Morgunblaðið - 09.08.2005, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 9. ÁGÚST 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
É
g er ekkert sér-
staklega fyndinn
maður. Á það til að
segja eitthvað sem
menn hlæja að, en
það er yfirleitt af því ég er svo vit-
laus frekar en nokkuð annað.
En ég hef húmor, skopskyn,
kímnigáfu og það í stórum stíl. Ég
tel mig hafa prýðilega kímnigáfu,
því jafnvel í svörtustu djúpum
þunglyndis og depurðar næ ég að
sjá einhverja skrýtna og kímna
bletti á ástandinu öllu saman. Mér
finnst það afskaplega mikilvægt.
„En hver er munurinn á fyndni
og skopskyni?“ kynni einhver að
spyrja. Og ekki að ástæðulausu,
því fólk tengir hvorttveggja við út-
rás gleði í hvers kyns mynd. Þegar
ég velti þessu fyrir mér rann upp
fyrir mér önnur staðreynd; hvað
við Íslendingar eigum óskaplega
fá orð yfir hlátur en þeim mun
fleiri yfir grát, eymd og sorg.
Skondið.
En aftur að muninum á fyndni
og skopskyni. Fyndni er hæfileik-
inn til að koma í orð eða athafnir
spaugilegu samhengi hluta og
vekja þannig kátínu og hlátur
meðal viðhlæjenda sinna. Þetta er
hæfileiki sem ekki öllum er gefinn,
enda er hann óskaplega ónauðsyn-
legur í hinu stóra samhengi. Skop-
skyn hins vegar er bjargvættur
mannsins. Skopskyn er hæfileik-
inn til að sjá í lífinu og öllum þess
flóknu myndum einhvers konar
bjartar og jafnvel skondnar hliðar,
að geta tekið lífinu af hæfilegri
léttúð og jafnvel brosað framan í
haglél og storma af einskærri kæti
yfir einhverju sem manni datt í
hug rétt í þessu. Jafnvel þegar
maður hefur það sem allra verst,
að geta brosað að örlagaglettum
(íroníu) sem koma endalaust upp í
lífsins ólgusjó.
Skopskyn er í raun ein birting-
armynd æðruleysis og hefur yf-
irleitt óttalega lítið að gera með
fyndni. Drepfyndnir náungar geta
verið gersamlega sneyddir skop-
skyni, því þeir eru bara fyndnir út-
vortis, en inn á við skortir þá
bjartsýnina og kímni á eigin að-
stæður.
Í listum, hvort sem um er að
ræða tónlist, myndlist eða bók-
menntir, ægir saman ólíkum nálg-
unum á kímnina. Sumir listamenn
reyna endalaust að vera fyndnir
og gera verk sín að hálfgerðum
bröndurum án nokkurs næmis
fyrir hinu hárfína eða lág-
stemmda. Aðrir listamenn koma
meiningu sinni á framfæri með du-
lítilli slettu af kímnigáfu. Þannig
láta þeir myndir sínar, texta og
eða tóna endurspegla kímni og
gamansemi heimsins, einhvers
konar forvitnilegt samhengi sem
listnjótandinn upplifir ekki endi-
lega sem brandara eða eitthvað
fyndið, heldur eitthvað sem vekur
hann til umhugsunar.
Kímnigáfa er á vissan hátt hæfi-
leiki til að sjá hluti í öðru og nýju
ljósi, ekkert endilega bráðfyndnu,
heldur bara nýju. Þess vegna
hrífst fólk af einstaklingum sem
hafa kímnigáfu, búa yfir áhuga-
verðri sýn á heiminn, „hafa húmor
fyrir sjálfum sér“. Einstaklingur
með skopskyn reytir ekki endilega
af sér brandarana, heldur nýtur
hann þess að vera til í skondnu
samhengi heimsins. Hann nýtur
þess að upplifa það hvernig heim-
urinn raðar sér stundum upp í
furðulegar myndir.
Stundum týnir fólk kímnigáfu
sinni og skopskyni. Lífið verður
táradalur, laust við alla gleði. Það
er mikilvægt að reyna þá að end-
urheimta þessa ólíku sýn á lífið og
samhengi þess, því maður á að
geta brosað að lífinu, þó það sé
stundum hart og miskunnarlaust.
Nú er ég ekki að tala um að hlæja
að veiku fólki eða eymd fátækra
og sveltandi, heldur að reyna að
sjá okkar eigin hversdaglegu
vandamál í réttu ljósi.
Mér leiðist stundum „fyndið
fólk“. Fólk sem hættir ekki að
segja endalausa brandara og fá
fólk til að hlæja. Ég er ekki að
segja að mér leiðist allt fyndið
fólk, en brandarakallar eru mér
ekki alltaf að skapi. Endalaust að
eltast við hverja hlátursgolu sem
þeir geta kreist út úr „áhorfendum
sínum“. Ég nýt þess frekar að eiga
í notalegum samskiptum þar sem
húmorinn flæðir átakalaust
manna á milli og jafnvel skapast
einhvers konar gleðistund sem
haldið er uppi af gagnkvæmum
kímnistraumum.
Kímnigáfa og skopskyn geta
verið hið prýðilegasta krydd í list-
sköpun, en að gera listaverk úr
eintómum bröndurum er eins og
að elda mat úr eintómum sykri.
Sykur er sætur og getur gert mat
bragðgóðan í hóflegu magni, en
þegar maturinn er farinn að snú-
ast um sykurinn er hreinlega eitt-
hvað að fólki sem finnst hann góð-
ur. (En nú er ég bara farinn að
röfla.)
Að lifa lífi sínu með kímnigáfuna
og skopskynið í lagi er að lifa lífinu
lifandi. Að horfa upp í skýjafar
stormanna sem blása um okkur og
sjá í þeim hesta, trúða, feitan kall
og flugvélar, bílaröð, furðuleg lit-
brigði og lævís tröll, það er að hafa
húmor fyrir lífinu. Lífið skaffar
okkur ýmislegt og við þurfum að
móta breytni okkar, líf og um-
hverfi samkvæmt þeim hlutum
sem lífið skaffar. Lífið sýnir okkur
ýmislegt sem við þurfum að læra
af og lærdómurinn verður fátæk-
legur ef við höfum ekki kímnigáf-
una í lagi, ef við getum ekki brosað
út í annað þegar lífið er sem
skrýtnast við okkur.
Þetta er ekki spurning um að
hlæja hátt og snjallt, heldur er
þetta mun oftar spurning um að
kíma, flissa, brosa eða bara hugsa
„tjah, en hvað þetta var nú skrýtið
og skondið“. Maður þarf ekki að
vera einhver Pollýanna til að
brosa að hlutunum. Það þarf ekki
að upplifa lífið sem algeran skrípa-
leik, heldur bara sem það fjöl-
breytilega markaðstorg upplifana
og örlagaglettna sem það er. Að
njóta þeirra fjölmörgu kræsinga
sem reiddar eru fram á veisluborði
lífsins.
Skopskyn
Skopskyn er hæfileikinn til að sjá í líf-
inu og öllum þess flóknu myndum ein-
hvers konar bjartar og jafnvel skondnar
hliðar, að geta tekið lífinu af hæfilegri
léttúð og jafnvel brosað framan í haglél
og storma af einskærri kæti
yfir einhverju sem manni datt í
hug rétt í þessu.
VIÐHORF
Eftir Svavar Knút Kristinsson
svavar@mbl.is
NÝJUM útvarpsstjóra fylgja
heillaóskir til mikilvægra starfa.
Ég staldra við þau ummæli
hans, sem fleiri hafa reyndar tek-
ið undir, í þá veru, að hætt skuli
að flytja auglýsingar í Ríkisút-
varpinu, eða „taka Ríkisútvarpið
af auglýsingamarkaði“ eins og
sagt er, og hefur víst sömu merk-
ingu.
Er nú ekki rétt að doka aðeins
við? Rasa ekki um ráð fram. Aug-
lýsingar í útvarpi, sem áður voru
nefndar tilkynningar, eru ekki
bara auglýsingar. Þær flytja okk-
ur oft upplýsingar sem skipta
máli. Þær eru að hluta til fréttir
um það sem er að gerast í sam-
félaginu. Þær eru þess vegna
þjóðlífsspegill. Tilkynningar um
mannfundi og menningarvið-
burði. Fregnir af nýjungum og
nytsamur fróðleikur af ýmsu tagi.
Sjónvarpauglýsingar eru ann-
ars eðlis. Þær mættu mín vegna
missa sig. Sama skal sagt um
svonefnda kostun, sem leitt getur
til þess að mörk efnis og auglýs-
inga óskýrast. Það er ekki af hinu
góða fyrir okkur, sem horfum og
hlustum.
Þetta er svona til umhugsunar.
Eiður Guðnason
Dokum við
Höfundur er sendiherra Íslands í
Kína og fyrrverandi
starfsmaður Ríkisútvarpsins.
eidur@sw2.com.cn
PÁLL Magnússon talaði einsog
sá sem valdið hefur um erindi og
framtíð Ríkisútvarpsins eftir að
hann var skipaður útvarpsstjóri.
Það er lofsvert, og vekur þær vonir
að undir forystu hans verði RÚV að
því sem það á að vera í nútímanum:
Sjálfstætt og öflugt almannaútvarp í
þjónustu við landsmenn, menn-
inguna og lýðræðið.
Menntamálaráðherra skipaði Pál
án þess að tala við aðra umsækj-
endur eða óska álits þeirra á framtíð
Ríkisútvarpsins. Vegna þess hljóta
menn að ætla að Páll sé útvarps-
stjóri ekki síst vegna þeirrar afstöðu
sem hann hefur nú kynnt þjóðinni.
Stjórnunarvandi – stefnuleysi
Og hvað segir Páll? Hinn nýi út-
varpsstjóri segir í fyrsta lagi að Rík-
isútvarpið þjáist af stjórnunarvanda
sem meðal annars stafi af því að
enginn viti almennilega hvert skuli
stefna. Flestir þeir sem hafa fylgst
með síðustu árin kinka kolli.
Páll bendir í öðru lagi á að nú
verði að skilgreina hlutverk Rík-
isútvarpsins með öðrum hætti en
gert var þegar það
naut einkaleyfis til út-
sendinga.
Í þriðja lagi hefur
Páll lagt fram einu
skilgreininguna sem
gilt getur um Rík-
isútvarpið á okkar tím-
um: Að það sé al-
mannaútvarp einsog
þau tíðkast um heim-
inn. Páll vísaði sér-
staklega til BBC í
Bretlandi til fyr-
irmyndar.
Í fjórða lagi sagði
Páll ekki eðlilegt að Ríkisútvarpið
hefði tekjur af auglýsingum.
Samfylkingin sammála
Þessi sjónarmið falla vel að af-
stöðu Samfylkingarinnar. Við höfum
einnig bent á stjórnunarvanda og
stefnuleysi. RÚV hefur í raun verið í
pólitískri pattstöðu undanfarna ára-
tugi – eiginlega allt frá afnámi
einkaréttar 1985. Velunnarar Rík-
isútvarpsins hafa sjaldnast náð sam-
an í stjórnarmeirihluta.
Nær samfellt síðan
1983 hefur mennta-
málaráðherra verið
sjálfstæðisflokksmaður
en í þeim flokki hafa
verið uppi margar
skoðanir um RÚV.
Ráðstjórn flokksins á
RÚV hefur í bland við
stefnuskortinn haft
þær afleiðingar sem al-
þekktar eru fyrir dag-
skrá og starfsanda.
Við bendum á sömu
lausn og Páll Magn-
ússon: Almannaútvarp. Rík-
isútvarpið á að líta á sig sem þjón al-
mennings og samfélags. RÚV á ekki
að „keppa“ við markaðsstöðvarnar á
þeirra forsendum heldur setja sjálfu
sér markmið og taka þannig forystu
á ljósvakavettvangi – vera þar fyr-
irmynd, ekki andstæðingur.
Sjálfstætt og öflugt
almannaútvarp?
Mörður Árnason fjallar um
framtíð Ríkisútvarpsins
Mörður Árnason
FORMAÐUR Samfylking-
arinnar, Ingibjörg Sólrún Gísla-
dóttir, hefur réttilega og marg-
sinnis vakið máls á ýmsum
óeðlilegum stjórn-
arháttum sem valds-
menn hafa iðkað á
undanförnum árum.
Hugmyndafræði
hennar í þessum efn-
um hefur verið sú að
ekki megi misbeita
ríkisvaldinu einum til
hagsbóta en öðrum til
tjóns. Bæði lýðræðið í
landinu og heilbrigðir
viðskiptahættir geri
valdsmenn skylduga
til að forðast mis-
munun, ekki síst á
tímum gjörbreyttra viðskipta-
hátta.
Ingibjörg Sólrún hóf þessa um-
ræðu í svonefndum „Borgar-
nesræðum“ sínum skömmu fyrir
síðustu alþingiskosningar 2003
þegar hún deildi á ráðamenn, og
þó einkum einn þeirra, fyrir að
notfæra sér valdastöðu sína til að
ráðast persónulega að tilteknum
einstaklingum í viðskiptalífinu.
Fyrir þetta mátti hún sæta mikl-
um ákúrum. Enginn varði þá sem
á hafði verið ráðist en Ingibjörg
var sögð ata valdsmenn auri. Að
sjálfsögðu voru talsmenn núver-
andi stjórnarflokka, Sjálfstæð-
isflokks og Framsóknarflokks,
framarlega í fordæmingu sinni á
Ingibjörgu.
Engir urðu samt duglegri að
ráðast á Ingibjörgu Sólrúnu fyrir
þessa afstöðu hennar en talsmenn
Vinstri grænna, sem í þessu máli
hengdu sig rækilega aftan í mál-
flutning stjórnarflokkanna í von
um að geta náð í nokkur atkvæði.
Það virðist ekki hafa tekist en
fært nokkurt fylgi frá Samfylking-
unni til Framsóknarflokksins.
Ingibjörg Sólrún hefur haldið
áfram gagnrýni sinni á undarlega
valdshætti stjórnarherra, nú síð-
ast vegna sölu Landssímans í
sumar. Ekki fremur en 2003 er
henni svarað málefnalega heldur
fær hún sömu svör og þá, hún sé
að ata valdsmenn auri. Aðrir, sem
taka nú í svipaðan streng og hún,
t.d. Steingrímur J. Sigfússon, fær
hins vegar engin viðbrögð í þessu
máli sem fleirum. Aðalandstæð-
ingur stjórnarflokkanna nú sem
endranær er Samfylkingin og þó
einkum leiðtogi hennar, meðan
aðrir, og þá einkum Vinstri græn-
ir, fá að sigla lygnan sjó, sama hve
hátt þeir láta.
Ingibjörg svaraði ásökunum um
að hún iðki „ómakleg-
ar“ árásir á valdhafa í
mjög góðri grein í
Morgunblaðinu
fimmtudaginn 4.
ágúst sl. Af mörgum
dæmum sem hún
nefndi vil ég aðeins
nefna hér eitt, sam-
anburðinn á kröfunum
á hendur fyrrverandi
forstjóra Landssím-
ans, Þórarni V. Þór-
arinssyni, og núver-
andi forstjóra,
Brynjólfi Bjarnasyni,
um að þeir gegndu ekki trún-
aðarstörfum fyrir önnur fyrirtæki
samtímis forstjórastarfi Lands-
símans. Hér voru gerðar strangar
kröfur á Þórarin en ekki á Brynj-
ólf, nefnd voru dæmi um þetta og
spurt, hvað veldur? Lítið er um
svör en hlutlausi forstjórinn
Brynjólfur nefnir spurninguna
„leðjuslag“ og neitar að svara að
öðru leyti. Smápeð í valdakerfinu
hafa á vefsíðum sínum verið með
svipaðan málflutning.
Ljóst er að valdhöfum svíður at-
hugasemdir Ingibjargar Sólrúnar,
svara henni ekki en svívirða í
staðinn. Enda hafa þeir engin
svör. Til viðbótar: Þeir óttast
Samfylkinguna umfram allt; hún
hefur ruglað fornu fjórflokka-
munstri með Framsóknarflokkinn
í öðru sæti og Sjálfstæðisflokkinn
öruggan í því fyrsta. Tilkoma
Samfylkingarinnar hefur riðlað
þessu forna kerfi á rækilegan
hátt. Því er ráðist á þessa ógn við
gamalt valdakerfi. Ingibjörg Sól-
rún er öflugur leiðtogi þessa nýja
flokks sem til viðbótar ræðst gegn
spillingu valdhafa með sérstökum
þrótti. Með því að ráðast á Ingi-
björgu er verið að ráðast á ógnun
við gamalt kerfi; þessi ógnun er
Samfylkingin. Hana skal veikja
með árásum á leiðtogann. Til þess
er leikurinn gerður.
Hver ógnar mest gömlu
valdakerfi í stjórnmálum?
Gísli Gunnarsson fjallar um
störf Ingibjargar Sólrúnar
Gísladóttur í stjórnmálum ’Ingibjörg Sólrún eröflugur leiðtogi þessa
nýja flokks sem til við-
bótar ræðst gegn spill-
ingu valdhafa með sér-
stökum þrótti.‘
Gísli Gunnarsson
Höfundur er prófessor í sagnfræði.