Morgunblaðið - 24.09.2004, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 24. SEPTEMBER 2004 43
FRÉTTIR
FÖÐUR Takashi Uyeno er illa við að
rifja upp 6. ágúst 1945 þegar banda-
rísk herflugvél varpaði kjarnorku-
sprengju á miðborg
Hiroshima í Japan.
Honum leið skelfilega
þegar hann sá kjarn-
orkusveppinn rísa yfir
borginni þar sem hann
vissi af konu sinni og
Takashi Uyne, þá að-
eins átta mánaða göml-
um. Öll sluppu þau til-
tölulega vel að því er
virðist fyrir hreina til-
viljun.
Takashi segir samt
að foreldrar sínir hafi
frætt hann mikið um
þennan tíma og afleið-
ingar sprengingarinn-
ar. Hann telur það vera
skyldu sína að segja fjölskyldu sinni
frá þessu voðaverki og öðrum sem
vilji hlusta. Aðeins með því að halda
minningu þeirra, sem upplifðu þenn-
an atburð, á lofti séu minni líkur á að
svona verknaður endurtaki sig. Hef-
ur hann því við tækifæri flutt fyr-
irlestra og síðast á alþjóðlegri ráð-
stefnu Rótarý-hreyfingarinnar í
Anaheim í Bandaríkjunum í janúar.
Engar ásakanir
Takashi vill ekki meina að þessi at-
burður, sem hann muni eftir fyrir til-
stuðlan foreldra sinna, hafi haft mikil
áhrif á lífsgæði hans sem unglings í
Japan. Uppbygging í Hiroshima
hefði gengið ágætlega eftir að
Bandaríkjamenn hertóku landið.
Engin ringulreið hefði myndast þar
sem keisarinn fékk að sitja áfram
sem tákn en án allra valda. Í tali hans
er augljóst að hann er ekki bitur út í
Bandaríkjamenn fyrir
verknað sinn. Hann
telur þetta ekki nein-
um að kenna; ekki
Bandaríkjunum frekar
en Japönum. Hins veg-
ar sé nauðsynlegt fyrir
allar þjóðir að átta sig
á afleiðingum kjarn-
orkusprenginga og
stríðsreksturs almennt
fyrir almenna borgara.
Vill hann að þjóðir
heims taki sig saman
og berjist fyrir friði í
stað ófriðar. Til að svo
verði sé nauðsynlegt
að almenn félagasam-
tök láti sig málið varða
auk stofnana og stjórnmálaafla.
Pendúllinn sveiflast að ófriði
Pendúll sögunnar sveiflast frá
friði í átt að ófriði og til baka aftur,
segir Takashi. Allt endurtaki sig og
eftir að sprengjan féll hafi Japanir
orðið friðsamari þjóð eftir að hafa
talið stríðsrekstur lausn í deilum við
aðrar þjóðir. Tilfinning hans er sú að
pendúllinn sveiflist nú frekar í átt að
ófriði en friði og því enn mikilvægara
að rifja upp afleiðingar stríða.
„Friður getur aðeins orðið raun-
verulegur þegar deiluaðilar koma
sér saman um, án þess að skilgreina
sig sem vini eða óvini, að endurtaka
aldrei mistök fortíðarinnar,“ segir
Takashi og að stríð eigi aldrei að
vera aðferð til að leysa úr ágreiningi.
Sumir vilji kalla þetta draumsýn en
hann trúi að þetta sé eina leiðin til að
stuðla að friði. Takashi segir það
hafa haft mikil áhrif á sýn sína á
þessa atburði þegar hann fór í há-
skóla í Oxford á Englandi. Á þeim
tíma hafi verið mikið af skyldmenn-
um fyrrverandi hermanna í skólan-
um og hann tengst vinaböndum.
Höfðu sumir þeirra verið stríðsfang-
ar Japana í seinni heimsstyrjöldinni.
Í kjölfarið hafi hann hugsað hlutina
öðruvísi frá þeim tíma þegar faðir
hans og móðir upplýstu hann um
stríðið og afleiðingar þess. Segir
hann alla missa eitthvað í styrjöldum
og með því að sameinast, án þess að
ásaka, séu meiri líkur á að koma í veg
fyrir frekari átök milli þjóða.
Foreldrar Takashi eru enn á lífi og
er faðir hans á níræðisaldri. Hann
segir þau hafa lifað tiltölulega eðli-
legu lífi þrátt fyrir að hafa upplifað
þennan hryllilega atburð. Pabbi hans
var veikur í tvö ár vegna geislunar,
sem hann varð fyrir, og gat ekki unn-
ið þann tíma. Meðferð fórnarlamba
kjarnorkusprenginga var mjög
ábótavant á þessum tíma, enda
þekktust afleiðingar þeirra lítt.
Kynnir sér nýja orku
Takashi er hér í nokkurra daga
heimsókn með syni sínum. Er hann
meðal annars að kynna sér hvernig
Íslendingar nýta sér endurnýjanleg-
ar orkulindir til raforku- og vetnis-
framleiðslu. Í Japan er hann fjórði
ættliðurinn sem stjórnar stóru fyr-
irtæki og byggir starfsemi sína að-
allega á flutningi olíu um allt landið
til neytenda.
Hann segir Íslendinga frumkvöðla
í heiminum í nýtingu endurnýjan-
legrar orku og það sem gerist á Ís-
landi mun líka verða í Japan. Hann
sé að móta framtíðarstefnu síns fyr-
irtækis, Uyeno Transtech, því svo
geti farið að olíunotkun minnki mikið
með tilkomu nýrra orkugjafa. Þeirri
þróun þurfi þeir að mæta og til að
gægjast inn í framtíðina vildi hann
heimsækja Ísland. Þessir fáu dagar
munu þó bara nægja til að kynnast
því allra helsta og því muni hann
örugglega sækja landið heim aftur
við betra tækifæri.
Takashi Uyeno var átta mánaða þegar kjarnorkusprengju var varpað á Hiroshima
Þurfum að læra af
mistökum fortíðarinnar
Húsin í kringum heimili Takashi Uyeno í
Hiroshima voru jöfnuð við jörðu þegar
kjarnorkusprengju var varpað á borgina
í ágúst 1945. Alls staðar mátti sjá slasað
fólk biðja um vatn og hjálp. „Þetta var
helvíti á jörðu,“ segir hann í samtali
við Björgvin Guðmundsson.
Takashi Uyeno
SNEMMA morguns 6. ágúst 1945
var móðir Takashi Uyeno að yfir-
gefa heimili þeirra. „Kannski var
bleian mín blaut en ég grét og móð-
ir mín fór aftur með mig inn. Í sama
mund og hún var að skipta á mér
varð húsið fyrir ógurlegu höggi
ólíkt því sem við höfðum nokkru
sinni kynnst. Þrátt fyrir að hún
héldi mér þétt að sér og legðist á
gólfið hentumst við út í horn við
höggið.
Eftir þó nokkurn tíma leit hún
upp og tók þá eftir að ekkert þak
var á húsinu. Aðeins blár himinninn
blasti við. Fljúgandi steinn hafði
hitt hana í andlitið og sært djúpu
sári. Hún hélt á mér með annarri
hendi og leitaði eftir hjálp hjá ná-
grönnum. Sá hún þá borgina
Hiroshima gjörsamlega í rúst; jafn-
aða til jarðar,“ segir Takashi þegar
hann lýsir reynslu móður sinnar.
Seinna komst fjölskyldan að því að
ótrúleg heppni réð því að þau létust
ekki við sprenginguna.
Hús þeirra hefði staðið í hlíð sem
sneri frá þeim stað þar sem sprengj-
an féll í miðborginni. Öll húsin í ná-
grenninu hefðu gjörsamlega eyði-
lagst. Einnig átti faðir hans að vera
á leið í vinnu sína á þessum tíma í
miðborginni þar sem hann vann í
aðalstöðvum hersins. Á þessum degi
hefði hann hins vegar verið skráður
í verkefni í úthverfi borgarinnar.
Í stað þess að labba í átt að mið-
bænum fór hann í hina áttina. Sá
hann sveppaskýið yfir borginni og
sneri um leið aftur til baka. Mætti
hann hópum af illa brenndu fólki
biðjandi hann um vatn eða hjálp.
„Þetta var helvíti á jörðu,“ segir
Takashi.
Þakið fauk af húsinu
ENOLA Gay, B-29-
sprengjuflugvél
Bandaríkjahers, tók á
loft frá Tinian-eyju
klukkan korter í tvö
að nóttu að jap-
önskum tíma 6. ágúst
1945. Um borð var
kjarnorkusprengja
sem uppnefnd var
„Lítill strákur“ vegna
lögunar hennar. Tvær
aðrar flugvélar fylgdu
sprengjuvélinni til
Hiroshima til að mæla
eyðingarmátt sprengjunnar ásamt því að taka ljósmyndir. Aldrei áður
hafði slíkri sprengju verð beitt í stríði.
Það tók þær um sex og hálfa klukkustund að fljúga um 2.740 kíló-
metra. Komu þær yfir borgina úr norðaustri og vörpuðu sprengjunni úr
8.500 metra hæð um kl. 8.15 samkvæmt upplýsingum japanska hersins.
Tóku þær síðan strax stefnuna norður.
Hitinn var ógurlegur þar sem sprengjan sprakk í um 580 metra hæð
yfir Shima spítalanum samkvæmt upplýsingum frá Hiroshima frið-
arsafninu. Eftir eina sekúndu var eldhnötturinn 280 metrar í þvermál.
Næstu þrjár sekúndur gaf hann frá sér sterkar hita- og ljósbylgjur og
var sýnilegur í tíu sekúndur. Hitinn er talinn hafa verið 5000 gráður við
jörðina undir sprengjunni. Höggbylgjan reið yfir borgina af miklu afli
og geislunin var mikil. Rúður í 19 kílómetra fjarlægð brotnuðu. Talið er
að 70 þúsund manns hafi látist samstundis og í kringum 140 þúsund fyr-
ir árslok 1945 beint af völdum sprengjunnar.
Eldhnöttur 280
metrar í þvermál
VARÐSKIPSMENN á Ægi voru ný-
lega á ferðinni úti fyrir Aust-
fjörðum og notuðu tækifærið til að
skipta um öldudufl undan Kögri.
Dufl sem þessi mæla ölduhæð og
eru afar mikilvæg öllum sjófar-
endum.
Siglingastofnun á duflin og sér
um að skoða þau og lagfæra. Land-
helgisgæslan hefur hins vegar haft
það hlutverk að skipta reglulega út
öldumælisduflum, sem eru víða við
Íslandsstrendur.
Í tilkynningu frá Gæslunni segir
að öðru hvoru tapist þessi dufl og
þá þurfi að koma fyrir nýjum.
Nauðsynlegt sé að taka þau líka í
land öðru hvoru til að skipta um
rafhlöður í þeim og yfirfara áður
en aftur er farið með þau út á salt-
an sjóinn.
Varðskipsmenn skipta um öldudufl
út af Austfjörðum.
Gæslan skipti
um öldudufl
LÝÐHEILSUSTÖÐ hefur birt nýj-
ar ráðleggingar um mataræði og
næringarefni. Til nýmæla telst að
nú er í fyrsta sinn fjallað sérstak-
lega um gildi hreyfingar í næring-
arráðleggingum og mælt með dag-
legri hreyfingu í 45 til 60 mínútur á
dag.
„Þetta er í samræmi við það sem
verið er að ráðleggja annars staðar,
t.d. í norrænum næringarráðlegg-
ingum sem eru væntanlegar innan
skamms og í skýrslu frá Alþjóða-
heilbrigðisstofnuninni (WHO),“ seg-
ir Hólmfríður Þorgeirsdóttir, verk-
efnisstjóri næringarmála hjá
Lýðheilsustöð. Hún segir mataræði
og hreyfingu vera svo nátengd að
vart sé hægt að nefna annað svo hitt
fylgi ekki með.
Tíminn miðaður við að halda
þyngdinni í skefjum
„Ráðleggingarnar miðast við
þann tíma sem talinn er þurfa til að
halda þyngdinni í skefjum. Það hef-
ur verið mælt með að hreyfa sig í 30
mínútur á dag en þá hefur verið
miðað við að fyrirbyggja hjarta- og
æðasjúkdóma. Dagleg hreyfing hef-
ur margvíslegt gildi, bæði fyrir lík-
amlega og andlega velferð og ásamt
hollu mataræði er hún lykilatriði ef
ætlunin er að sporna við aukinni of-
fitu í framtíðinni,“ segir Hólmfríður.
Hún tekur raunar fram að þarna
geti verið um uppsafnaða hreyfingu
yfir daginn að ræða. „Þetta er ekki
endilega bara líkamsrækt eða leik-
fimi. Þetta er meðalrösk hreyfing
yfir daginn, t.d. ganga, sund o.s.frv.
Þannig að þetta er ekki eins mikið
og kann að virðast í fyrstu.
Ráðleggingarnar nú eru endur-
skoðuð útgáfa fyrri manneldismark-
miða þar sem tekið er mið af nýjum
vísindarannsóknum á sviði næringar
og heilsu og niðurstöðum könnunar-
innar á mataræði Íslendinga 2002.
Hólmfríður segir breytingar frá
fyrri ráðleggingum felast að miklu
leyti í framsetningu og áherslum
frekar en kúvendingum á því hvað
teljist heilsusamlegt fæði. Eins og
áður sé mælt með notkun á olíu og
mjúkri fitu í stað harðrar fitu og
hvatt til aukinnar neyslu á græn-
meti, ávöxtum, fiski, mögrum mjólk-
urvörum og grófu korni. „Nú er
miðað við að ekki komi meira en
10% af orkunni úr harðri fitu en
mörkin voru áður 15%. Þá er mælt
með hófsemi í neyslu á salti, sykri,
gosdrykkjum og sætindum,“ segir
Hólmfríður.
Nýjar ráðleggingar Lýðheilsustöðvar um mataræði og hreyfingu
Fólk hreyfi sig í 45–60 mínútur á dag
Morgunblaðið/Kristinn
Dagleg hreyfing hefur margvíslegt gildi, bæði fyrir líkamlega og andlega velferð, að mati Lýðheilsustöðvar.