Morgunblaðið - 25.01.2005, Síða 27

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 25. JANÚAR 2005 27
á þann hluta hennar sem fram fer í höfuðstöðvum SÞ
í New York. Þar ræða fastafulltrúar við eins marga
fastafulltrúa annarra ríkja og kostur hefur verið til að
afla stuðnings við framboð Íslands og einnig hefur
verið lögð áhersla á að háttsettir embættismenn og
stjórnmálamenn eigi fundi með fulltrúum annarra
ríkja þegar þeir eru á ferð í öðrum erindum.
Varað er við því í áðurnefndri greinargerð utanrík-
isráðuneytisins að gæta beri að því að framboð Ís-
lands og undirbúningur þess setji ekki aðra starfsemi
utanríkisþjónustunnar úr skorðum.
Þar kemur einnig fram að gera verði ráð fyrir að
átta diplómatískir fulltrúar verði komnir til starfa í ís-
lensku fastanefndinni á árinu 2006, þegar kosninga-
baráttan kemst í fullan gang.
Ekki liggja enn fyrir upplýsingar um hversu marga
fulltrúa Ísland þyrfti að hafa að staðaldri í höf-
uðstöðvum SÞ vegna setunnar í Öryggisráðinu. Til
samanburðar má geta þess að skv. yfirliti samtak-
anna Global Policy Forum er fjöldi sérhæfðra fulltrúa
í fastanefndum ríkja í Öryggisráðinu í dag alls 128 á
vegum Bandaríkjastjórnar, 38 frá Bretlandi, 34 Bras-
ilíu, 17 frá Angóla, 63 Þýskalandi og 21 á vegum
Spánverja svo dæmi séu nefnd.
Aukin framlög til þróunarmála
Meðal þess sem talið er miklu skipta við framboð
til Öryggisráðsins er að framboðsríki hafi staðið
myndarlega að framlögum til þróunarsamvinnu. Hafa
önnur ríki oft á tíðum vakið athygli á þessum þætti
við framboð til Öryggisráðsins. Í áðurnefndri rann-
sókn Þrastar F. Gylfasonar varaði hann við því að lág
framlög Íslendinga til þróunarmála á umliðnum árum
gætu skaðað framboð Íslands. Töluverð umskipti hafa
þó orðið upp á síðkastið. Íslendingar hafa aukið op-
inber framlög til þróunarmála og framlög á verðlagi
hvers árs hafa nær þrefaldast á fimm árum eða úr
583 milljónum árið 1999 í 1.644 milljónir í fyrra. Við-
mið alþjóðasamfélagsins, sem samþykkt var af alls-
herjarþingi SÞ árið 1970, gerir ráð fyrir að ríkar
þjóðir leggi 0,7% af vergri landsframleiðslu til þróun-
armála. Framlag Íslands hefur hækkað úr 0,09% árið
1999 í 0,19% árið 2004 og skv. fjárlögum fer þetta
hlutfall upp í 0,21% á þessu ári.
Meðal þess sem talið er styrkja stöðu Íslands við
að afla stuðnings við framboðið til Öryggisráðsins er
að fulltrúi Íslands gegnir um þessar mundir stöðu að-
alfulltrúa kjördæmis Norðurlanda og Eystrasalts-
ríkja í stjórn Alþjóðabankans. Er þar um mikilsverða
áhrifastöðu að ræða, sem Ísland hefur með höndum
til haustsins 2006.
Loks má geta þess að Ísland hefur tekið sæti í
ECOSOC, efnahags- og félagsmálanefnd SÞ. Í grein-
argerð utanríkisráðuneytisins segir að aðild að þess-
ari nefnd sé mikilvæg í kosningabaráttunni til Örygg-
isráðsins. „Ljóst er að hægt er að nota atkvæði í
efnahags- og félagsmálanefnd sem skiptimynt í kosn-
ingum til Öryggisráðsins og myndi þátttaka í
ECOSOC því auðvelda framboðið,“ segir þar.
Sótt var á fjárlögum 2005 um 18 milljóna kr. fjár-
veitingu til að fjölga um einn fulltrúa hjá fastanefnd
Íslands í New York. Fastanefndin var styrkt um einn
starfsmann í maí 2001 og um annan haustið 2002. Að
mati ráðuneytisins hefur verið talið nauðsynlegt að
huga að frekari eflingu fastanefndarinnar vegna fyr-
irhugaðs framboðs Íslands til Öryggisráðsins.
Ísland í forsæti Öryggisráðsins
Öryggisráð SÞ er án efa valdamesta stofnun al-
þjóðasamfélagsins, ólympíuliðið í alþjóðastjórnmálum
eins og Björn Bjarnason dómsmálaráðherra hefur
lýst því. Fimm ríki hafa þar fast sæti, Bandaríkin,
Bretland, Frakkland, Kína og Rússland. Allsherj-
arþingið kýs hina fulltrúana tíu til tveggja ára í senn.
Öryggisráðið má kalla saman hvenær sem er. Aðild-
arríki skiptast á um að skipa forsæti ráðsins einn
mánuð í senn. Nái Ísland kjöri mun það því a.m.k.
einu sinni á kjörtímabilinu hafa forsæti ráðsins með
höndum. Fulltrúar frá öllum ríkjum sem eiga sæti í
ráðinu þurfa að vera til staðar í höfuðstöðvum SÞ all-
an sólarhringinn, allt árið um kring, ef mál sem koma
til kasta ráðsins koma upp með litlum fyrirvara.
Fastanefndir, einkum fastafulltrúar framboðsríkja í
New York, eru taldar gegna lykilhlutverki í kosninga-
baráttunni og hefur utanríkisráðuneytið lagt áherslu
nni sé að
nauðsyn-
isráðinu.
stuðning
ofnskrár
nu til að
stingu á
fram að
fleg eða
. […] Al-
m stuðn-
ðaskipta-
008. 191
etu í Ör-
íkin sem
OG) eru í
úr hópi
í senn.
ert skipti
fjögurra
um sein-
mboð. Er
tyðja við
ndahóps-
u en allt
Mónakó
átt sæti í
en eina
kemur í
órnmála-
rið 2003
Þar segir
sta ríkið
fa þá til
ggja upp
en kosn-
framboð
s fylgis,“
áðuneyt-
framboði
ríki sem
band við.
itt farið
ur ekki í
rið kom-
að und-
ns var í
band við
000 hafði
ki.
m undan vegna framboðs Íslands til Öryggisráðs SÞ
fasemdir eru
leika Íslands
Reuters
sland að taka að sér forsæti í ráðinu í einn eða tvo mánuði á kjörtímabilinu, sem er tvö ár.
omfr@mbl.is
Stjórnmálasamband undirritað. Sendiherrarnir
Hjálmar W. Hannesson og Edwald W. Limon und-
irrita yfirlýsingu um stofnun stjórnmálasambands
Íslands og Súrínams. Að baki þeim standa Bjarni
Sigtryggsson sendiráðunautur og Naline Sewpers-
adsingh, fulltrúi í utanríkisráðuneyti Súrínams.
’Ísland er í hópi fárra ríkja innanVesturlandahópsins sem aldrei hef-
ur átt aðild að Öryggisráðinu en allt
eru þetta smáríki á borð við Liecht-
enstein, Mónakó og San Marínó.‘
ÁKVÖRÐUN, sem tekin var af þá-
verandi forsætis- og utanríkisráð-
herrum hinn 18. mars 2003, að
höfðu samráði við ríkisstjórnina,
um að styðja tafarlausa afvopnun
Íraks, var í fullu samræmi við ís-
lensk lög og stjórnskipun, að mati
Eiríks Tómassonar, deildarforseta
og prófessors í réttarfari og stjórn-
skipunarrétti við lagadeild Háskóla
Íslands.
Halldór Ásgrímsson forsætisráð-
herra fól Eiríki að taka saman
lögfræðiálit um lögmæti þeirrar
ákvörðunar þáverandi forsætisráð-
herra og utanríkisráðherra frá 18.
mars 2003 að styðja áform Banda-
ríkjanna, Bretlands og annarra
ríkja um tafarlausa af-
vopnun Íraks. Skilaði
Eiríkur áliti sínu 23.
janúar síðastliðinn.
Hann byggði álitið
m.a. á upplýsingum
sem forsætisráðuneyt-
ið lét honum í té.
Eiríkur bendir m.a.
á að samkvæmt ís-
lenskri stjórnskipun
séu ráðherrar æðstu
handhafar fram-
kvæmdarvaldsins,
hver á sínu sviði. Rík-
isstjórnin starfi því
ekki sem fjölskipað
stjórnvald þótt ráð-
herrar kynni samráð-
herrum sínum mikil-
væg mál og ræði fyrirhugaðar
ákvarðanir á ríkisstjórnarfundum.
„Í samræmi við þessa meginreglu
tekur utanríkisráðherra endanlegar
ákvarðanir í þeim málum, sem und-
ir hann heyra og mikilvægar geta
talist, og ber einn ábyrgð á þeim,“
skrifar Eiríkur. Hann segir þetta
þó ekki algilt. Í undantekningartil-
vikum hafi ráðherra ekki heimild til
að taka slíkar ákvarðanir, nema
samþykki Alþingis komi til. Það er
ef um er að ræða samninga við önn-
ur ríki sem hafa í sér fólgið afsal
eða kvaðir á landi eða landhelgi eða
horfa til breytinga á stjórnarhögum
ríkisins, samanber 21. grein stjórn-
arskrárinnar. Þar segir að forseti
Íslands geri samninga við erlend
ríki, en í raun fer utanríkisráðherra
með það vald því samkvæmt 13. og
19. greinum stjórnarskrárinnar fara
ráðherrar með það framkvæmdar-
vald, sem forseta er fengið í stjórn-
arskránni. Ráðherrar bera enda
ábyrgð á þeim stjórnarathöfnum
öllum samkvæmt 14. grein stjórn-
arskrárinnar. Séu ákvarðanir þess
eðlis að þær varði póli-
tíska stefnumótun ríkis-
stjórnar og kunni að
varða mál, sem heyra
undir fleiri ráðherra, sé
eðlilegt að forsætisráð-
herra taki slíkar ákvarð-
anir, að höfðu samráði
við hlutaðeigandi ráð-
herra og eftir atvikum ríkisstjórn-
ina í heild. Þá skrifar Eiríkur:
„Þegar ákvarðanir í utanríkismál-
um hafa ekki í sér fólgnar afsal eða
kvaðir á landi eða landhelgi eða
þær horfa ekki til breytinga á
stjórnarhögum ríkisins, sbr. 21. gr.
stjórnarskrárinnar, tekur utanrík-
isráðherra þær ákvarðanir, eftir at-
vikum að höfðu samráði við for-
sætisráðherra og ríkisstjórn. Þetta
á m.a. við ákvarðanir um það hvort
beita skuli þjóðréttarlegum þving-
unaraðgerðum, eins og fram kemur
í fyrrgreindu riti Ólafs Jóhannes-
sonar, bls. 379.“ [Stjórnskipun Ís-
lands, útg. 1960.]
Eiríkur bendir á að fyrrnefnd
ákvörðun þáverandi forsætis- og ut-
anríkisráðherra 18. mars 2003, að
höfðu samráði við ríkisstjórnina,
um að styðja tafarlausa afvopnun
Íraks hafi verið þríþætt. Í fyrsta
lagi að ljá leiðtogum Bandaríkj-
anna, Bretlands og annarra ríkja
pólitískan stuðning til aðgerða til að
ná fyrrgreindu markmiði. Í öðru
lagi að veita aðgang að íslenskri
lofthelgi og heimild til að nota
Keflavíkurflugvöll ef nauðsyn krefði
vegna aðgerða í Írak. Í þriðja lagi
að veita mannúðaraðstoð og taka
síðan þátt í uppbyggingarstarfi í
Írak þegar aðgerðunum lyki. Þá
segir í álitinu:
„Samkvæmt því, sem að framan
greinir, var það í fullu samræmi við
íslensk lög og stjórnskipun að for-
sætisráðherra og utanríkisráðherra
tækju umrædda ákvörðun í samein-
ingu. Ákvörðunin var
ekki þess eðlis að sam-
þykki Alþingis þyrfti
til að koma, þar sem
ekki var um að ræða
ákvörðun, sem fól í sér
frekari kvaðir á ís-
lensku landi og loft-
helgi en leiðir af varn-
arsamningnum milli
Íslands og Bandaríkj-
anna, sbr. lög nr. 110/
1951.“
Þá víkur Eiríkur að
hlutverki utanríkis-
málanefndar Alþingis
og rekur lög sem gilt
hafa um hlutverk
nefndarinnar og
hvernig þau hafa
þróast. Í 24. grein laga 55/1991 um
þingsköp Alþingis segir: „Utanrík-
ismálanefnd skal vera ríkisstjórn-
inni til ráðuneytis um meiri háttar
utanríkismál enda skal ríkisstjórnin
ávallt bera undir hana slík mál
jafnt á þingtíma sem í þinghléum.“
Eiríkur segir að ekki verði ráðið af
lögskýringargögnum hvaða mál
teljist „meiri háttar utanríkismál“ í
skilningi fyrrgreindrar lagagreinar.
„Hlýtur það að ráðast af mati
hverju sinni, enda verður ekki í
fljótu bragði séð að neinar fastmót-
aðar venjur hafi skapast í því efni.
Hvað sem því líður er víst að um-
rætt ákvæði í þingsköpum, eins og
það er úr garði gert, hróflar ekki
við þeirri skipan, sem ráð er fyrir
gert í stjórnarskránni og lýst er hér
að framan, að utanríkisráðherra og
eftir atvikum aðrir ráðherrar fari
með óskorað vald til að taka stjórn-
valdsákvarðanir, hver á sínu sviði,
nema því valdi séu sett skýr tak-
mörk í stjórnarskránni eða settum
lögum,“ skrifar Eiríkur.
Þá víkur Eiríkur að umræðum
um málið í utanríkis-
málanefnd fyrri hluta
ársins 2003 en afstaða
Íslands til hernaðarað-
gerða gegn Írak hafði
komið þar til umræðu
áður en fyrrnefnd
ákvörðun var tekin 18.
mars 2003. M.a. var Ei-
ríki tjáð að þáverandi utanríkisráð-
herra hefði mætt á fund nefnd-
arinnar til að upplýsa hana um
stöðu málsins 19. febrúar 2003.
„Þar með má segja að þeirri
skyldu, sem fyrir er mælt í 24. gr.
laga nr. 55/1991, hafi verið fullnægt
af hálfu ríkisstjórnarinnar, enda er
þar vísað til „meiri háttar mála“, en
ekki „meiri háttar ákvarðana“ í ein-
stökum málum. Ekki hefur verið
venja að túlka ákvæðið svo rúmt að
skylt sé að bera slíkar ákvarðanir
fyrir fram undir utanríkismála-
nefnd, t.d. hefur komið fram op-
inberlega að ýmsar ákvarðanir þess
efnis, að Ísland lýsi yfir stuðningi
við hernaðaraðgerðir gegn ein-
stökum ríkjum, hafi ekki verið
bornar áður undir nefndina,“ segir í
niðurlagi lögfræðiálits Eiríks Tóm-
assonar.
Lögfræðiálit Eiríks Tómassonar prófessors
Stuðningur við
afvopnun Íraks
var í samræmi
við íslensk lög
Eiríkur Tómasson
prófessor.
Ákvörðunin var
ekki þess eðlis
að samþykki
Alþingis þyrfti
til að koma