Morgunblaðið - 04.07.2005, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 4. JÚLÍ 2005 17
MENNING
A
ð mínu mati er afar mik-
ilvægt að standa fyrir
alþjóðlegum leiklistar-
hátíðum á borð við þá
sem verið hefur hér á
Akureyri,“ segir Danute Vaigausk-
aite, formaður Bandalags áhugaleik-
félaga í Norður-Evrópu (NEATA)
sem Norðurlöndin og Eystrasalts-
löndin þrjú eiga aðild að, um nýaf-
staðna leiklistarhátíð Bandalags ís-
lenskra leikfélaga, Leikum núna!,
sem haldin var á Akureyri dagana
22.–26. júní. Þar voru sýndar níu ís-
lenskar leiksýningar, ein sænsk og
ein litháísk.
Og Vaigauskaite heldur áfram:
„Ekki aðeins eru hátíðir mikilvægar
fyrir áhorfendur heldur einnig fyrir
þátttakendurna. Með þessu móti bú-
um við til samstarfs- og samræðu-
vettvang fyrir leiklistarfólk og
áhugafólk um leiklist. Eina skilyrðið
fyrir því að hátíð þjóni tilgangi sín-
um er þó að um gæðasýningar sé að
ræða, því góðar sýningar geta opnað
áhorfendum nýjan heim jafnframt
því að auka skilning manns á leiklist-
inni,“ segir Vaigauskaite og tekur
fram að það eigi einmitt við um upp-
lifun sína á nýafstaðinni hátíð.
Aðspurð hvort og hvaða hug-
myndir eða væntingar hún hafi gert
sér um íslensk leikhús áður en hún
kom hingað til lands rifjar Vaigausk-
aite upp að hún hefur á umliðnum
árum haft tækifæri til að sjá íslensk-
ar áhugaleiksýningar með reglulegu
millibili. „Áður en ég kom hingað til
lands hafði ég séð þrjár ólíkar upp-
færslur Hugleiks og eina uppfærslu
Leikfélags Kópavogs á alþjóðlegum
leiklistarhátíðum erlendis, og litist
afar vel á enda um að ræða sýningar
í mjög háum gæðaflokki og fag-
mannlega unnar, bæði m.t.t. leiks og
leikstjórnar. Eftir að hafa séð þessar
fjórar uppfærslur lék mér eðlilega
forvitni á að vita hvort allt áhuga-
leikhús hérlendis væri í sama gæða-
flokki. Mig hefur því lengi langað til
að koma til Íslands og sjá fleiri hópa
og uppfærslur til þess að auka skiln-
ing minn á íslensku áhugaleikhúsi,“
segir Vaigauskaite og tekur fram að
hún hafi síður en svo orðið fyrir von-
brigðum með það sem hún hafi séð
hérlendis.
„Núna undir lok hátíðarinnar get
ég sannarlega fulllyrt að íslenskt
áhugaleikhús er einstaklega gott og í
háum gæðaflokki. Greinilegt er að
metnaður manna er mikill, afstaðan í
vinnubrögðum er afar fagmannleg,
hvort heldur það snýr að leik og leik-
stjórn eða stjórnun hátíðarinnar
sjálfrar. Miðað við hvað áhugaleik-
hús ykkar er gott og á háu plani á ég
erfitt með að ímynda mér að at-
vinnuleikhús ykkar geti verið
betra!“
Við tölum sama tungumálið
í leiklistarlegum skilningi
Vaigauskaite er spurð hvort ein-
hverjar sýningar á hátíðinni hafi
komið henni sérlega á óvart og eins
hvort hún hafi séð einhver líkindi
milli íslensks áhugaleikhúss og lithá-
ísks. „Mér fannst afar áhugavert að
sjá Stundarfrið í uppfærslu Leik-
félags Hörgdæla. Bæði sökum þess
að verkið veitti mér innsýn í íslensk-
an veruleika, en ekki síður vegna
þess að raunsæjar eða natúralískar
uppfærslur á borð við þessa þekkj-
ast hreinlega ekki lengur í litháísku
leikhúsi. Satt að segja efast ég um að
við Litháar gætum sett upp svona
vel leikna raunsæja uppfærslu því
þetta er leikhúshefð sem við höfum
ekki notað eða hlúð að í tæpa öld.
Hvað líkindin varðar þá verð ég að
nefna Memento Mori í uppfærslu
Hugleiks og Leikfélags Kópavogs,
en sú sýning kemst mjög nálægt því
sem verið er að gera í litháísku leik-
húsi um þessar mundir þar sem
Ágústa Skúladóttir leikstjóri notar,
líkt og starfsfélagar hennar ytra, öll
meðul leikhússins til að miðla sögu,“
segir Vaigauskaite og bætir við:
„Eftir að hafa séð svona mikinn
fjölda íslenskra sýninga hef ég kom-
ist að þeirri niðurstöðu að mikil lík-
indi eru með íslensku og litháísku
leikhúsi. Við tölum svo sannarlega
sama tungumálið í leiklistarlegum
skilningi.“
Vill fá íslenskan leikhóp inn í al-
þjóðlegt samstarfsverkefni
Danute Vaigauskaite hefur lifað
og hrærst í leiklistinni um langt ára-
bil. Hún lauk leikstjórnarnámi frá
Listaháskólanum í Litháen árið
1981, þaðan lá leið hennar til Moskvu
þar sem hún nam við Gitis – Leiklist-
arháskólann í Moskvu á árunum
1983–87 og því næst hélt hún til Tbil-
isi þar sem hún nam við Leiklist-
ardeild listaháskólans í Georgíu.
Þegar hún sneri aftur heim til Lithá-
ens árið 1988 tók hún við prófessors-
stöðu við Háskólann í Klaipeda þar
sem hún kennir bæði leikurum og
leikstjórum raddtækni, en Vaigausk-
aite hefur gegnt stöðu forseta leik-
stjórnardeildar skólans síðan 1992.
Árið 1997 tók hún við formennsku í
Bandalagi litháískra áhugaleikfélaga
og fyrir tveimur árum var hún síðan
kosin formaður NEATA.
Frá því Vaigauskaite tók við
stjórnartaumum hjá NEATA hefur
hún verið ötul við að koma á fót sam-
starfsverkefnum milli leikhópa á
Norðurlöndunum annars vegar og í
Eystrasaltslöndunum hins vegar. Að
sögn Vaigauskaite er nú svo komið
að fjöldi slíkra samstarfsverkefna er
mestur í NEATA samanborið við hin
sjö landssamtökin sem mynda
Heimssamtök áhugaleikfélaga
(AITA/IATA). Meðal verkefna sem í
gangi eru núna nefnir Vaigauskaite
að tveir danskir leikhópar og tveir
litháískir hafa síðustu ár unnið sam-
an. Fyrst settu allir hóparnir upp
annars vegar danskt samtímaverk
og hins vegar litháískt samtímaverk,
en næst á dagskrá hópanna er að
setja upp sömu verkin eftir Bertolt
Brecht og setja verkin upp á sameig-
inlegri leiklistarhátíð leikhópanna.
Stærsta samstarfsverkefnið er, að
sögn Vaigauskaite, hins vegar verk-
efni sem að koma leikhópar frá Nor-
egi, Finnlandi, Svíþjóð, Litháen og
Lettlandi, en allir vinna hóparnir
með eitt og sama leikritið, Björninn
eftir Anton Tsjekhov. Verkefnið
hófst með því að hver hópur setti
upp sína uppfærslu á verkinu, hitt-
ust og léku hver fyrir annan. Nú er
hins vegar verið að vinna að upp-
færslum verksins í fimm blönduðum
hópum þar sem hver leikari vinnur
textann á sínu móðurmáli og lýkur
verkefninu með sýningum hópanna á
leiklistarhátíð í Rússlandi á næsta
ári.
Aðspurð segist Vaigauskaite hafa
valið leikrit eftir Tsjekhov sökum
þess hversu lærdómsríkt það er að
vinna með texta skáldsins og persón-
ur. „Þetta vinnuferli hefur verið
mjög lærdómsríkt fyrir alla þátttak-
endur. Við höfum séð afar ólíkar út-
færslur á verkinu, allt frá klassísk-
um uppfærslum til nútímalegra.
Þetta er því kjörin leið til þess að
kynnast nýjum leiðum, vinnuaðferð-
um og ólíkum nálgunum við verkið
sem taka að nokkru leyti mið af ólík-
um bakgrunni og menningarheimi
listamannanna sem að uppfærslun-
um koma,“ segir Vaigauskaite og
upplýsir að hún er um þessar mund-
ir, í samvinnu við íslenska tengiliði,
að vinna að því að koma á samstarfs-
verkefni milli leikhópa frá Íslandi,
Litháen, Rússlandi og Hvíta-Rúss-
landi, þar sem hugmyndin er að
vinna með nútímaleikverk frá fyrr-
greindum löndum. En það hefur að
sögn Vaigauskaite lengi verið
draumur hennar að koma íslenskum
leikhóp inn í slíkt samstarfsverkefni,
en hingað til hefur fyrst og fremst
strandað á fjármagni.
Aðeins til tvenns konar leiklist
— góð og slæm
Eins og fyrr var getið hefur Vaig-
auskaite verið forseti leikstjórnar-
deildar Klaipeda-háskóla síðustu
þrettán ár. Við deildina er m.a. boðið
upp á nám í leikstjórn, leik, stjórnun
listrænna viðburða og brúðuleik-
stjórn. Frá og með 2001 hefur einnig
verið boðið upp á alþjóðlegt nám í
leikstjórn í áhugaleikhúsi. Aðspurð í
hverju munurinn á námi fyrir leik-
stjórn í áhugaleikhúsi og atvinnu-
leikhúsi felist svarar Vaigauskaite
því til að þar sem leikstjóri í áhuga-
leikhúsi þurfi oft að vera allt í öllu
felist í náminu m.a. kennsla í leik-
myndahönnun, sviðshreyfingum,
tónlistarnotkun og þjálfun í því
hvernig árangursríkast sé að vinna
með óskóluðum leikurum.
Talið berst í framhaldinu að
tengslum atvinnu- og áhugaleikhúss
og bendir Vaigauskaite á að líkt og á
Íslandi sé áhugahreyfingin í Litháen
grasrótin þaðan sem leiklist sem fag
eða atvinnugrein hafi síðar sprottið.
Aðspurð segist Vaigauskaite ekki
vilja gera svo mikið úr skiptingunni
milli atvinnu- og áhugaleikhúss. „Að
mínu mati er aðeins til tvenns konar
leiklist – góð og slæm. Þessi skipting
miðast ekki við atvinnu- eða áhuga-
leikhús enda getur áhugaleikhúsið
oft verið mun ferskara og nýjunga-
gjarnara en atvinnuleikhúsið sem oft
virðist bundið á klafa einsleitni og
hefðar. Þannig má í atvinnuleikhúsi
því miður allt of oft sjá tæknilega
fullkomnun sem á sama tíma virðist
steingeld á meðan góðar leiksýn-
ingar áhugafólks eru fullar af lífi og
frumleika,“ segir Vaigauskaite og
bætir við: „Sjálf hef ég verið svo lán-
söm að hafa fengið tækifæri til að
þjóna leiklistinni bæði í starfi mínu
sem og í tómstundum og er ég sann-
færð um að hvort hefur notið góðs af
hinu,“ segir Danute Vaigauskaite að
lokum.
Íslenskt áhugaleikhús er í háum gæðaflokki. Greinilegt er að metnaður þátttakenda er mikill og vinnubrögðin fagleg.
Þetta er mat Danute Vaigauskaite, formanns Bandalags áhugaleikfélaga í Norður-Evrópu, sem viðstödd var alþjóðlegu
leiklistarhátíðina Leikum núna! á Akureyri fyrir skemmstu. Silja Björk Huldudóttir ræddi við hana.
„Góðar leik-
sýningar opna
áhorfendum
nýjan heim“
Morgunblaðið/Jim Smart
„Miðað við hvað áhugaleikhús ykkar er gott og á háu plani á ég erfitt með
að ímynda mér að atvinnuleikhús ykkar geti verið betra!“ segir Danute
Vaigauskaite, formaður Bandalags áhugaleikfélaga í Norður-Evrópu.
TENGLAR
.....................................................
http://www.neata.dk
http://www.aitaiata.org
http://www.leiklist.is
silja@mbl.is
’Eftir að hafa séð svonamikinn fjölda íslenskra
sýninga hef ég komist
að þeirri niðurstöðu að
mikil líkindi eru með ís-
lensku og litháísku leik-
húsi. Við tölum svo
sannarlega sama tungu-
málið í leiklistarlegum
skilningi.‘
Á UNDANFÖRNUM áratugum hafa ráð-
stefnur um sögu víkingaaldar verið haldnar
með reglulegu millibili í ýmsum löndum þar
sem arfleifð þessa merka tímaskeiðs í sögu
norrænna manna er höfð í heiðri. Stefnur
þessar – Viking Congress – eru jafnan fjöl-
sóttar af fræðimönnum og hafa reynst kjörinn
vettvangur til miðlunar á þekkingu og rann-
sóknum um sögu víkingaaldar. Þær hafa verið
haldnar víða um Norðurlönd og á Bretlands-
eyjum og verður ekki annað séð en vegur
þeirra fari vaxandi.
Færeyingar hafa lengi tekið þátt í víkinga-
ráðstefnunum og árið 2001 tóku þeir að sér að
halda fjórtándu ráðstefnuna. Hún var haldin í
Þórshöfn dagana 19.–30. júlí það ár og var vel
sótt. Þar voru fluttir um fimmtíu fyrirlestrar
og voru fyrirlesarar flestir frá Norðurlöndum
og Bretlandseyjum. Í þeim hópi voru fimm ís-
lenskir fræðimenn, Þórgunnur Snædal, Guð-
mundur Ólafsson, Guðrún Sveinbjarnardóttir,
Anton Holt og Svavar Sigmundsson.
Eins og vænta mátti var efni fyrirlestranna
á ráðstefnunni mjög fjölbreytilegt og má
segja, að þar hafi með einum eða öðrum hætti
verið fjallað um flesta meginþætti í sögu vík-
ingaaldar aðra en ferðir væringja í austurveg.
Mikið var að vonum fjallað um sögu Færeyja
á þessu skeiði og einnig ræddu margir fyrir-
lesarar um fornleifarannsóknir og fornleifar
en þær auka stöðugt við þekkingu okkar á
tímabilinu. Nafnfræði var einnig allmikið til
umræðu og var rætt um bæði mannanöfn og
örnefni. Saga Hjaltlands og Orkneyja á
víkingaöld var einnig býsna fyrirferðarmikil
en miklu minna var rætt um Ísland, Græn-
land og Vínland. Á hinn bóginn komu íslensk
fornrit allmikið við sögu og þá einkum Fær-
eyinga saga og Orkneyinga saga.
Í þessari bók eru birtir alls 44 fyrirlestrar
sem haldnir voru á ráðstefnunni. Allir eru
þeir forvitnilegir og fróðlegir aflestrar en
flestir sérhæfðir, eins og við var að búast.
Hinn eini sem með nokkrum hætti má kallast
almennur yfirlitsfyrirlestur er sá sem fremst-
ur stendur í bókinni og var svokallaður al-
mennur fyrirlestur, ætlaður almenningi ekki
síður en fræðimönnum. Hann flutti Knut
Helle, fyrrverandi prófessor við Björgvinj-
arháskóla, og fjallaði um stöðu og hlutverk
skattlanda í norska ríkinu á miðöldum. Fram-
setning hans á efninu er einkar ljós og læsileg
og hygg ég að margir íslenskir fræðimenn
mundu hafa gagn af því að lesa þennan fyrir-
lestur, enda kemur Ísland þar mikið við sögu.
Fátt er þó í þessum fyrirlestri sem kalla má
ný fræði. Í öðrum fyrirlestrum, sem flestir
eru mun afmarkaðri og sérhæfðari að efni, er
hins vegar að finna ýmislegt sem nýjabrum er
að, ýmist að þar komi fram ný vitneskja (eða
öllu heldur vitneskja sem var ný af nálinni ár-
ið 2001) eða þá að mál sé sett í nýtt og fróð-
legt samhengi.
Að efni til má þessi bók kallast dæmigert
ráðstefnurit, en þó er óvenju mikið borið í út-
gáfuna og bókin öll hin veglegasta, mun veg-
legri en oft vill verða um slík rit. Ritstjórarnir
hafa einnig vandað vel til verka og er bókin öll
hin eigulegasta, auk þess sem hún flytur mik-
inn og gagnlegan fróðleik. Oft hefur viljað
bregða við að rit sem þetta séu lengi í undir-
búningi og komi jafnvel ekki út fyrr en mörg-
um árum og stundum áratugum eftir að við-
komandi ráðstefna er haldin. Í þessu efni hafa
Færeyingar hins vegar staðið sig vel og ekki
getur það talist langur tími þótt liðlega þrjú
ár taki að búa svo marga og sundurleita fyrir-
lestra til prentunar. Þessi bók verður vafa-
laust kærkomin öllum þeim sem áhuga hafa á
sögu víkingaaldar og vilja fylgjast með því
sem gerist í þeim fræðum.
Veglegt ráðstefnuritBÆKURSagnfræði
Select Papers from the Proceedings of the Four-
teenth Viking Congress, Tórshavn, 19-30 July 2001.
Ritstjórar Andras Mortensen og Símun V. Arge.
Annales Societatis Scientiarum Færoensis. Supple-
mentum XLIV. Þórshöfn 2005. 445 bls., myndefni.
Viking and Norse in the North Atlantic
Jón Þ. Þór