Morgunblaðið - 26.08.2005, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. ÁGÚST 2005 39
MINNINGAR
sitjandi í stólnum sínum, gólfteppis-
bútur undir fótum hans, ríghaldandi í
stólinn, og leikandi á als oddi. Hann
fléttaði vísur og kvæði inní sögurnar
sem hann sagði og þegar afi talaði
þögðu hinir, meira að segja börnin.
Við barnabörnin áttum nefnilega
bandamann í afa því heimsóknum
heim á Reynistað lauk yfirleitt með
ferð niður í kjallara þar sem nammið
var geymt. Og afi var óspar á það. En
sögurnar og ljóðin höfðu tilgang.
Hann var sífellt að kenna manni það
sem honum þótti mikilvægast, þar
bar manngæskuna hæst því hann var
fyrst og fremst mannvinur. Að ræða
við hann stjórnmál var sífelld
skemmtun þótt við værum gjarnan
ósammála um dægurpólitísk mál.
Þegar hann lét af störfum varð mér
ljós hversu stóran sess bókmenntirn-
ar áttu í hjarta hans. Hann las mikið
og minnisstætt þótti mér þegar ég
kom eitt sinn á Reynistað og spurði
hann hvað hann væri að lesa í þetta
skiptið. Hann svaraði því til að hann
væri að þræla sér í gegnum Sturl-
ungu í þriðja sinn. Hann hafði nefni-
lega aldrei getað klárað hana því hún
væri svo blóðug og ljót. Hann hafði
samúð með þeim sem þjáðust. Betri
gestgjafi verður vart fundinn, hann
hafði unun af því að veita og viðkvæð-
ið var alltaf, „það er aldrei svo lítið að
það gleðji ekki“. Hann var hlýr, glað-
ur, fróður, glæsilegur og elskaði
ömmu. Samband þeirra var einstakt
og órjúfanlegur þáttur í lífi okkar
fjölskyldunnar. Ástvinir skipa gjarn-
an þann sess í hjarta manns að maður
telur þá ósjálfrátt eilífa. Enginn er þó
eilífur hér á jörð, en jafnljóst er, að
minning afa míns lifir um ókomna tíð
í hjörtum þeirra sem þekktu hann.
Þei, þei og ró.
Þögn breiðist yfir allt.
Hnigin er sól í sjó.
Sof þú í blíðri ró.
Við höfum vakað nóg.
Værðar þú njóta skalt.
Þei, þei og ró.
Þögn breiðist yfir allt.
(Jóhann Jónsson.)
Einar Þorsteinsson.
Nú er vinur minn, hann afi, dáinn.
Af honum lærði ég svo margt sem ég
hefði ekki getað lært af neinum öðr-
um. Hann kenndi mér reglur og siði
sem ég hef reynt af bestu getu að
fara eftir. Hann afi var mjög merki-
legur maður. Hann var duglegur í
starfi sínu og var svo góður við fjöl-
skyldu og vini. Hann var barngóður
og fór ekki úr minni þeirra sem höfðu
þó aðeins séð hann einu sinni. Ljóðin
og kvæðin sem hann kunni voru ótelj-
andi og alltaf gat hann farið með eitt-
hvert ljóð þegar eitthvað gerðist. Til
dæmis má nefna það ljóð sem er efst í
huga mér þegar ég fann svo fallegt
gult og rautt lauf út í garði heima hjá
ömmu og afa. Það var síðasta kvöldið
sem hann var á lífi og þetta var fyrsta
fallna laufið sem ég hef fundið í haust
og hann sagði:
Lastaranum líkar ei neitt
lætur hann ganga róginn:
Finni hann laufblað fölnað eitt,
þá fordæmir hann skóginn.
(Steingrímur Thorsteinsson.)
Guð geymi hann afa minn.
Vigdís María.
Haustið er að birtast í gróðri ís-
lenskrar náttúru. Berin eru að verða
fullþroskuð, laufið farið að fölna.
Fegurstu litir og birta eru einkenni
þessa tíma. Ekkert af þessu kemur á
óvart en undur lífsins minnir okkur
sífellt á hvað dýrmætt það er. Guð-
mundur Benediktsson kunni að njóta
lífsins og meta það. Hann gekk til
starfa af reisn og gleði. Fas hans og
framgangur bar þess skýr merki að
þar fór maður sem unni íslenskum
bókmenntum, listum og náttúru.
Guðmundur var fyrsti ráðuneytis-
stjóri forsætisráðuneytisins eftir að
sú skipan komst á Stjórnarráð Ís-
lands árið 1970 sem haldist hefur í
öllum meginatriðum síðan. Guð-
mundur starfaði sem ráðuneytis-
stjóri til ársloka 1991. Á starfstíma
hans í ráðuneytinu skapaðist sú festa
og þær hefðir í starfsháttum Stjórn-
arráðsins sem það býr að enn þann
dag í dag.
Guðmundur var afar farsæll í
störfum sínum og sérlega vel liðinn af
öllu samstarfsfólki og þeim sem til
hans þurftu að leita. Þeim sem hon-
um kynntust varð snemma ljóst að
þar fór fróður maður, víðsýnn og
bráðskemmtilegur. Hann var sér-
staklega vel að sér um sagnfræði og
fornar bókmenntir þjóðarinnar voru
honum ástríða. Hvernig svo sem at-
vik skipuðust innan Stjórnarráðsins
brást ekki að hann gat bent á hlið-
stæður úr heimi Íslendingasagna og
haft á hraðbergi glettnar tilvitnanir
og spakmæli sem vitnuðu um gáska
og skarpskyggni.
Það kærleiksþel sem frá honum
stafaði jafnan í garð meðbræðra hans
og systra varð til þess að starfsfélag-
ar hans leituðu til hans um margt og
máttu jafnan vita að Guðmundur
legði þeim til það besta sem hann átti.
Við Sigurjóna erum þakklát fyrir
góð kynni og vináttu hans og frú
Kristínar. Við minnumst margra
samverustunda á innlendum og er-
lendum vettvangi. Það ríkti ávallt
gleði og hlýja í návist þeirra
En sálin á líf, hún syrgir og kætist.
Sanntrú á heilagan grun, sem rætist.
(E. Ben.)
Bjartur andi Guðmundar mun
áfram lifa með okkur og þau góðu
verk sem hann skilur eftir sig.
Samstarfsfólk í Stjórnarráði Ís-
lands mun ávallt heiðra minninguna
um mannvininn Guðmund Bene-
diktsson. Ég vil fyrir hönd forsæt-
isráðuneytisins votta frú Kristínu
Claessen og fjölskyldu samúð okkar
allra.
Halldór Ásgrímsson,
forsætisráðherra.
Það var stíll yfir Guðmundi Bene-
diktssyni, fyrrverandi ráðuneytis-
stjóra í forsætisráðuneytinu. Hann
var fyrirmannlegastur flestra hér á
landi, en þó án allrar tilgerðar. Hon-
um var eiginlegt að vera virðulegast-
ur. Ég sá hann síðast 10 dögum áður
en hann kvaddi, í góðu boði sameig-
inlegs vinafólks. Tjaldað hafði verið
yfir veislugesti og hann stóð við skör-
ina og studdist við staf sinn og glettn-
in skein úr augum. Menn drógust að
Guðmundi þá eins og jafnan. Bæði
var hann vinmargur og vinsæll, en
hann var að auki allra manna
skemmtilegastur og samt svo ólíkur
öðrum skemmtilegum mönnum. Til-
svör og talsmáti og fas báru hans sér-
kenni, stuttar sögur er hæfðu hverju
tilefni og svo sannarlega ekkert láns-
efni. Aldrei var hnjóðað í nokkurn
mann. Allt var þetta enn til staðar,
allt til hins síðasta.
Guðmundur starfaði lengi í stjórn-
arráðinu og varð ráðuneytisstjóri í
forsætisráðuneytinu fyrir 35 árum og
starfaði við hlið 9 forsætisráðherra,
frá Bjarna Benediktssyni til undirrit-
aðs. Er ég ekki í neinum vafa um að
allir þessir ólíku menn áttu það þó
sameiginlegt að meta ráðuneytis-
stjóra sinn mikils og kæmi mér ekki á
óvart þótt þeim hafi öllum þótt veru-
lega vænt um hann að auki. Enginn
þeirra gat efast um samviskusemi
Guðmundar Benediktssonar, holl-
ustu og trúmennsku. Og þegar stund
var á milli stríða, var það á við stutta
dvöl á bærilegu hressingarhæli að
skiptast á sögum við Guðmund Ben.
og í mínu tilviki, hins yngsta í 9
manna hópi húsbænda hans, eins og
hann kallaði þá gjarnan, var ég auð-
vitað þiggjandi, svo miklu dýpri var
reynslubrunnur hans og fróðleikur.
Svo átti fyrir okkur hjónum að
liggja að flytja í Skerjafjörðinn, í lén
þeirra Guðmundar og Kristínar. Í
mörgum sögum Agöthu Christie er
sögusviðið sveitaþorpið með öllum
sínum sérkennum, og að enskum sið
var „The Manor House“ í öndvegi
sagnanna. Reynistaður er herragarð-
ur Skerjafjarðarins. Þar bjuggu þau
Guðmundur og Kristín í hjarta
„þorpsins“ í undurfögru menningar-
heimili í yndislegu húsi. Mátti ekki á
milli sjá, hvort fór hinu betur, þau eða
húsið.
Guðmundur Benediktsson er
kvaddur með sorg og söknuði, en það
er huggun harmi gegn að hann fékk
að halda reisn sinni til síðasta dags.
Það var mjög við hæfi. Við Ástríður
munum geyma meðan geymt verður
minningu um hlýjan og góðan vin og
er Kristín órjúfanlegur hluti þeirrar
minningar.
Davíð Oddsson.
Guðmundur Benediktsson tók á
móti mér, þegar ég kom í forsætis-
ráðuneytið vorið 1983. Frá þeirri
stundu varð hann minn leiðbeinandi
og hægri hönd í öllu sem laut að
reglum og siðvenjum í stjórnar-
ráðinu. Á því sviði var Guðmundur
betur að sér en nokkur maður annar,
sem ég hef kynnst. Honum var það
kappsmál að virðingu ráðuneytisins
og ráðherra væri ekki misboðið.
Kann ég Guðmundi þakkir fyrir þá
miklu aðstoð, sem hann veitti mér.
Guðmundur var minn ráðuneytis-
stjóri öll þau ár, sem ég gegndi starfi
forsætisráðherra. Hollusta hans og
trúmennska brást aldrei.
Af samstarfi okkar Guðmundar
þróaðist fljótlega vinátta, sem aldrei
bar á skugga og entist á meðan hann
lifði. Guðmundur var góður félagi,
ekki síst á ferðum bæði innanlands
og utan. Frá þeim eigum við hjónin
margar góðar minningar. Hann var á
góðum stundum hrókur alls fagnað-
ar, enda víðlesinn og fróður um
marga hluti, ekki síst um þjóðleg
efni. Hélt Guðmundur þá gjarnan
uppi gleðskap með skemmtilegum
sögum og vísum.
Guðmundur var góður Íslendingur
og hafði ákveðnar skoðanir á þjóð-
málum. Þó minnist ég þess ekki að
við höfum nokkru sinni rætt um
stjórnmál. Hann gætti þess að láta
ekki skoðanir sínar í þeim efnum hafa
áhrif á sín störf. Hins vegar gat verið
gott að leita álits Guðmundar á
mönnum og málefnum. Þá lá hann
ekki á sinni skoðun og svaraði af heil-
indum.
Ég er þakklátur fyrir kynni okkar
Guðmundar. Þau voru og eru enn
mér mikils virði. Um Guðmund get
ég með sanni sagt, að hann var
drengur góður.
Við Edda sendum Kristínu, eigin-
konu Guðmundar, og fjölskyldu sam-
úðarkveðjur.
Steingrímur Hermannsson.
Með sanni má segja að Guðmund-
ur Benediktsson hafi borið þingeyskt
ættarmót sitt bæði vel og virðulega.
Hann var vörpulegur á velli og sterkt
svipmót embættismannsins leyndi
sér ekki í hætti hans. Honum var
skipað til hásætis í stétt íslenskra
embættismanna þegar honum var
trúað fyrir stöðu ráðuneytisstjóra í
forsætisráðuneytinu og hlutverki rík-
isráðsritara.
Þar sem Guðmundur Benedikts-
son sat í öndvegi embættismanna-
stéttarinnar í gamla stjórnarráðs-
húsinu við Lækjartorg mátti hann
þjóna stjórnmálamönnum ólíkrar
gerðar og úr röðum ólíkra stjórn-
málaflokka. Þar þjónaði hann mönn-
um, sem frá einum tíma til annars gat
samið misjafnlega. En um Guðmund
verður hins vegar ekki annað sagt en
að öllum, sem raunverulega kynntust
honum, hafi samið vel við hann.
Skörp íhygli og aðgæsla voru ef til
vill ríkari þættir í allri embættis-
færslu hans en kappsemi. En kjarni
málsins er sá að í samskiptum við
Guðmund Benediktsson var aldrei
neitt misjafnt. Þar mættu menn ær-
legum dreng, heilum og hreinskiptn-
um manni. Í því eðlisfari var fólginn
styrkur hans og gifta á löngum emb-
ættismannsferli.
Það er happ að hafa verið í hópi
þeirra stjórnmálamanna, sem rak á
fjörur Guðmundar Benediktssonar í
stjórnarráðshúsinu. Þau kynni urðu
að öðru og meira en kunningsskap.
Þar stofnaðist vinátta við hann og
sæmdarkonuna Kristínu Claessen.
Þó að árin liðu frá samverustundum
okkar í forsætisráðuneytinu gerðu
þau ekki annað en að treysta þau vin-
áttubönd, sem þar voru hnýtt. Hlýja
þeirra hjóna og vinsemd hefur ætíð
verið kærkomin.
Frásagnargleði Guðmundar Bene-
diktssonar var einstök og alkunn.
Hann kunni þá list öðrum mönnum
betur að segja frá og skynja skopleg-
ar hliðar tilverunnar. Og það gat að-
eins verið ánægja að njóta þeirrar
listar með honum En hann var einnig
þeirrar gerðar að af honum sjálfum
urðu margar sögur.
Einhverju sinni lét hann sér vaxa
virðulegt uppsnúið yfirvararskegg,
sem sannarlega féll vel að öllu yfir-
bragði hans. Í heimsókn í Hvíta hús-
inu spurði þáverandi forseti Banda-
ríkjanna mig hvort hér væri
einstakur maður á ferð eða hvort þeir
væru fleiri í stjórnarráðinu á Íslandi
með þetta prússneska embættis-
mannayfirbragð. Og ég þykist vita að
Guðmundi hafi ekki mislíkað spurn-
ingin.
Á degi síðustu vegferðar Guð-
mundar Benediktssonar blandast til-
finningar þakklætis hluttekningu
með þeim, sem næst honum stóðu og
kveðja mannkostamann.
Þorsteinn Pálsson.
Guðmundur Benediktsson kallaði
mig alltaf frænda þegar við hittumst
og rifjaði gjarnan upp sögur af for-
feðrum okkar í Þingeyjasýslu. Guð-
mundi voru æskustöðvar sínar hug-
leiknar og af honum fræddist ég um
margt sem gerðist á Húsavík fyrr á
árum.
Guðmundur var embættismaður í
stjórnarráðinu í þrjátíu ár, frá 1962
til 1992. Hann hóf störf í dóms- og
kirkjumálaráðuneytinu árið 1962 og
fór þar með málefni kirkjunnar, und-
irbjó meðal annars hina glæsilegu
Skálholtshátíð árið 1963. Árið 1964
flutti hann sig um set í forsætisráðu-
neytið og starfaði þar til 1. janúar
1992, en hann varð ráðuneytisstjóri
og ríkisráðsritari 1. janúar 1970, þeg-
ar lögin um stjórnarráð Íslands tóku
gildi.
Guðmundur var fyrstu ár sín í for-
sætisráðuneytinu í lítilli skrifstofu
fyrir framan skrifstofu forsætisráð-
herra, sem þá var einnig fundarher-
bergi ríkisstjórnarinnar, austanvert í
stjórnarráðshúsinu þar sem nú er
biðstofa og skrifstofa aðstoðarmanns
forsætisráðherra. Enginn gekk því á
fund forsætisráðherra án þess að
hitta Guðmund og þar kynntumst við
fyrst þegar hann starfaði fyrir föður
minn, en með foreldrum mínum og
þeim Kristínu og Guðmundi var góð
vinátta.
Þá og endranær var ljúft að hitta
Guðmund. Hann sagði skemmtilega
frá og var glaður og reifur. Guðmundi
var sýnt mikið traust í störfum og
brást því ekki. Hann sinnti störfum
sínum af samviskusemi hins varkára
embættismanns. Hann varð fyrsti
reglulegi ritarinn á fundum ríkis-
stjórnarinnar og ávann því starfi
trúnað sem dugað hefur til þessa
dags.
Fyrir gildistöku stjórnarráðslag-
anna var forsætisráðuneyti sameig-
inlegt með menntamálaráðuneyti og
einn ráðuneytisstjóri yfir þeim báð-
um, Birgir Thorlacíus. Þetta breytt-
ist eins og áður sagði 1. janúar 1970
og síðan stjórnaði Guðmundur for-
sætisráðuneytinu sem ráðuneytis-
stjóri til ársins 1992. Eðli máls
samkvæmt er ráðuneytisstjóri for-
sætisráðuneytisins fremstur meðal
jafningja auk þess að gegna störfum
ríkisráðsritara. Á starfsárum Guð-
mundar sem ríkisráðsritari fóru
miklu fleiri skjöl um hendur hans til
forseta en nú, eftir að þáttur forseta
Íslands í skipun manna í embætti var
takmarkaður með lagabreytingum á
síðasta áratug. Auk þessara starfa
var Guðmundur jafnframt í embætt-
ismannanefnd norrænu ráðherra-
nefndarinnar frá 1971 til 1985, sem
krafðist mikilla ferðalaga allan ársins
hring.
Þegar ég kom til starfa í forsæt-
isráðuneytinu haustið 1974 var orðið
rýmra um ráðuneytið í stjórnarráðs-
húsinu en 10 árum fyrr og var ráðu-
neytið í góðu sambýli við forseta-
skrifstofuna. Þetta voru tveir
fámennir vinnustaðir þar sem valinn
maður var í hverju rúmi og yfir vötn-
um sveif góðsemi og gestrisni Guð-
mundar og Kristínar, en þau opnuðu
okkur reglulega sitt fagra heimili að
Reynistað á ógleymanlegum stund-
um. Bundumst við starfsfólkið í hús-
inu þá vináttuböndum sem ekki hafa
rofnað. Síðast skiptumst við Guð-
mundur á vinsemdar- og kveðju-
orðum fyrr í þessum mánuði þegar
Anna Fríða Björgvinsdóttir efndi til
mannfagnaðar í tilefni af því að hún
var að láta af störfum í forsætisráðu-
neytinu eftir 33 ára starf þar. Þá var
mínum góða frænda nokkuð brugðið,
þótt enn væri hann glaður og reifur.
Við Guðmundur eigum ekki eftir
að hittast oftar í þessu lífi en ég minn-
ist hans með gleði og söknuði, gleði
yfir þeim góðu stundum, sem við átt-
um saman, og söknuði yfir að þær
verða ekki fleiri.
Við Rut sendum frú Kristínu,
börnum þeirra hjóna og ástvinum öll-
um innilegar samúðarkveðjur.
Blessuð sé minning Guðmundar
Benediktssonar.
Björn Bjarnason.
Okkur fóstrum er orða vant að
minnast Guðmundar Benediktssonar
eins og við kysum og vert væri. Ávallt
eru menn óviðbúnir slíkum ótíðind-
um. Var okkur þó kunnugt um, að
síðustu árin sótti á hann meinvættur,
sem ætla mátti að bera myndi sigur
úr býtum fyrr en varði. Samt sem áð-
ur kom dauði hans okkur í opna
skjöldu, enda er að Guðmundi hinn
mesti sjónarsviptir. Við höfum átt
hann að vini og félaga í meira en hálfa
öld. Bar aldrei skugga á samskipti
okkar á þeirri löngu vegferð.
Guðmundur var drengur góður og
vinfastur. Hann hafði gamanmál og
sögur á hraðbergi og hrókur alls
fagnaðar á gleðifundum. Íslenzkt mál
lék honum á tungu betur en öðrum
mönnum flestum. Ágæta vel lesinn
og gagnkunnugur íslenzkum bók-
menntum að fornu og nýju. Á stund-
um ræddum við fóstbræður um það
okkar í milli, að álitlegur hefði verið
sá kostur að Guðmundur hefði valið
sér að ævistarfi nám og kennslu í
móðurmálinu og bókmenntum þjóð-
arinnar. Því fremur, sem okkur hefur
virzt fátt mikilvægara á þeim sviðum
en góðir uppfræðarar nú um stundir
óþarfra erlendra áhrifa á tungu og
menningu Íslendinga.
Guðmundur var hinsvegar kvadd-
ur til annarra starfa og eigi síður
mikilvægra. Að loknu embættisprófi í
lögum var hann starfandi lögmaður í
höfuðborginni, en tók um miðjan sjö-
unda áratug síðustu aldar við emb-
ætti deildarstjóra í forsætisráðuneyt-
inu í tíð Bjarna Benediktssonar,
þáverandi forsætisráðherra. Og í
framhaldi var Guðmundur skipaður
ráðuneytisstjóri forsætisráðuneytis-
ins. Gegndi hann því ábyrgðarmikla
starfi í rúma tvo áratugi, eða til
starfsloka sinna á öndverðum tíunda
áratug aldarinnar. Um störf hans þar
erum við ekki í færum um að dæma,
en látum við það sitja að vísa til þess
álits, sem mörgum málsmetandi
mönnum er kunnugt um að Bjarni
Benediktsson hafði á honum, og þess
vinfengis, sem þeir bundust.
Guðmundur var alvörumaður að
skapgerð og fastur fyrir um öll hin
mikilvægari mál, sem hann tók að sér
eða var trúað fyrir. Hann var hins-
vegar á góðri stund gleðimaður í þess
orðs fyllstu og beztu merkingu.
Eiginkona Guðmundar er Kristín
Claessen og var jafnræði með þeim
hjónum í hvívetna. Kristínu prýðir
einstakur gerðarþokki. Húsmóður-
stöðu á gestkvæmu heimili þeirra á
Reynistað í Skerjafirði gegndi hún af
skörungsskap og stakri kostgæfni.
Þau hjón eiga miklu barnaláni að
fagna og er Kristín að því leyti ekki á
flæðiskeri stödd nú þegar Guðmund-
ur er genginn fyrir ætternisstapann.
Hinsvegar hlýtur brotthvarf Guð-
mundar að vera henni þrautin
þyngri, enda þótt minningin um frá-
bæran mann og ektamaka verði
henni mikil harmabót.
Við undirritaðir vinir Guðmundar
Benediktssonar og konur okkar,
Greta og Lúlú, sendum Kristínu og
fjölskyldu hennar hugheilar samúð-
arkveðjur.
Við söknum vinar í stað, en hugg-
um okkur við að við munum aftur
hittast „á feginsdegi fyra“. Láti Guð
honum nú raun lofi betri.
Barði Friðriksson,
Sverrir Hermannsson.
 Fleiri minningargreinar um Guð-
mund Benediktsson bíða birtingar
og munu birtast í blaðinu næstu
daga. Höfundar eru: Anna Jóhann-
esdóttir, Soffía Kristín, Jónas Krist-
jánsson, Jón Ármann Héðinsson,
Bjarni Bjarnason, Ragnheiður Erla
Bjarnadóttir, Helgi Ágústsson,
Pálmi Jónsson, Unnur Eggerts-
dóttir, Elías og Ólöf, Ólafur
Egilsson.