Morgunblaðið - 24.09.2004, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 24. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
E
r hætta á að því að ofstækisfullir ajatollar í Teheran geti
stutt á kjarnorkuhnapp í framtíðinni, jafnvel á næsta
ári? Og gæti farið svo að ráðamenn í Jerúsalem ákvæðu
að verða fyrri til og granda tilraunastöðvum Írana á
sama hátt og þeir gerðu með árásum á Osirak-
tilraunaver Íraka 1981? Ísraelar eru þegar farnir að ókyrrast og
heimta aðgerðir. „Íranar hafa tekið við hlutverki Saddams Husseins
og eru nú fremstir í flokki þeirra sem flytja út hryðjuverk, hatur og
óstöðugleika,“ sagði Silvan Shalom, utanríkisráðherra Ísraels, á alls-
herjarþingi Sameinuðu þjóðanna í gær. Hann benti á að Íranar réðu
yfir flaugum sem gætu náð til Vestur-Evrópu.
Skýrt var frá því nýlega að Bandaríkjamenn hefðu selt Ísraelum
500 svonefnda „byrgjabana“, öflugar sprengjur sem eru sérhannaðar
til að eyða skotmörkum djúpt í jörðu en mikið af tilraunabúnaði Írana
mun einmitt vera falið í neðanjarðarbyrgjum. Flestir geta reynt að
ímynda sér þá blóðugu keðjuverkun sem færi sennilega af stað í Mið-
Austurlöndum ef spár um árás af hálfu Ísraela rættust. En spár um
átök eru að sögn sérfræðinga ekki jafnfjarlægar og áður. Í banda-
ríska varnarmálaráðueytinu hafa menn að sögn Newsweek velt fyrir
sér möguleikanum á skyndiárás á kjarnorkustöðvar Írana.
Stríðsleikir í Pentagon
Tímaritið hefur eftir Geoffrey Kemp, sérfræðingi í málefnum Mið-
Austurlanda, að Bandaríkjamenn gætu auðveldlega grandað til-
raunastöðvum Írana. Ritið segir að leyniþjónustan, CIA og leyni-
þjónusta Pentagons hafi staðið fyrir svonefndum „stríðsleikjum“ þar
sem Íran var skotmarkið. Þá er reynt að líkja eftir líklegri atburðarás
í hernaðaraðgerð. Engum hafi litist vel á niðurstöðurnar. „Ekki tókst
með stríðsleikjunum að finna leið til að koma í veg fyrir að átökin
breiddust út,“ er haft eftir heimildarmanni í flughernum.
Slíkir stríðsleikir eru að sögn þeirra sem til þekkja skipulagðir
hvarvetna í öflugum herjum án þess að menn séu þar með búnir að
taka ákvörðun um árás. En í ljósi atburðanna í Írak er ljóst að frá-
sagnir af þessu tagi vekja meiri athygli en ella. Fyrirbyggjandi
skyndiárás með flugvélum og stýriflaugum virðist ekki vera á döfinni.
En haukarnir í stjórn Bush eru sagðir leggja traust sitt á að hægt
verði að velta klerkastjórninni með leynilegum aðgerðum og und-
irróðri en síðan hægt að beita hervaldi ef það reynist nauðsynlegt.
Hvorki George W. Bush Bandaríkjaforseti né keppinautur hans,
John Kerry, virðast hafa gert upp við sig hvernig bregðast beri við
ógninni sem gæti stafað af íröskum kjarnavopnum. Aðrir benda á að
svipaðar aðstæður gætu skapast á Kóreuskaganum. Heimildarmenn
segja að ýmislegt bendi nú til þess að einræðisstjórn Kim Jong-ils í
Norður-Kóreu hyggist sýna mátt sinn og megin þegar í október og
sprengja kjarnorkusprengju en einnig gæti verið að þeir gerðu innan
skamms tilraun með langdræga eldflaug. Suður-Kóreumenn og Jap-
anar myndu vafalaust sjá sitt óv
Kims næði þessu takmarki og þe
vopnum. Nýtt vígbúnaðarkapph
Yfir 40 ríki
Síðustu árin hafa augu manna
samtökum og hættuástandinu á
sem bæði ráða yfir kjarnorkuvop
í hópinn. Nýlega sagði Egyptinn
þjóðakjarnorkumálastofnunarin
meira en 40 þjóðir réðu nú yfir b
orkuvopn. Aðildarríki IAEA yrð
sviði kjarnorku. Þau mættu ekki
grunaðar eru um að reyna á laun
Íranar eiga eins og flestar þjó
bann við útbreiðslu kjarnorkuvo
að feta í fótspor N-Kóreumanna
þrjú ríki utan hans auk N-Kóreu
sem vill hvorki neita né játa að r
vegna þess hvað þeir búi við óvin
frá grönnum sínum, ekki síst Írö
óvissu. Íranar segja að þvinga ei
orkuvopnum ef menn vilji gæta s
NPT-samningurinn hefur ekk
því sem dregur úr gildi hans er a
megi ekki auðga úran og því er b
urveldanna á hendur Írönum um
veikum grunni. Gagnrýnendur b
að eyða kjarnavopnum sínum en
vegna skyldu önnur ríki haga sér
ríki hafi um allan aldur einokun
Stefna Bush
Harkaleg stefna Bush forseta
og Írak samheitið „Öxulveldi hin
Kjarnorkuvopn hafa síðustu áratugina aðeins verið í eigu fárra rí
Kristjáns Jónssonar. Talið er að á næstu árum geti Íranar og N-K
Vígalegir klerkar í Íran minntu
gegn Írak en talið er að yfir millj
Hnappurinn
innan seilingar
É
g er hissa, ánægð og glöð,
allt í senn,“ segir Tinna
Gunnlaugsdóttir, sem
menntamálaráðherra hef-
ur skipað í stöðu þjóðleik-
hússtjóra frá og með næstu áramótum,
en þá lætur Stefán Baldursson, núver-
andi þjóðleikhússtjóri, af störfum.
„Þetta er mikil áskorun og ég hlakka
til að takast á við að stjórna þessu húsi.
Leiklist er mín ástríða og hefur verið frá
blautu barnsbeini og ég hef komið að því
starfi með margvíslegum hætti, auðvit-
að fyrst og fremst sem leikkona en núna
fæ ég tækifæri til að sitja hinum megin
við borðið og mér finnst það gífurlega
spennandi.“
Tinna segist líta svo á að hún verði
fyrst og fremst listrænn stjórnandi
Þjóðleikhússins er hún tekur við emb-
ætti leikhússtjóra. „Auðvitað stjórnar
þessi einstaklingur leikhúsinu líka og
þarf að vera í samskiptum og fara með
mannaforráð raunverulega yfir öllum
deildum. Þannig að vissulega er þetta
líka stjórnunarstaða.“
Tinna segir ekki tímabært að ræða
hvaða áherslur hún muni hafa í starfinu
á þessu stigi málsins. „Ég er auðvitað
búin að velta þessu mikið fyrir mér og
skilaði ítarlegri umsókn og er auðvitað
með ýmsar hugmyndir um hvernig ég
vil að starfsemin líti út næstu árin. En á
þessu stigi málsins verð ég að segja að
það kemur til með að sýna sig. Auðvitað
er þetta starf mjög einstaklingsbundið.
Það tengist það mikið listrænni sýn þess
sem því gegnir.“
Tinna segist hvorki ætla að leika í né
leikstýra verkum meðan hún gegnir
starfi þjóðleikhússtjóra. „Ég lít á starf
þjóðleikhússtjóra sem fullt starf og mun
sinna því þannig.“
Ytra útlit að verða
þjóðinni til skammar
Hvað með húsnæðiskost Þjóðleik-
hússins, hvaða hugmyndir ertu með í því
sambandi?
„Húsið er í miðjum endurbótafasa.
Tinna Gunnlaugsdóttir mun taka við starfi þj
Fyrst og
fremst listrænn
stjórnandi
Tinna Gunnlaugsdóttir, verðandi þjóðleikhússtjóri,
ætlar hvorki að leika né leikstýra verkum meðan
hún gegnir embættinu. Hún ætlar að setja end-
urbætur á Þjóðleikhúsinu utan dyra í forgang og
ætlar að leita leiða til bæta aðstöðu litlu sviðanna.
Kristbjörg Kjeld
hússtjóra, innileg
inu Svört mjólk s
AÐ VERA SAMKVÆMUR
SJÁLFUM SÉR
Hæstiréttur Íslands hlýtur í störf-um sínum að leitast við að verasamkvæmur sjálfum sér. Það
gengur ekki að dómurinn felli dóma í
einu máli á þennan veg og í sambærilegu
máli ári síðar á annan veg nema þá að
grundvallarbreyting hafi orðið á for-
sendum og þá hlýtur dómurinn að gera
grein fyrir þeim breyttu forsendum.
Þetta er svo sjálfsögð grundvallarregla,
að vart þarf að hafa orð á henni.
Hið sama hlýtur að eiga við um um-
sagnir dómara í Hæstarétti um umsækj-
endur um dómarastöður í réttinum.
Dómararnir hljóta að byggja á sömu
grundvallarforsendum frá ári til árs,
þegar þeir fjalla um umsækjendur. Ella
er hætta á að lítið mark verði á þeim tek-
ið.
Árið 1990 fjölluðu dómarar við
Hæstarétt um umsækjendur vegna
dómarastöðu við réttinn. Þeir komust að
þeirri niðurstöðu, að einn umsækjend-
anna, sem þeir í fyrri tilvikum höfðu tek-
ið jákvæða afstöðu til, gæti ekki komið
álita á því ári vegna aldurs. Viðkomandi
umsækjandi var þá 64 ára.
Einn umsækjenda um dómarastöðu
við Hæstarétt nú er mætur og merkur
lögvísindamaður, sem er tveimur árum
eldri en umsækjandinn, sem vísað var til
frá árinu 1990.
Í umsögn dómaranna nú er engin
grein gerð fyrir þeirri stefnubreytingu,
sem augljóslega hefur orðið hjá þeim
varðandi aldur umsækjenda, sem þó
hefði verið æskilegt m.a. í ljósi þess, að
tveir dómaranna nú voru einnig í hópi
þeirra dómara, sem á árinu 1990 komust
að þveröfugri niðurstöðu varðandi ald-
ur. Það er erfitt að sjá hvaða breyting á
viðhorfi til aldurs hefur orðið á þeim
fjórtán árum, sem liðin eru og hvers um-
sækjandinn þá átti að gjalda að vera
dæmdur úr leik vegna aldurs.
Það er heldur ekki samkvæmni í af-
stöðu dómaranna til umsókna sjálfstætt
starfandi lögmanna. Í umsögn um um-
sækjendur á síðasta ári lýstu dómararn-
ir þeirri skoðun, að heppilegast væri að
annar tveggja nafngreindra umsækj-
enda yrði fyrir valinu. Báðir höfðu starf-
að sem sjálfstætt starfandi lögmenn á
annan áratug. Lokaorð umsagnar dóm-
aranna í fyrra voru þessi:
„Í réttinum situr nú aðeins einn dóm-
ari, sem hefur verið sjálfstætt starfandi
lögmaður, þótt fleiri hafi málflutnings-
reynslu. Þykir þetta jafnframt styðja
framangreinda niðurstöðu.“
Ljóst er að dómarar töldu fyrir ári
æskilegt að umsækjandi, sem hefði
reynslu sem sjálfstætt starfandi lög-
maður, tæki sæti í réttinum en í umsögn
þeirra nú er engin áherzla á það lögð án
þess að nokkur grein sé gerð fyrir þeirri
breyttu afstöðu.
Í umsögn dómaranna á síðasta ári
voru þrír umsækjendur lagðir að jöfnu.
Að þessu sinni eru allir þrír í hópi um-
sækjenda. Nú bregður svo við, að einn af
þeim þremur er talinn fremri hinum
tveimur. Hvað hefur gerzt á einu ári,
sem hefur valdið því?
Það er ekki gott fyrir dómara í
Hæstarétti að meirihluti þeirra skuli
staðinn að því að vera ekki samkvæmari
sjálfum sér en þessi dæmi sýna og ýtir
undir þá skoðun, sem er að verða út-
breidd, að það sé meira en tímabært að
breyta fyrirkomulagi á vali nýrra dóm-
ara í réttinn.
ÖFGAMENN Í ÞÝSKALANDI
Uppgangur hægri öfgamanna ítvennum kosningum í Þýskalandi
um liðna helgi hefur vakið athygli og
áhyggjur. Þýskir jafnaðarmenn, flokk-
ur Gerhards Schröders kanslara, galt
afhroð í kosningunum. NPD, flokkur
nýnasista, fékk 9,2% í kosningunum í
Saxlandi og annar öfgahægriflokkur,
Þjóðarfylkingin eða DVU, fékk 6,1% at-
kvæða í Brandenburg. Samkvæmt
skoðanakönnun, sem birt var í þessari
viku, vex hægri öfgamönnum nú fiskur
um hrygg í Þýskalandi öllu. Fylgi
hægriöfgaflokka er samkvæmt könnun-
inni nú samanlagt 3,7%. Talið er að fylg-
ið geti verið meira vegna þess að margir
veigri sér að gangast við stuðningi við
öfgaöfl þegar spurt er, þótt þeir hiki
ekki við að veita þeim atkvæði sitt í
kjörklefanum.
Bæði Saxland og Brandenburg eru í
austurhluta Þýskalands. Til marks um
það er að samkvæmt skoðanakönnunum
fyrir kosningarnar mældist fylgi NPD
4%, en flokkurinn fékk rúmlega helm-
ingi meira fylgi í kosningunum. Flokkar
þurfa að ná 5% fylgi til þess að komast á
þing í Þýskalandi. NPD er upprunninn í
Vestur-Þýskalandi og hefur ekki verið á
þingi í neinu sambandslandi síðan 1968.
Þó munaði aðeins einu prósentustigi í
kosningum í Saarlandi, sem liggur að
Frakklandi, í byrjun september. Þá
fékk flokkurinn 4% fylgi.
Sameining Þýskalands hefur ekki
gengið jafnauðveldlega fyrir sig og
ráðamenn spáðu í upphafi síðasta ára-
tugar. Ferðalangar í Dresden sjá ef til
vill öll ummerki velmegunar og aðlög-
unar, en ekki þarf að fara langt til að
finna bæi, sem eru nánast mannlausir.
Atvinnuleysi í austurhluta landsins er
helmingi hærra en í vesturhlutanum.
Víða hefur vonleysi gripið um sig.
Ekki er rétt að gera of mikið úr þess-
um úrslitum. Hinir hefðbundnu stjórn-
málaflokkar í Þýskalandi hafa lýst yfir
því að þeir muni einangra öfgaöflin og
hvergi hleypa þeim að. Uppgangur ný-
nasista er hins vegar áhyggjuefni. Fyr-
ir þessar kosningar ákváðu flokkarnir
tveir, Þjóðarfylkingin og NPD, að vinna
saman með þeim hætti að annar flokk-
urinn byði fram í Brandenburg og hinn í
Saxlandi. Nú eru hafnar viðræður milli
þeirra um að bjóða sameiginlega fram
fyrir næstu þingkosningar, sem haldn-
ar verða eftir tvö ár. Vitað er um tengsl
NPD við ofbeldisfulla öfgahópa. Nýnas-
istar virðast eiga mun auðveldara með
að afla sér fylgis og liðsmanna í austr-
inu. Þar er fólk bæði vonlaust og reitt
vegna þess að í austurhlutanum er ekki
sama velmegun og í vesturhluta lands-
ins.
Hægri öfl hafa víða látið að sér kveða
upp á síðkastið og átt upp á pallborðið
hjá kjósendum. Nægir þar að nefna
Frakkland, Austurríki og Danmörku.
Samtökum nýnasista og ýmissa jaðar-
hópa, sem tengjast þeim, hefur einnig
vaxið fiskur um hrygg í Bandaríkjunum
upp á síðkastið. Ekki er ástæða á þessu
stigi málsins til að hafa áhyggjur af því
að lýðræði sé í hættu í Þýskalandi, en
það þarf að fylgjast rækilega með þeirri
þróun og breyta þeim aðstæðum, sem
öfgaöflin nærast á.
TINNA Gunnlaug
Reykjavík 18. jún
entsprófi frá Men
Reykjavík og stu
Íslands í líffræði.
Leiklistarskóla Ís
Tinna hefur só
handritsgerð og
lendis. Hún hefur
stundað meistara
skólann í Reykjav
Tinna starfaði
víkur áður en hún
Tinna