Morgunblaðið - 09.08.2005, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. ÁGÚST 2005 23
Gunnólfsvíkurfjalli vinna sem ein
eining og senda eða taka á móti
gögnum á nákvæmlega sama tíma
þrátt fyrir talsverða fjarlægð sín á
milli og þarf vinnsla gagna að vera í
samræmi við það. „Þetta hefur aldr-
ei verið gert áður,“ segir Jón Berg-
þór.
Þá flækti það málin nokkuð,
a.m.k. í upphafi, að gerð Link 16 er
trúnaðarmál og sumir hlutar kerf-
isins eru aðeins aðgengilegir fyrir
Bandaríkjamenn. Þá verða bygg-
ingar þar sem unnið er að forritun í
Link 16 að uppfylla ákveðna örygg-
isstaðla og starfsmenn Kögunar
verða að fá öryggisvottun frá ís-
lenska utanríkisráðuneytinu. Hjá
Kögun eru menn raunar vanir slík-
um öryggiskröfum enda hefur fyr-
irtækið frá stofnun unnið að gerð og
viðhaldi íslenska loftvarnakerfisins.
Aðspurður segir hann að það
gleymist fljótt að verið sé að vinna
að hugbúnaði til notkunar í íslenska
loftvarnakerfinu. „Okkar fólk lítur á
þetta sem hverja aðra tækni og þeg-
ar verið er að vinna í kerfinu er um
hreinar tæknilegar lausnir að ræða
og þá skín þessi varnarþáttur því
ekki endilega í gegn,“ segir hann.
Þegar mest var unnu um 30
manns frá Kögun að verkefninu, um
40 manns frá Thales Raytheon „og
heill her“ frá verkkaupanum,
þ.e.a.s. bandaríska flughernum, að
sögn Jóns Bergþórs.
Síðustu vikur hefur Kögun ásamt
bandarískum hermönnum í stjórn-
stöðinni á Keflavíkurflugvelli og
sérfræðingum bandaríska flughers-
ins prófað kerfið og hafa m.a. verið
haldnar æfingar með þátttöku
F-15-orrustuflugvéla varnarliðsins
og AWACS-ratsjárflugvélanna. Að
sögn Jóns Bergþórs hafa æfingarn-
ar gengið að óskum og er nú stefnt
að því að afhenda kerfið í lok ágúst,
tveimur mánuðum á undan áætlun.
að tryggja góða samvinnu við
Thales Raytheon. Og í stað þess að
bæta Link 16 einfaldlega utan við
eldri kerfi var ákveðið að „skera
upp“ eldri samskiptakerfi þannig að
Link 16 yrði algjörlega samofið
þeim. „Þannig að flækjustigið var
hátt,“ segir hann.
Aldrei verið gert áður
Með flóknari verkþáttum varð að
tengja ratsjárstöðvarnar fjórar sem
eru á Íslandi; á Keflavíkurflugvelli,
Bolafjalli, Gunnólfsvíkurfjalli og
Stokksnesi, við Link 16 og segir Jón
Bergþór að sumar þeirra lausna
sem Kögun notaði hafi verið nýjar
og aldrei áður verið notaðar. Meðal
nýmæla er að þeir Link 16-sendar
sem eru staðsettir annars vegar á
Keflavíkurflugvelli en hins vegar á
samning við Kögun hinn 11. sept-
ember 2003. Hlutur Kögunar í
samningnum nemur um fimm millj-
ónum bandaríkjadala, um 500 millj-
ónum íslenskra króna, á gengi 2003.
Sveiflur í gengi bandaríkjadals síð-
an þá hafa lítil áhrif á Kögun þar
sem fyrirtækið gerði framvirka
samninga til að tryggja sig fyrir
slíkum skakkaföllum.
Hlutverk Kögunar fólst fyrst og
fremst í gerð hugbúnaðarins auk
þess að sjá um þjálfun notenda, en
Thales Raytheon sá um að útvega
nauðsynlegan vélbúnað.
Jón Bergþór segir að verkefnið
hafi verið afar krefjandi; því varð að
ljúka á tæplega tveimur árum, hug-
búnaðurinn var flókinn og tóku
kröfur einnig breytingum á verk-
tímanum. Auk þess var mikilvægt
gur að fara
tilheyrandi
g misskiln-
nk 16 m.a.
ænan hátt
ningu ann-
h. skipanir
boð.
þórs hófst
bæta Link
kerfið árið
frá banda-
u Thales
r risafyrir-
fyrir heri,
taki fyrir-
nið nemur
daríkjadala
4 milljörð-
var undir
ptakerfi bandaríska hersins íslenska loftvarnakerfinu
urinn prófaður
stuflugvélum
Morgunblaðið/Eyþór
kurfjalli og Stokksnesi. Kögun vann m.a. að því að tengja samskiptakerfi stöðvanna fjögurra saman.
Morgunblaðið/Eyþór
’Kostnaður við verk-efnið nemur um 30
milljónum bandaríkja-
dala sem jafngilti tæp-
lega 2,4 milljörðum
króna.‘
ðarstjóri ratsjármiðstöðvarinnar, útskýrir loftvarnarsvæðið umhverfis landið.
„ÞAÐ voru ekki endilega tækni-
legu atriðin sem reyndust erf-
iðust heldur mannlegi og stjórn-
unarlegi þátturinn,“ segir Bjarni
Birgisson, framkvæmdastjóri
þróunardeildar Kögunar um
Link 16-verkefnið. Kögun er eina
fyrirtækið á Íslandi sem starfar í
varnarmálaiðnaði og vona stjórn-
endur þess að reynslan af Link
16 nýtist við að afla fleiri verk-
efna á þessu sviði erlendis. Það
gæti þó reynst torsótt.
Af hálfu Kögunar unnu mest
um 30 manns að verkefninu og
jafnast vinnustundirnar á við
tæplega 800 mannmánuði. Það
þýðir að hefði aðeins einn maður
unnið að verkefninu hefði það
tekið hann um 67 ár, að því
gefnu að hann tæki aldrei frí.
Kögun hefur frá stofnun árið
1988 sinnt þróun og viðhaldi Ís-
lenska loftvarnarkerfisins og inn-
an raða þess eru því starfsmenn
sem þekkja kerfið út og inn.
Vegna Link 16-verkefnisins voru
átta starfsmenn Kögunar sem að
jafnaði vinna fyrir Ratsjár-
stofnun lánaðir til verkefnisins
en aðra þurfti að þjálfa og kenna
á kerfið. „Það sem var erfiðast
var að púsla saman mannaflan-
um og þjálfa hann í að nota
tækni sem menn kunnu ekki á
og urðu að tileinka sér á tím-
anum sem verið var að vinna
verkið. Og þetta þurfti að gera
án þess að það kæmi niður á
gæðum,“ segir Bjarni. Auk þess
var það talsverð fyrirhöfn að
samræma störf Kögunar, Thales-
Raytheon og bandaríska flug-
hersins. Það er ekki síst reynsl-
an af því að halda utan um svo
stórt og flókið hugbúnaðarverk-
efni sem er verðmæt fyrir Kög-
un.
Stóðust prófraun
Bjarni segir að Link 16 hafi að
sumu leyti verið prófraun á fyr-
irtækið sem hafi nú sannað að
það sé í stakk búið til að takast á
við verkefni af þessari stærð.
Kögun búi nú bæði yfir þekkingu
og mannafla til að leysa sam-
bærileg hugbúnaðarverkefni í
varnarmálaiðnaði en Bjarni segir
að þrátt fyrir það geti reynst
erfitt að afla fleiri verkefna á því
sviði. Slíkt sé þó oft erfitt, t.d.
taki Ísland ekki þátt í því að
fjármagna hernaðarstarfsemi
Atlantshafsbandalagsins en þau
lönd sem leggi til fé geri kröfu
um að jafnmikið fjármagn renni
til innlendra fyrirtækja í varn-
armálaiðnaði. Heimamarkaður í
þessum geira sé vart til staðar á
Íslandi en flest ríki reyna oftast
að beina verkefnum á sviði varn-
arkerfa til fyrirtækja í heima-
landinu. Því sé t.d. erfitt að
sækja á markaði í Bandaríkj-
unum þar sem mestum fjár-
munum er varið á þessu sviði. Í
þessu tilviki hafi Kögun verið
undirverktaki Thales-Raytheon,
sem er bandarískt-franskt fyr-
irtæki. Það samstarf hafi gengið
afar vel og vonar Bjarni að Kög-
un takist að afla fleiri verkefna í
samstarfi við það fyrirtæki.
„Erfiðast var að
púsla saman
mannaflanum“
Bjarni Birgisson, framkvæmda-
stjóri þróunardeildar Kögunar
VEGGIRNIR í ratsjármiðstöð
varnarliðsins á Keflavíkurflugvelli
eru hnausþykkir og stálhurðirnar
fyrir innganginum vega sjálfsagt
mörg hundruð kíló hver. Bygg-
ingin er hönnuð með það í huga
að standast sprengjubrot frá
„sprengju sem springur mjög ná-
lægt“ að sögn Friðþórs Eydals,
upplýsingafulltrúa varnarliðsins.
Þá er loftþrýstingur innan dyra
hærri en fyrir utan til að koma í
veg fyrir að eitraðar gufur berist
inn yrði gerð eiturvopnaárás á
Keflavíkurflugvöll. Það eru þó
varla miklar líkur á því, a.m.k.
ekki rétt á meðan blaðamaður og
ljósmyndari fá að litast þar um.
Loftvarnarsvæði Íslands nær
út í um 200 mílur frá mörkum 12
mílna lofthelginnar og hefur
varnarliðið áskilið sér rétt til að
vita hvaða flugumferð er innan
þess hverju sinni. Verði ókunnrar
flugvélar vart, sem ekki tekst að
bera kennsl á, eru F-15-
orrustuflugvélar varnarliðsins
sendar á móti þeim. „Það gerist
þó ekki oft. Við æfum viðbrögð
við slíku á hverjum degi en það
er langt síðan við þurftum að
gera það í raun og veru. Síðast
þurftum við að gera það árið 2003
þegar rússnesk sprengjuflugvél
var á ferð við landið,“ sagði
Kenny Kniskern, majór í banda-
ríska flughernum og
aðgerðarstjóri ratsjármið-
stöðvarinnar. Þá fylgdust
hermennirnir í ratsjármiðstöðinni
grannt með ferðum rússneska
herskipaflotans fyrir utan
Norðausturland í fyrra.
Þegar minnst er að gera eru
aðeins þrír hermenn á vakt hjá
miðstöðinni en á annasömum degi
geta 30 manns starfað þar innan
dyra.
Hljóðlaus átök
Þegar Morgunblaðið ræddi við
Kniskern var verið að vinna að
prófun á Link 16 og sagði hann
að uppsetning kerfisins hefði
gengið að óskum. Þá lofaði hann
starfsmenn Kögunar í hástert og
sagði greinilegt að þeir væru með
hugann við að standa sig sem
best en hugsuðu ekki bara um að
græða eins og væri alltof algengt
hjá verktakafyrirtækjum. Spurð-
ur um helstu breytingarnar sem
verða eftir að Link 16 verður tek-
ið í notkun sagði hann að það yrði
væntanlega til þess að fleiri æf-
ingar yrðu haldnar á og við Ís-
land með þátttöku flugvéla frá
Bandaríkjunum og Evrópu. Ís-
land sé nokkuð utan alfaraleiðar
og einangrunin hafi verið enn
meiri þar sem varnarliðið hafi þar
til nú ekki ráðið yfir Link 16.
„Þannig að þetta er mikil breyt-
ing,“ sagði Kniskern. Þá nefndi
hann að hingað til hefði ratsjár-
miðstöðin ekki getað deilt upplýs-
ingum með orrustuflugmönnum
nema með því að tala í talstöð.
Nú væri hins vegar hægt að
senda ratsjárgögn beint í flugvél-
arnar. „Og það er þannig sem
heyja á átök, hljóðlaust og án
þess að þurfa að tala í talstöðina,“
sagði hann.
Fleiri her-
æfingar með til-
komu Link 16