Morgunblaðið - 07.08.2005, Blaðsíða 11

um (félagsskap lesbía), Félag samkynhneigðra
og tvíkynhneigðra stúdenta, MSC – félagsskap
homma sem hafa leður-, gúmmí-, einkennis- og
gallaföt í hávegum, og Jákvæða hópinn, sem er
félagsskapur homma sem greinst hafa með
HIV-veiruna.
Innan þessara hópa starfa svo aðrir hópar
sem eru virkir í hátíðahöldunum, líkt og Unglið-
arnir, sem er félagsskapur homma, lesbía og tví-
kynhneigðra á aldrinum 14–20 ára. Erlingur,
sem hefur verið virkur í þeirra starfi, segir há-
tíðahöldin og Gay Pride-gönguna skipta miklu
máli þegar kemur að því að ungt samkynhneigt
fólk komi út úr skápnum með kynhneigð sína.
„Ég er búinn að fylgjast með þessari göngu frá
upphafi en fór ekki sjálfur í hana fyrr en árið
2002. Gangan skipti miklu máli fyrir mig í því
sambandi því þessi sýnileiki er svo mikilvægur.
Meðan maður er enn inni í skápnum skiptir
miklu að sjá annað fólk sem er stolt af því sem
það er. Það auðveldar manni að koma fram og
taka þátt.“ Erlingur segir þetta endurspeglast í
starfi ungliðanna. „Í fyrra vorum við ekki nema
sex í ungliðahópnum en núna erum við orðin 50.
Strax eftir gönguna í fyrra bættist mikið af nýju
fólki við og gerði það í langan tíma á eftir. Mér
finnst það segja svolítið mikið.“
Heimir tekur undir þetta. „Unga fólkið fær
ákveðið skjól í þessum massa í göngunni sem er
eitthvað allt annað en við Kata upplifðum á sín-
um tíma, þegar við þurftum að gera lúsaleit til
að finna aðra samkynhneigða.“ Katrín brosir.
„Maður þurfti að leggja sig verulega fram og
taka meðvitaða ákvörðun um að drífa sig,“ segir
hún en í dagskrárriti Hinsegin daga í ár má lesa
frásögn hennar af því hvernig hún vorið 1987
sótti bíósýningu á vegum Samtakanna ’78: „Ég
gat þá skýlt mér bak við óstjórnlegan kúltúral
áhuga og þurfti ekki endilega að vera lesbía til
að vera á þessum stað. Ég meina, ég sem var bú-
in að horfa á skrýtnar bíómyndir árum saman í
Fjalakettinum …“ segir hún í greininni. „Þetta
kvöld braut ég ísinn og það gerði mér kleift að
koma á gay ball sem var haldið stuttu seinna, og
hægt og sígandi kynntist ég öðrum lesbíum og
sigraðist á einangrun minni sem samkynhneigð
manneskja.“
Í dag er málið ekki eins flókið, eða hvað?
„Nei,“ svarar Heimir. „Á þessum ákveðna degi
gengur þú einfaldlega niður í bæ og hittir þús-
undir annarra samkynhneigðra.“ Katrín segir
líka mikils virði hversu margir aðrir en samkyn-
hneigðir taka þátt í göngunni og sýna þannig
stuðning sinn. „Það er mikið af fjölskyldumeð-
limum, vinum og ættingjum og það er æðislegt,“
segir hún með áherslu. „Það er það sem skapar
svolitla sérstöðu á Íslandi og mikil breyting frá
því sem var þegar maður sýndi stuðning sinn
best með því að þegja um það að viðkomandi
væri samkynhneigður.“ Heimir tekur undir
þetta. „Öll þessi barátta hefur skilað því að þetta
er ekki lengur sama feimnismál og það var áður
innan fjölskyldunnar. Sem er eins gott því það
má ganga að því sem vísu að það sé samkyn-
hneigður einstaklingur í nánast hverri einustu
fjölskyldu.“
„Alltaf talin einræn“
Þau kvarta heldur ekki yfir þátttökunni. „Í
fyrra reiknaði ég út að um 39% borgarbúa hefðu
komið í bæinn og um 15% landsmanna,“ segir
Heimir. „Ég held að það sé heimsmet.“ Þau
segja líka viðbrögð við göngunni yfirgnæfandi
jákvæð. Þó eru til þær raddir sem telja hana
samkynhneigðum ekki til framdráttar þar sem
hún gefi ekki rétta mynd af þeim. „Þú ert að
meina umræðuna um að þetta sé „fríkshow“?“
spyr Heimir og þegar blaðamaður kinkar kolli
heldur hann áfram. „Sú umræða er til að í göng-
unni sé allt of mikil áhersla lögð á stráka í kjól-
um.“ Katrín grípur orðið. „Þeir sem segja það
sjá ekki heildina,“ segir hún. „Hvað um þá sem
ganga með börnunum sínum, hvað með sjó-
mennina í fyrra og þjóðbúningaklæddu konurn-
ar á heyvagninum? Þarna er einblínt á drottn-
ingarnar í kjólunum.“
Heimir segir það hluta af þeirra verkefni að
upplýsa fólk um hvað drag er. „Við skömmumst
okkur ekkert fyrir dragið, síður en svo. Það er
hluti af okkar kúltúr og sögu og hluti af því
hvernig við skemmtum okkur. Svo felst auðvitað
ákveðin stríðni í draginu því þegar drag er virki-
lega vel unnið þarftu kannski að hugsa þig um af
hvaða kyni viðkomandi er.“ „Þarna er verið að
leika sér með það hvað sé hvað,“ bætir Katrín
við. „Eina stundina er maður eitt og aðra stund-
ina eitthvað annað. Það er ekki allt sem sýnist.“
„Mér finnst ég líka heyra þá gagnrýni á göng-
una að fólki finnst að við séum komin svo langt í
baráttunni að við þurfum ekki að gera þetta,“
bætir Erlingur við. „Ég heyri oft spurt af hverju
við séum að að halda þessu áfram. En ég er ekki
sammála þessari gagnrýni.“
En hvaða áhrif hefur svo ganga og hátíð sem
þessi? Er það henni að þakka að samkynhneigð-
ir hafa aldrei verið sýnilegri og að réttindum
þeirra virðist fleygja fram í samfélaginu? „Hún
er bæði afleiðing og orsök,“ svarar Heimir.
„Hún er afleiðing þrotlausrar vinnu og baráttu
sem átti sér stað á undan fyrstu göngunni og
samhliða henni. En svo orsakar hún líka breyt-
ingar sem ég skynja best hjá unga fólkinu. Tíðni
sjálfsvíga meðal stráka á aldrinum 15–20 ára
var vandamál lengi vel. Það var farið í vinnu á
vegum landlæknisembættisins, heilbrigðisráðu-
neytisins og fleiri aðila til að vinna gegn þessu
og rannsaka þetta, sem skilaði örugglega ár-
angri af því að nú hefur dregið úr þessum sjálfs-
vígum. Það er hins vegar öruggt að margir ung-
ir karlar, sem hafa átt í erfiðleikum með að
koma út úr skápnum, hafa kosið að taka líf sitt
og því miður er það enn að gerast. Ég held að
svona stór hátíð, þar sem er svona mikil sam-
staða og þátttaka, hjálpi unga fólkinu því þá sér
það að samkynhneigð er ekki eins stórt vanda-
mál og það heldur. Það hjálpar líka ættingjun-
um og unga fólkinu að tala við sína nánustu.“
Erlingur segist sammála þessu. „Þegar ég fór
fyrst í þennan hóp var ég smáfeiminn og var
ekki viss um hvernig þetta yrði en ég held að í
dag séu menn enn óhræddari við að koma.“
Heimir heldur áfram. „Með því er líka komið í
veg fyrir svo mörg vandamál. Fólk leiðist
kannski út í hálfþvinguð gagnkynhneigð sam-
bönd eins og var algengt áður, bindur tilfinn-
ingar sínar fólki af gagnstæðu kyni og eignast
jafnvel börn með því.“ „Eða bara alls ekki,“
grípur Katrín inn í. „Á dögunum hitti ég konu á
mínum aldri og hún hafði aldrei verið í sam-
bandi, hvorki við karl né konu. Svo heyrði ég af
annarri sem var „alltaf talin einræn og sjálfri
sér nóg“ en staðreyndin er sú að hún er lesbía.“
Ömmur sýna stuðning
Þau segja afstöðu unga fólksins þó ekki það
eina sem hafi breyst frá því að fyrsta gangan var
farin árið 2000. „Í fyrra tók ég eftir því að það
hafði aldrei verið eins mikið af vel uppábúnum
heldri frúm,“ segir Heimir og Katrín kinkar
samþykkjandi kolli. „Þetta voru konur á ömmu-
aldrinum, 75–85 ára, komnar í sínu fínasta pússi
niður í bæ. Margt af þessu eldra fólki hefur
þekkt homma eða lesbíu í gegnum tíðina og tal-
ar mikið um hversu ofboðslegur munur þetta er.
Það fylgdi því svo mikil þjáning að lifa svona í
felum.“ Heimir segir í raun ekki þurfa að fara
langt aftur í tíma í þessu sambandi. „Ef þú ætl-
aðir að lifa sem samkynhneigður einstaklingur,
segjum bara á árunum 1978–1980, fórstu til
Kaupmannahafnar, London, New York eða
Rómar og úr því urðu náttúrulega til miklar
heimskonur og heimsmenn. Núna þykir ekkert
tiltökumál að búa bara hér.“
Erlingur segir það fjarlægan veruleika fyrir
sér að fólk hafi þurft að flytja til útlanda vegna
samkynhneigðar sinnar. „Mér finnst mjög
skrýtið að hugsa til þess að ef ég hefði fæðst 10–
15 árum fyrr hefði ég kannski lifað í einhverju
þunglyndi. Það var alls ekki þannig hjá mér.“
Þannig segist hann hafa haft þekkingu á því
hvert hann gæti leitað þegar hann tók ákvörðun
um að koma úr skápnum. „Það var einfalt mál
þótt vissulega hafi ferlið sem slíkt verið talsvert
mál fyrir mig.“
Heimir kinkar kolli. „Það er alltaf mál fyrir
hvern og einn. Þegar Armstrong kom á tunglið
sagði hann að það væri lítið skref fyrir sig en
stórt skref fyrir mannkynið. Ég hef stundum
sagt að það að koma út úr skápnum sé stórt
skref fyrir þann sem það stígur en lítið skref
fyrir mannkynið. Auðvitað kvíðir fólk því og
veltir því fyrir sér hvort foreldrarnir muni af-
neita því og vinirnir yfirgefa það. Það hafa allir
heyrt fordómana og vita að þeir eru þarna ein-
hvers staðar.“ Þau segja fordómana birtast á
mismunandi hátt. „Oft tengjast þeir stöðluðum
ímyndum,“ segir Katrín. „Eins og þegar ég
heyri einhvern kalla í vinnunni: „Hva, eru bara
hommar að vinna hérna, það eru bara til litlir
hanskar …“
„Öll mannréttindabarátta – ekki bara okkar –
snýst fyrst og fremst um að sjást og heyrast,“
bendir Heimir á. „Ef þú sést ekki og heyrist
ekki sést í einhverjum öðrum og það heyrist til
einhverra annarra. Þá er bara spurning um
hverjir þessir hinir eru. Hverjum hefði dottið í
hug árið 1925 að háþróað menningarríki eins og
Þýskaland ætti eftir að lenda í þeim hremm-
ingum sem nasisminn var. Það að heil þjóð gæti
dottið ofan í annan eins forarpytt kom til af því
að nasistarnir voru háværastir, þeir náðu að
sannfæra og dáleiða eigin þjóð um að þeir væru
svarið. Slíkar raddir eru til ennþá og líka hér á
landi. Það er ennþá verið að reyna að afhomma
og aflesbía fólk í söfnuðum á Íslandi með skelfi-
legum afleiðingum. Oft endar það með því að
fólk tekur líf sitt og það eru nýleg dæmi um að
það hafi gerst.“
Ekki svo langt í land en samt …
Þegar kemur að réttindabaráttu samkyn-
hneigðra virðist sem hommar hafi oft á tíðum
verið meira áberandi en lesbíur. Katrín segir
það hugsanlega helgast af því að þeir hafi notað
aðrar aðferðir en lesbíur. „Þetta tengist mjög
þessari staðaltýpuhugmynd um hinn dæmi-
gerða leðurhomma eða drottninguna. Þú tekur
ekki eftir öllum hommunum sem eru í jakkaföt-
unum eða í vinnubuxunum sínum að smíða.
Vissulega eru líka til staðalímyndir um lesbíur
en kannski endurspeglast þetta í almennum
kynjaímyndum um að karlar eigi að vera meira
út á við en konur.“
„Þetta tengist fleiru, eins og t.d. því að það
hefur sjaldnast þótt frétt að tvær vinkonur leigi
saman,“ segir Heimir. „Hins vegar hefur gjarn-
an þótt skrýtið að tveir karlmenn leigi saman, ef
þeir eru yfir tvítugt og ekki í skóla. Í lögum í
Bretlandi var samkynhneigð kvenna t.d. ekki
til.“ Katrín samsinnir: „Slík lög eru nú til á fleiri
stöðum í heiminum þar sem kynmök karlmanna
á milli eru ólögleg á meðan það er ekki minnst á
konur. Þetta tengist líka því hvernig maður skil-
greinir kynlíf.“ „Kannski kemur það líka til af
því að það hafa verið karlmenn sem settu lögin,“
heldur Heimir áfram. „En í Bretlandi var bann-
að að tveir karlmenn byggju saman í íbúð sem
ekki hefði tvö svefnherbergi. Það eru ekki meira
en 15–20 ár síðan þessi lög voru felld úr gildi. Og
þeim var m.a.s. beitt fram að því.“
Hvað sem því líður segja þau stöðu samkyn-
hneigðra ekki sem versta á Íslandi. „Staðan er
ágæt á Norðurlöndum en hún er samt sem áður
ekki til jafns við gagnkynhneigða. Það vantar
þetta síðasta upp á,“ segir Katrín. Heimir bend-
ir á að von sé á lagafrumvarpi á Alþingi í haust
sem lýtur að því að bæta þarna úr að einhverju
leiti. Frumvarpið gerir m.a. ráð fyrir að sam-
kynhneigðir geti skráð sig í óvígða sambúð og
ættleitt börn innanlands og að forstöðumenn
trúfélaga megi gifta samkynhneigða. „Þetta er
svokallaður bandormur því það þarf að breyta
mörgum lögum til að jafna hlutina. Síðan er von
á tillögum frá stjórnarandstöðunni sem ekki
náðist samstaða um meðal stjórnar- og stjórn-
arandstöðu,“ segir Heimir en þar er annars veg-
ar um að ræða heimild fyrir samkynhneigð pör
til að ættleiða börn frá útlöndum og hins vegar
að samkynhneigðar konur fái að gangast undir
tæknifrjóvgun.
Þau segjast því finna rækilegan meðbyr með
sínum málstað. „Ég held að samfélagið á Íslandi
sé komið fram úr löggjafanum,“ segir Katrín.
Þau Heimir segja þó ekki langt í land þegar
kemur að því að jafna lagalegan rétt samkyn-
hneigðra og annarra. „En auðvitað er það af-
stætt,“ bætir Heimir við. „Gagnvart lesbíu sem
vill fara í tæknifrjóvgun og getur það ekki er
auðvitað langt í land. Og meðan við höfum ekki
öll sömu réttindin – þessi venjulegu mannrétt-
indi sem þykja eðlileg á Íslandi – þá eigum við
langt í land.“
lti
Morgunblaðið/ÞÖK
Um 40 þúsund manns tóku þátt í Gay Pride-
göngunni í fyrra sem Heimir segir að hljóti að
vera heimsmet: „Ég reiknaði út að um 39%
borgarbúa hefðu komið í bæinn og um 15%
landsmanna,“ segir hann.
ben@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. ÁGÚST 2005 11
Hvað finnst þér um
Hinsegin daga og
Gay Pride-gönguna?
Morgunblaðið/Jim Smart
Áslaug Einarsdóttir:
Mér finnst þetta frábært framtak. Þetta er
fjölskylduskemmtun og frábær skrúð-
ganga og ég hlakka alltaf mikið til að fara.
Ég óska þeim alls hins besta sem standa
að því að skipuleggja þetta.
Sveinjón Björnsson:
Mér finnst hún alveg stórkostlega fín. Hún
lífgar upp á bæinn, sýnir samstöðu hjá
fólki og að allir séu jafnir.
Ómar Árnason:
Mér finnst hún einfaldlega frábær því hún
lífgar svo mikið upp á bæinn.
Inga Mjöll Harðardóttir:
Mér finnst hún í góðu lagi. Hún setur svip
á bæjarlífið og það er gaman að þetta fólk
hafi kjark til að koma svona fram.
Hafliði Jónsson:
Ég veit eiginlega ekki hvað ég á að segja því
maður er svo ókunnugur þessu. En því ekki
það, fólki er frjálst að fá sér spássítúr, þó
það sé í hóp. Ég hef alls ekkert á móti þessu.