Morgunblaðið - 24.09.2004, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 24. SEPTEMBER 2004 45
DAGBÓK
Líttu á www.tk.is
L I T L A
st
Ný sending af
olíumálverkum
á ótrúlegu verði!
Kringlunni S:568 9955 - Faxafeni S:568 4020
þar sem listin lifir
ÍSLENSK
Verðdæmi: stærð
50 cm x 60 cm
verð:
kr. 14.900.-
Myndl ist - Gler l i s t - Le ir l i s t
Menntamálaráðuneytið og StofnunVigdísar Finnbogadóttur í erlend-um tungumálum bjóða til málþings ítilefni Evrópska tungumáladagsins
2004. Yfirskrift málþingsins er „Á að hefja
kennslu erlendra tungumála fyrr í skólakerf-
inu?“ og fer það fram í fyrirlestrasal í Öskju,
nýju náttúrufræðahúsi Háskóla Íslands, milli 15
og 17 í dag.
Auður Torfadóttir, dósent í ensku við Kenn-
araháskóla Íslands, flytur upphafserindi mál-
þingsins. Varpar hún þar fram þeirri spurningu
hvenær heppilegast sé að hefja kennslu í erlend-
um tungumálum. „Fjallað verður um það sem
fræðimenn hafa um málið að segja og greint frá
rannsóknum sem gerðar hafa verið,“ segir Auð-
ur og bendir á að ekki sé einhugur um að það sé
best að byrja sem fyrst. „Forskot þeirra sem
hefja tungumálanám snemma er ekki alltaf jafn
afgerandi þegar þeir eru bornir saman við þá
sem hefja tungumálanám um tólf ára aldur eða
þar um bil. Hins vegar ber á það að líta að í
þessu eins og öðru námi er ávinningurinn aldrei
að fullu mælanlegur.“ Þá verður vikið að rann-
sókn á viðhorfum kennara sem kenndu tíu ára
börnum ensku skólaárið 2001–2002 og undirbún-
ingi sem kennarar þurfa að hafa til að vel takist.
Hversu mikilvægt er að börn læri snemma er-
lend mál?
„Ég tel það mikilvægt. Ef einstaklingur ætlar
að ná góðum tökum á erlendu tungumáli er það
langt ferli. Góð tungumálakunnátta opnar dyr að
ótal tækifærum. Auk þess er tungumálanám
þroskandi ef vel er á haldið og til þess fallið að
veita innsýn í nýja menningarheima og auka
skilning og virðingu fyrir öðrum og því má ef til
vill segja: Því fyrr, því betra. Það má bæta því
við að þó að börn séu lengur að læra tungumál
en þeir sem eldri eru, þá gerir það þeim auðveld-
ara fyrir hvað þau eru alla jafna forvitin og opin
fyrir nýjungum og órög að gefa sig náminu á
vald.“
Hvaða áhrif hefur nám í öðrum tungumálum á
móðurmálsþroska barns?
„Ég get ekki gefið afgerandi svar við þessu.
Eftir því sem ég veit best hefur það ekki slæm
áhrif. Það er frekar að almenn málvitund eflist
við það að bæta við nýju tungumáli.“
Er æskilegra, út frá málþroskaforsendum, að
texta efni fyrir börn og unglinga eða talsetja?
„Ég hef ekki nógu góðar forsendur til að al-
hæfa neitt um það, en ég tel skynsamlegt að tal-
setja efni fyrir yngri börn. Meðan mikið af því
efni sem þau horfa á er erlent finnst mér það
vera réttur þeirra að það efni sé talsett. Þó að
æskilegt sé að börn læri erlend mál snemma
finnst mér eðlilegt að skemmtiefni sem þau
horfa á sé á þeirra móðurmáli.“
Tungumál | Málþing um kennslu í erlendum tungumálum

Auður Torfadóttir
fæddist árið 1937 á
Hvammstanga. Hún
varð stúdent frá MA og
lauk BA-prófi frá HÍ og
MA-prófi í málvísindum
frá Michigan-háskóla í
Ann Arbor í Bandaríkj-
unum. Auður kenndi um
skeið ensku og þýsku
við Hagaskóla og Kenn-
araskóla Íslands. Þá
var hún lektor við Kennaraháskóla Íslands frá
1976 og dósent frá 1991. Maki Auðar er Sig-
urður Gústavsson hagfræðingur og eiga þau
tvo syni.
Hvenær á að hefja tungumálakennslu
Velvakandi
Svarað í síma 5691100 frá 10–12
og 13–15 | velvakandi@mbl.is
Varðandi kjör kennara
NÚ eru kennarar komnir í verkfall
einu sinni enn. Ég ætla ekki að leggja
dóm á kröfur þeirra, hef ekki kynnt
mér þær nægilega vel til þess.
En talsmenn þeirra sem komið
hafa fram í sjónvarpinu, bæði í frétta-
tímum og þættinum Kastljós, mættu
vanda sig betur ef þeir vilja fá samúð
almennings vegna lágra launa. For-
maður Kennarasambandsins var
næstum því með hótanir gagnvart
þeim aðilum sem vildu bjóða for-
eldrum gæslu fyrir yngri börn sín svo
fólk þyrfti ekki að missa vinnuna.
Tvær konur komu fram í Kastljós-
inu 19. sept. og töluðu m.a. um, að
laun kennara þyrftu að fylgja aukinni
menntun þeirra og mikilvægi starfs-
ins. Þarna var einnig þingmaður og
bæjarfulltrúi til svara. Hann hefur
greinilega ekki mikinn metnað gagn-
vart sjálfum sér, að hann skuli ekki
vera búinn að fara á námskeið í fram-
sögn. Það hefði verið nauðsynlegt hjá
sjónvarpinu að texta það sem mað-
urinn sagði, eins og gert var í viðtali
við Megas þegar hann var sæmdur
verðlaunum Jónasar Hallgrímssonar
á degi íslenskrar tungu árið 2000.
Önnur konan , sem bæði kynnti sig
sem kennara og foreldri, tók svo til
orða:
„Við sem höfum aldist upp við það
…“ o.s.frv. Hefur sjálfsagt meint: Við
sem ólumst upp við það … Hin konan,
sem var fyrir samtökunum Heimili og
skóli, lenti líka í málfræðivillu og
sagði: „Við verðum líka að spá í því.“ Í
stað þess að segja „spá í það“.
Hér hefur orðið mjög alvarleg
hnignun í málfari fólks, jafnvel
menntafólks þegar alþýðukona eins
og ég, sem aðeins fékk barnaskóla-
kennslu í fjóra vetur, getur ekki orða
bundist. Mér datt í hug bráðfyndin
auglýsing sem sést hefur í sjónvarp-
inu og hin sívinsæla Guðrún Ás-
mundsdóttir leikur í. Hún er að
ferðast á Saga-Class, lítur í kringum
sig og spyr: „Hvar er svo allt fína
fólkið?“
Virðingarfyllst,
María K. Einarsdóttir.
SKÁK
Helgi Áss Grétarsson | dagbok@mbl.is
1. e4 e5 2. Rf3 Rf6 3. Rc3 Bb4 4. d3 d6
5. h3 c6 6. Bd2 O-O 7. Be2 He8 8. O-O
Rbd7 9. He1 Rf8 10. Bf1 Re6 11. a3
Ba5 12. b4 Bc7 13. Re2 d5 14. exd5
cxd5 15. Rg3 e4 16. dxe4 Bxg3 17. fxg3
Rxe4 18. Bd3 Rxg3 19. Rg5 Rxg5 20.
Bxg5 f6 21. Bh4 Hxe1+ 22. Dxe1 Rf5
23. Df2 Rxh4 24. Dxh4 g6 25. Hf1 Kg7
26. Df4 De7 27. Dd4 De5 28. Dh4 Be6
29. He1 Dd6 30. Dd4 a5 31. bxa5 Hxa5
Staðan kom upp á Norðurlandamóti
grunnskólasveita en Rimaskóli, Norð-
urlandameistarar barnaskólasveita,
tefldi þar fyrir Íslands hönd. Hjörvar
Steinn Grétarsson hafði hvítt gegn
Peter Vas. 32. Db4! Dxb4 32... Hc5
hefði engu bjargað vegna 33. Hxe6!. Í
framhaldinu verður hvítur manni yfir
sem dugði til sigurs. 33. axb4 Ha4 34.
Hxe6 Hxb4 35. Hd6 d4 36. Kf2 f5 37.
Kf3 Kh6 38. Kf4 Kh5 39. g4+ fxg4 40.
hxg4+ Kh4 41. g5 Hb1 42. Hd7 Kh3
43. Hxh7+ Kg2 44. Bxg6 Hb4 45.
Be4+ Kf2 46. Hxb7 og svartur gafst
upp. Keppnin fór fram í Stokkhólmi í
Svíþjóð en lokastaða hennar varð
þessi: 1. Svíþjóð I 13½ vinningur af 20
mögulegum 2. Finnland 11½ v. 3. Sví-
þjóð II 10½ v. 4. Danmörk 10 v. 5.
Rimaskóli 9½ v. 6. Noregur 6 v.
Hvítur á leik.
BANDARÍSKI umhverfisfélags-
fræðingurinn Riley E. Dunlap er
staddur hér á landi og flytur fyr-
irlestur í dag á námsstefnu um sjálf-
bæra þróun sem fram fer í Háskóla
Íslands, en þar munu fjölmargir
fræðimenn flytja erindi um sjálf-
bæra þróun og ýmsar hliðar hennar.
Í erindi sínu mun Dunlap, sem nú er
prófessor við Åbo-háskóla í Finn-
landi, meðal annars fjalla um fræði-
greinina sjálfa, en rannsóknir hans á
umhverfishygð og tengslum sam-
félaga og umhverfis voru meðal
þeirra fyrstu sem gerðar voru á því
sviði. Er hann því talinn meðal frum-
kvöðla fræðigreinarinnar.
„Ég tel að olíukreppan snemma á
áttunda áratugnum hafi valdið því að
menn fóru alvarlega að velta fyrir
sér tengslum samfélagsins og nátt-
úrunnar,“ segir Dunlap, sem hóf
rannsóknir sínar einmitt á árunum
kringum 1970, þegar umhverfisvit-
und var að vakna víða um heim í ljósi
auðlindakreppna og mengunar. „Al-
geng hugsun þá var sú að samfélagið
gæti staðið nokkurn veginn sjálf-
stætt frá náttúrunni, að við gætum
hafið okkur yfir tengslin við hana og
auðlindir væru nokkurs konar fasti,
en olíukreppan skellti fólki aftur í
jarðsamband og menn fóru að velta
fyrir sér flóknum tengslum mann-
legs samfélags, náttúru og umhverf-
is. Þá má líka nefna atvik eins og
Love Canal, þar sem íbúðarbyggð
var reist ofan á risastórum efnaúr-
gangshaug. Það er óhugnanlegt að
sjá það á myndum hvernig viðbjóð-
urinn sullast upp úr jörðinni á leik-
svæðum barna og rýkur upp úr.“
Lýsing Dunlap er næstum óraun-
veruleg, en vegna forvitni var vafrað
um Netið og eftir stutta leit blöstu
við ljósmyndir af óhugnaðinum.
Flókið samhengi rannsakað
Dunlap segir umhverfisfélags-
fræðina í raun bæði taka á áhrifum
samfélagsins á umhverfið og þeim
áhrifavöldum sem þar eru á ferð, t.d.
umhverfisverndarsinnum, fyr-
irtækjum, stjórnmálamönnum, fjöl-
miðlum og smærri samfélögum
fólks, og áhrifum ýmissa umhverf-
isþátta á samfélög, til dæmis meng-
unar, slysa, rýrnandi auðlinda og
fleira. „Meðal rannsóknarefna er til
dæmis hegðun fyrirtækja. Við höf-
um m.a. spurt okkur hvort fyrirtæki
og verksmiðjur sem eru í eigu
heimafólks mengi minna og valdi
minni náttúruspjöllum en fyrirtæki
sem eru í eigu aðila utan byggð-
arinnar, þar sem mörg samfélagsleg
öfl haldi í fólk, t.a.m. það að umgang-
ast samborgara sína og vilja halda
virðingu þeirra,“ segir Dunlap, sem
hefur einnig rannsakað áhrif íhalds-
manna í Bandaríkjunum á umræðu
um og aðgerðir gegn loftslagsbreyt-
ingum. „Þar liggur t.d. fyrir að repú-
blikanar hafa starfað leynt og ljóst
að því að ýta undir hróður vísinda-
manna sem draga kenningar um
loftslagsbreytingar í efa þrátt fyrir
að þeir birti ekki skrif sín í virtum
vísindaritum sem er ritstýrt af jafn-
ingjum. Þá skipa íhaldsmenn þýð-
ingarmikinn sess í „and-umhverf-
isverndarhreyfingunni“ í
Bandaríkjunum, sem dregur í efa
fullyrðingar um mengun og nauðsyn
náttúruverndar.“
Á miðvikudag hélt Dunlap fyr-
irlestur í Háskóla Íslands um alþjóð-
legar rannsóknir sem hann hefur
tekið þátt í. „Það hefur verið viss trú
meðal almennings og ráðamanna að
ríkidæmi sé nauðsynleg forsenda
umhverfishygðar. Þetta er kallað
auðlegðartilgátan,“ segir Dunlap.
„Rannsóknir sem hafa verið gerðar,
þar á meðal Health of the Planet og
World Values Survey, hafa ekki
rennt stoðum undir þessa tilgátu.
Þvert á móti hefur komið í ljós að
umhverfishygð er síst minni meðal
íbúa í fátækum ríkjum. Í rannsókn-
unum kom fram að fólk í þessum
ríkjum hefur áhyggjur af ýmsum
umhverfismálum og er tilbúið að
vinna að umhverfismálum. Stjórn-
málamenn hafa haldið því fram að
ríki þurfi að ná vissu auðlegðarstigi
og hagvexti til að þegnarnir verði
upplýstir á þessu sviði, en þetta á
sér engar stoðir samkvæmt þessum
rannsóknum. Ef við skoðum til
dæmis ráðstefnuna í Jóhann-
esarborg fyrir ári, þá voru það ekki
þróunarlöndin sem mynduðu mestu
hindranirnar í að samþykkja áætl-
anir gegn mengun og eyðingu um-
hverfis, heldur auðugasta þjóð
heims, Bandaríkin.“
Kárahnjúkar og
fiskveiðistjórnun
Aðspurður hver séu helstu um-
hverfisfélagsfræðilegu málefnin sem
hægt væri að rannsaka hér á landi
segir Dunlap þrjú mál helst standa
upp úr við fyrstu sýn. „Í fyrsta lagi
er það Kárahnjúkavirkjun, þar sem
mikilvægt er að varpa ljósi á bæði
samfélagslegar ástæður og áhrif
virkjunarinnar, hvaða aðilar hagnast
á henni og hverjir munu verða fyrir
skaða,“ segir Dunlap og bætir við að
hálendið sé greinilega nátengt
sjálfsmynd stórs hluta þjóðarinnar
líkt og fiskimiðin. Áhrif virkjana og
samfélagsleg öfl í kringum þær séu
því og verði afar áhugaverð rann-
sóknarverkefni. Önnur afar áhuga-
verð málefni segir Dunlap m.a. vera
hvalveiðar og verndun hafsins, m.a.
með tilliti til fiskveiðistjórnunar.
„Þetta eru allt málefni þar sem sam-
félagslegir þættir koma mjög sterkt
inn í myndina. Þannig væri líka mjög
áhugavert að skoða áhrif samþjöpp-
unar eignarhalds útgerða á það
hvernig farið er með auðlindina. Ef
útgerðir eru í eigu fólks sem býr ná-
lægt þeim, er þá umgengnin af meiri
virðingu, eða hafa stórfyrirtæki
betri leiðir til að vanda umgengnina
við sjóinn. Þetta er eitthvað sem er
ómögulegt að segja án rannsókna og
ég tel þarna um auðugan garð að
gresja í félagsvísindum. Fisk-
veiðistjórnun er vissulega mjög ná-
tengd samfélögunum.“
Umhverfismál| Bandarískur umhverfisfélagsfræðingur með fyrirlestur
Engin tengsl milli
umhverfishyggju
og auðlegðar þjóða
Morgunblaðið/Þorkell
Riley E. Dunlap er meðal frumkvöðla heims í umhverfisfélagsfræði og hef-
ur stundað umfangsmiklar rannsóknir á því sviði.
svavar@mbl.is
Námsstefna og málþing um sjálf-
bæra þróun stendur í Hátíðarsal
HÍ í dag frá níu til sex og á morgun
frá tíu til sex. Nánari upplýsingar á
www.hi.is/page/sjalfbaer