Morgunblaðið - 02.03.2005, Blaðsíða 14

14 MIÐVIKUDAGUR 2. MARS 2005 MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
ATBURÐIR í Mið-Austurlöndum um helgina
og þar áður kosningar í Írak og Palestínu hafa
orðið til þess að auka mjög væntingar um að
lýðræði sé loks að skjóta rótum í stöðnuðum
löndum araba. Friðsamleg mótmæli almenn-
ings á götum úti í Beirút í Líbanon minna helst
á fjöldafundina sem nýlega brutu á bak aftur
einræðisöfl í Úkraínu. Á laugardag lýsti Hosni
Mubarak Egyptalandsforseti því óvænt yfir að í
næstu forsetakosningum í haust yrði séð til þess
að kjósendur fengju að velja á milli tveggja eða
fleiri frambjóðenda.
„Loksins mun skoðun mín fá eitthvert vægi,“
sagði Ali Samman, fréttaskýrandi á egypska
dagblaðinu Al-Ahram sem er hálf-opinbert mál-
gagn stjórnvalda. En margir minna samt á að
langt sé enn í land þótt mikil gerjun eigi sér
stað. Sagan muni sýna hvort um sé að ræða um-
rót sem fjari út eða raunveruleg umskipti. Og
ekki má gleyma því að komist á lýðræði má gera
ráð fyrir að víða séu öfgasinnar líklegir til að fá
mikið fylgi í kosningum. Fyrir rúmum áratug
voru haldnar frjálsar þingkosningar í Alsír en
þegar fyrri umferðin þótti sýna skýrt að aft-
urhaldssamir íslamistar myndu fá meirihluta
ákvað herforingjastjórnin að aflýsa seinni um-
ferð kosninganna. Forsetakosningarnar í Pal-
estínu í janúar gengu að mörgu leyti vel fyrir
sig, að sögn erlendra eftirlitsmanna. Skömmu
síðar voru sveitarstjórnarkosningar á Gaza og
þar fengu öfgafullir bókstafstrúarmenn í Ham-
as-samtökunum meirihluta í helstu borgunum.
Þykir sumum þau tíðindi slæmur fyrirboði en
takist að semja um frið er gert ráð fyrir Palest-
ínumenn fái sitt eigið ríki – og grundvöllur þess
verði lýðræði.
Frelsið og klerkarnir í Íran
Frelsið getur haft óvæntar afleiðingar í Mið-
Austurlöndum. Í grein í The Los Angeles Times
er rifjað upp að stjórn Jimmy Carters Banda-
ríkjaforseta á áttunda áratug síðustu aldar fékk
keisarann í Íran til að slaka á einræðisklónni og
draga úr harðstjórninni. Sumir ráðgjafar Cart-
ers töldu að ajatollah Ruhollah Khomeini yrði
ljúfur trúarleiðtogi sem á bak við tjöldin myndi
stuðla að lýðræði kæmust menn hans til valda.
Niðurstaðan varð að keisarinn flúði land og við
tók einveldi klerkaklíku undir forystu Khomein-
is sem stutt hefur hryðjuverk víða um heim og
kúgað eigin þjóð ekki síður en keisarinn.
Hæpið er samt að draga of mikla lærdóma af
þróun í Íran sem er ekki arabaland og auk þess
að mestu byggt sjía-múslímum en ekki súnn-
ítum eins og flest arabalönd. Áður var minnst á
Líbanon en þar var að vísu fyrir hendi nokkur
lýðræðishefð sem skortir átakanlega í flestum
arabalöndum. Sýrlandsstjórn hefur áratugum
saman haft her í Líbanon, hefur í reynd drottn-
að yfir stjórnmálalífinu og notfært sér aðstöð-
una til að sölsa undir sig drjúgan hluta af efna-
hagnum. En henni er vandi á höndum.
Sýrlenska valdaklíkan með forsetann, Bashar
al-Assad, í fararbroddi óttast fátt meira en að
lýðræðisbylgjan vaxi og grafi undan áratuga-
löngu einræði Baath-flokksins. Klíkan er úr röð-
um alavíta, sérstakrar greinar íslams sem
margir múslímar líta á sem trúvillinga.
En alavítar eru aðeins 10% þjóðarinnar og
Assad veit að keppinautar þeirra, einkum súnn-
ítar, munu velgja honum undir uggum ef hann
lætur undan Líbönum (og þrýstingi Banda-
ríkjamanna og Frakka) og dregur herliðið á
brott frá Líbanon. Lýðræðiskosningar í Sýr-
landi gætu orðið til að fella valdaklíku Assads.
Bandaríski miðausturlandafræðingurinn
Juan Cole bendir á að þótt lýðræðisvakning í
Líbanon geti orðið til að Sýrlendingar verði að
hörfa með her sinn sé ekki víst að það bæti áróð-
ursstöðu Ísraels. „Eftir að Bandaríkjamenn
hverfa með her sinn frá Írak munu yfirráð Ísr-
aela á Vesturbakkanum og Gaza verða síðustu
dæmi umtalsverðs hernáms í Mið-Aust-
urlöndum,“ segir Cole.
Hann segir enn fremur að sagan muni leiða í
ljós hvort stjórn George W. Bush Bandaríkja-
forseta ætli sér að standa við stóru orðin og
stuðla að raunverulegu lýðræði í löndum þar
sem hún hefur átt góð samskipti við einræð-
issinna og harðstjóra. Hann nefnir sem dæmi
Alsír og Túnis í Norður-Afríku og Úsbekistan í
Mið-Asíu þar sem ráðamenn eru sakaðir um
pyntingar og lýðræðisreglur eru hunsaðar.
Bush hefur árum saman lagt áherslu á að
stuðla verði að því að lýðræði komist á í löndum
araba, hann hefur m.a. sagt að Írak eigi að
verða „viti frelsis og lýðræðis“. Ella verði ekki
hægt að komast fyrir rætur átaka og hryðju-
verka sem séu skortur á frelsi, lýðræði og efna-
hagsframförum. Stöðnunin sem einkennt hafi
flest arabalönd í pólitísku tilliti sé líka ein helsta
orsök þess að ekki hafi tekist að leysa deilur
Palestínumanna og Ísraela. Deilt er um það hve
mikil áhrif endurtekin hvatningarorð forsetans
til ráðamanna í vinaríkjum Bandaríkjanna,
Sádi-Arabíu og Egyptalandi, hafi haft á þróun
mála að undanförnu en ljóst er að í sumum lönd-
unum hafa þau skipt sköpum. Og fréttamenn
segja að víða í arabískum einræðislöndum hafi
menn fylgst með kosningunum í Írak af miklum
áhuga þótt almennt forðist þeir að segja að orð
eða gerðir Bandaríkjamanna hafi átt þátt í lýð-
ræðisumskiptunum þar. Arabar vilja eins og
aðrar þjóðir helst trúa því að þeir ráði sjálfir
eigin örlögum en láti ekki vestræn stórveldi
stjórna sér.
Kosið í fornum einræðislöndum
„Ég er búinn að fást of lengi við málefni Mið-
Austurlanda til að fara nú að hrópa að við séum
búnir að sigra,“ sagði háttsettur embætt-
ismaður í bandaríska utanríkisráðuneytinu um
þróun mála að undanförnu, ekki síst í Egypta-
landi sem er lang-fjölmennasta arabaríkið.
Ekki er um að ræða eitt dæmi um lýðræð-
isteikn heldur mörg. Írakar gengu að kjörborð-
inu í janúar og þrátt fyrir hótanir hryðjuverka-
manna var kjörsóknin um 58%. Til
samanburðar má geta þess að í síðustu kosn-
ingum í Bretlandi 2001 var hún 59%. Og þótt
múslímalandið Afganistan sé á jaðri Mið-
Austurlanda og ekki arabaland er rétt að minna
á að kosningarnar þar í fyrra gengu framar von-
um.
Kosningar hafa verið haldnar eða boðaðar í
Flóaríkjunum Bahrein og Sameinuðu arabísku
furstadæmunum. Haldnar hafa verið fyrstu um-
ferðir eins konar sveitarstjórnarkosningar í
helsta vígi fornra einræðisstjórnhátta í Mið-
Austurlöndum, konungsríkinu Sádi-Arabíu.
Konur fengu að vísu ekki að greiða atkvæði en
ráðamenn landsins segja nú að það fái þær að
gera í næstu kosningum. Jórdanir hafa lengi
getað kosið sér þing en að vísu er það háð tak-
mörkunum hve langt það má seilast inn á vald-
svið konungs og beinar og óbeinar skorður eru
settar við tjáningarfrelsinu þar eins og í öðrum
arabalöndum. Nokkur tilslökun hefur orðið í
konungsríkinu Marokkó þótt konungurinn sé
enn að mestu einráður.
Túnis er líklega að mörgu leyti dæmigert, þar
er að vísu kosið en þess vandlega gætt að
stjórnarandstaðan fái ekki tækifæri til að ógna
valdhöfunum að ráði.
Umskipti í heimi araba?
Reuters
Palestínumaður notaði teygjubyssu sína í gær
til að skjóta grjótmola á ísraelska landa-
mæraverði á Vesturbakkanum. Lýðræði hef-
ur fengið byr í seglin í Mið-Austurlöndum,
lýðræðiskosningar Palestínumanna í janúar
eru dæmi um þá þróun.
Fréttaskýring | Lýðræðiskosningar í Írak og Palestínu
hafa breytt pólitísku landslagi í arabalöndum. Kristján
Jónsson segir óljóst hvort um tímabundið umrót sé að
ræða eða varanlega breytingu.
’Viðbrögð leiðtoga arabaríkj-anna hafa til skamms tíma ver-
ið að ekki yrði tekið við skip-
unum frá Vesturlöndum í
þessum efnum þótt þessi
harkalegu svör hafi að vísu oft-
ast verið klædd í kurteislegan
búning diplómatíunnar. ‘
kjon@mbl.is
FORYSTUSVEIT Palestínumanna
og fulltrúar alþjóðasamfélagsins
sammæltust á fundi sem haldinn var
í London í gær um „raunhæf skref“
sem sögð eru nauðsynleg ef sjálf-
stætt ríki Palestínumanna á að geta
orðið að veruleika. Gestgjafinn,
breski forsætisráðherrann Tony
Blair, lét þau orð falla í lok fundarins
að samkomulag þetta væri ekki að-
eins gert í þágu palestínsku þjóðar-
innar eða Ísraela heldur alls heims-
ins. Deilur Ísraela og
Palestínumanna væru sár sem alla
jarðarbúa sviði undan.
Fulltrúar tuttugu og þriggja þjóða
og sex alþjóðastofnana sóttu fundinn
í London en hann var haldinn í því
augnamiði að mjaka friðarferlinu í
Mið-Austurlöndum af stað og nýta
þau tækifæri sem virðast hafa gefist
við fráfall Yassers Arafats í nóvem-
ber og kosningu Mahmouds Abbas
sem nýs leiðtoga Palestínumanna.
Ísraelsk stjórnvöld áttu ekki full-
trúa á fundinum en voru sögð fylgj-
ast grannt með því sem þar fór fram.
Palestínumenn hyggjast
„koma sínum málum í lag“
Spilling í palestínsku heimastjórn-
inni og getu- eða viljaleysi öryggis-
sveita hennar til að takast á við öfga-
hópa, sem staðið hafa fyrir árásum á
ísraelska ríkisborgara, eru gjarnan
talin standa í vegi fyrir friði og koma
í veg fyrir úrbætur á aðstæðum pal-
estínsku þjóðarinnar. Felur lokayfir-
lýsing fundarins í London því í sér
loforð af hálfu Palestínumanna um
umbætur sem eiga að miða að úrbót-
um í þessum efnum. Þá var þess kraf-
ist að palestínsk yfirvöld hefðu hend-
ur í hári þeirra sem stóðu fyrir
tilræði í Tel Aviv sl. föstudag er varð
fjórum að bana.
En yfirlýsingin felur einnig í sér
tilmæli til Ísraela um skref sem
menn vilja að þeir stígi, auk þess sem
kveðið er á um framlag alþjóðastofn-
ana og erlendra ríkja; það lýtur bæði
að eftirliti með öryggismálum og
efnahagslegri aðstoð. Munu Banda-
ríkin af hálfu alþjóðasamfélagsins
hafa yfirumsjón með uppstokkun í
öryggismálum á heimastjórnarsvæð-
um Palestínumanna, að því er
Condoleezza Rice, utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, greindi frá.
Á fundinum í gær fullvissaði Abb-
as viðstadda um það að honum væri
alvara er hann segðist ætla að stöðva
ódæðisverk palestínskra öfgahópa
og beita sér fyrir umbótum hjá pal-
estínsku heimastjórninni. Hét hann
því að Palestínumenn myndu „koma
sínum málum í lag“.
Abbas kvaðst vonast eftir því að
fundurinn í London yrði til þess að
skipulögð yrði formleg friðarráð-
stefna í samræmi við ákvæði svo-
nefnds „vegvísis til friðar“. Lýsti
Michel Barnier, utanríkisráðherra
Frakklands, því yfir af þessu tilefni
að Frakkar væru reiðubúnir til að
halda slíka ráðstefnu síðar á árinu.
„Við ætlum að halda áfram og
koma málum okkar í lag og takast á
við ábyrgð okkar og skuldbinding-
ar,“ sagði Abbas. „Við krefjumst að-
eins eins; að aðrir takist sömuleiðis á
hendur þær skuldbindingar sem veg-
vísirinn felur í sér gagnvart þeim.“
Tony Blair sagði að markmið fund-
arins hefði verið að tryggja að tvö
ríki Ísraela og Palestínumanna geti
þrifist hlið við hlið. Sagði Blair að sá
árangur sem hefði náðst á fundinum
væri ekki aðeins palestínsku þjóðinni
til góða heldur allri veröldinni.
Blair sagði að friður í Mið-Aust-
urlöndum skipti alla íbúa jarðar máli.
„Hvarvetna í heiminum ... er þetta
það málefni sem veldur meiri mis-
skilningi, sundrungu, áhyggjum og
ótta en nokkurt annað,“ sagði Blair á
fréttamannafundi síðdegis. „Úrlausn
þess er einnig mikilvægur þáttur í
því að tryggja öryggi og stöðugleika
landa eins og Bretlands, Evrópusam-
bandsins, alls heimsins. Mikið af því
eitri sem við viljum fjarlægja úr sam-
skiptum þjóða heims hefur þyrlast
upp vegna þess að ekki hefur tekist
að ná árangri í þessum efnum. Ef
okkur tekst ætlunarverkið þá myndi
ekki aðeins palestínska þjóðin eða
Ísraelarnir njóta afrakstursins, eins
mikilvægt og það nú er; við munum
öll njóta ávaxtanna,“ sagði Blair.
Ríki Palestínumanna verður
að vera „lífvænlegt“
Almenn bjartsýni virtist svífa yfir
vötnum á fundinum í gær. Kofi Ann-
an, framkvæmdastjóri SÞ, lét þess
einmitt getið að menn yrðu að grípa
það tækifæri sem nú gæfist. „Staðan
í dag felur í sér mikla möguleika. Það
má greina að væntingar manna eru
miklar. Menn eru sammála um að
eftir mörg ár, er hafa einkennst af
þjáningum, beiskju og örvæntingu,
kunni betri tíð að vera innan seiling-
ar,“ sagði Annan.
Condoleezza Rice lagði m.a.
áherslu á að Ísraelar yrðu að taka
þátt í leit manna að varanlegum friði,
þeir mættu ekki standa í vegi hans.
Vísaði hún til áætlana um lokun land-
nemabyggða á herteknu svæðunum
á Gaza og á nokkrum stöðum á Vest-
urbakkanum, hrósaði ísraelskum
ráðamönnum fyrir þetta sögulega
skref en sagði svo: „Ísrael má ekki
grípa til neinna þeirra aðgerða sem
skilyrða fyrir fram niðurstöðu frið-
arsamkomulags og Ísraelar verða að
hjálpa til við að tryggja að nýtt ríki
Palestínumanna sé raunverulega líf-
vænlegt.“
Sagði Rice að ekki gengi að slíkt
ríki fælist í litlum skikum lands sem
aðskildir væru hver frá öðrum.
Samstaða um
„raunhæf skref“
Blair segir að
allir jarðarbúar
myndu njóta
ávaxta friðar
milli Ísraela og
Palestínumanna
Reuters
Mahmoud Abbas fylgist með Tony Blair á fundinum í London í gær.
London. AFP, AP.