalda og fram-
kvæmdaaðila til að knýja fram úr-
slit í þessu umdeilda stórmáli fyrir
kosningar eru kafli út af fyrir sig.
Á þessi vinnubrögð er m.a. varpað
ljósi í málshöfðun sem undirritaður
stendur að varðandi álverið á
Reyðarfirði og brátt kemur til
kasta Héraðsdóms Reykjavíkur.
Vegna óbreyttrar stefnu rík-
isstjórnarinnar eru stóriðjumálin
brennandi nú sem fyrr og því
fyllsta ástæða til að ræða máls-
meðferð í aðdraganda fram-
kvæmdanna hér eystra og reyna að
læra af þeim miklu mistökum sem
gerð hafa verið og sem minna nú á
sig dag hvern.
Staksteinar og
stóriðja á
Austurlandi
Hjörleifur Guttormsson
svarar Staksteinum
Hjörleifur Guttormsson
’Bolabrögðinsem beitt var af
hálfu stjórn-
valda og fram-
kvæmdaaðila til
að knýja fram
úrslit í þessu
umdeilda stór-
máli fyrir kosn-
ingar eru kafli
út af fyrir sig.‘
Höfundur er fv. alþingismaður
og ráðherra.