Morgunblaðið - 05.10.2005, Qupperneq 20

20 MIÐVIKUDAGUR 5. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
T
ilfinningalegt át felur það
í sér að fólk borðar til að
bæla niður eða forðast
að takast á við neikvæð-
ar til finningar á borð
við streitu, depurð, leiða, þunglyndi,
reiði, sorg, særindi, hjálparleysi,
óvissu og einmanaleika. Í lang-
flestum tilfellum sækir fólk, sem er
að burðast með neikvæðar tilfinn-
ingar borðar af löngun einni saman
en ekki þörf, í hitaeiningaríkan mat
eða sætindi. Strax í kjölfar slíks áts
sendir heilinn frá sér vellíðunar-
skilaboð, sem duga skammt og van-
líðan á borð við samviskubit og
skömmustutilfinningu ásamt öðrum
óþægilegum afleiðing um geta fylgt í
kjölfarið, segir dr. Gyða Eyjólfs-
dóttir sálfræðingur sem nýlega hef-
ur opnað stofu í Reykjavík eftir að
hafa lokið doktorsnámi í ráðgjaf-
arsálfræði við háskólann í Austin í
Texas.
Neikvæðir fylgikvillar
Gyða heldur nú fyrirlestra á veg-
um Streituskólans um tilfinn-
ingalegt át til að hjálpa fólki að fást
við tilfinningar sínar á jákvæðan
hátt í stað þess að falla í ísskáps-
gildruna. Auk þess hefur hún hug á
að leiða stuðningshópa fyrir þá sem
vilja taka á vandamálinu. Hugtakið
tilfinningalegt át eða „emotional eat-
ing" upp á ensku er mikið í tísku
vestur í Bandaríkjunum auk þess
sem það er farið að skjóta upp koll-
inum í sjónvarpsþáttum og bíó-
myndum. „Þetta er eitthvað, sem all-
ir kannast við. Á meðan við erum að
borða af löngun á sér stað óafvitandi
ákveðinn flótti undan tilfinningum
eða aðstæðum sem við veigrum okk-
ur við að takast á við.“
Gyða tekur það skýrt fram að til
finningalegt át sé langt frá því að
falla undir geðsjúkdóma. Hinsvegar
megi líta á það sem vandamál sé fólk
farið að finna fyrir skömmustu-
tilfinningu og er farið að fela átið
fyrir öðrum. Einnig má skilgreina
tilfinningatengda átið sem vandamál
ef fólki sjálfu finnst þetta vera orðið
að vanda hjá sér. Slíkt át kallar yf-
irleitt aðeins á tímabundna vellíðan.
Síðan geti neikvæðir fylgikvillar á
borð við þyngdaraukningu, heilsu-
tengd vandamál, vanlíðan, sam-
viskubit yfir að spilla líkamlegu
hungri, skömmustutilfinningu, pirr-
ing yfir að hafa mistekist og hjálp-
arleysi fylgt í kjölfarið.
„Ef við lítum á líkamann sem
heilsubanka erum við með þessu
hátterni að setja þangað inn ranga
inneign, sem ávaxtar sig ekki á gjöf-
ulan hátt. Ef við notum jákvæðari
bjargráð en tilfinningatengda átið er
getum við litið á þau sem betri inn-
eign í heilsubankanum.
Með því að vera meðvitaðri um til-
finningar okkar getum við strax far-
ið að sporna við tilfinningatengda át-
inu. Til dæmis er reiði yfirleitt sterk
tilfinning, sem ver okkur gegn sárari
tilfinningum á borð við vanmátt og
vanvirðingu. Við finnum fyrir henni
þegar okkur finnst okkur vera
stjórnað af öðrum, lítilsvirt, van-
treyst eða farið illa með okkur,“ seg-
ir Gyða.
„Reiðin er vopn, sem getur gefið
okkur kraft og við getum gripið í til
að ná að breyta aðstæðum okkur í
hag. Við þurfum hins vegar að passa
að nýta reiðina rétt. Í stað þess að
borða hana í burtu þarf að nýta hana
til einhvers gagns. Ef við erum með-
vituð um það að okkur hættir til til-
finningatengds áts þegar við erum
reið getum við strax farið að nýta
okkur jákvæðari bjargráð um leið og
við finnum fyrir reiði, í stað þess að
falla í ísskápsgryfjuna. Í ofanálag er
mjög algengt að karlmenn og konur
borði sig frá aðstæðum eins og dep-
urð, einmanaleika, særindum og
streitu í stað þess að takast á við að-
stæðurnar sem aftur getur kallað á
hringiðu niður á við.“
Streita eða hungur
Ekki liggja enn fyrir margar
rannsóknir á þessu sviði, en þó hafa
stöku rannsóknir í Bandaríkjunum
komið inn á tilfinningalegt át. Þess-
ar rannsóknir byrjuðu í tengslum við
athuganir á orsökum offitu. Vís-
indamennirnir héldu að fólk yfir
kjörþyngd væri uppteknara af
streitutengdu áti en niðurstöðurnar
voru misvísandi. Þeir komu fram
með þá tilgátu að fólk yfir kjörþyngd
fyndi ekki muninn á kvíða og streitu
annars vegar og hungri hins vegar.
Með öðrum orðum skildi fólk yfir
kjörþyngd ekki þau skilaboð sem
líkaminn væri að senda frá sér. Aft-
ur voru niðurstöðurnar misvísandi,
sumar studdu tilgátuna meðan aðrar
gerðu það ekki. Rannsóknir hafa
hins vegar leitt í ljós að konum er
hættara við tilfinningatengdu áti en
körlum og þær sækja meira í orku-
ríkan mat og sætindi þegar þær
borða tilfinningarnar. Auk þess er
fólk í megrun eða aðhaldi meira í
streitutengdu áti en aðrir, að sögn
Gyðu.
Gefur út hegðunarseðla
Þegar spjallið hjá okkur Gyðu
beinist loks að bjargráðum, segist
hún vera gjöful á svokallaða „hegð-
unarseðla“, en sálfræðingar hafa
ekki leyfi til að gefa út lyfseðla. Á
seðlana skrifi fólk hjá sér hvað er til
ráða, lendi það í viðkvæmum að-
stæðum og geti svo gripið í seðlana
sína og minnt sig á hvernig skuli
bregðast við. „Í fyrsta lagi þarf fólk
að gera sér fulla grein fyrir því hvort
um líkamlegt eða tilfinningalegt
hungur er að ræða. Ef við erum að
borða vegna líkamlegra þarfa, þá
kemur svengdartilfinningin á reglu-
legum tímum, að minnsta kosti fjór-
um tímum á eftir síðustu máltíð og
allur hollur matur hljómar vel. Ef
við erum á hinn bóginn að borða
vegna langana, kemur svengd-
artilfinningin á óreglulegum tímum
og fljótlega aftur eftir að búið er að
borða. Einungis ákveðinn matur eða
sætindi hljóma vel og svengdin get-
ur verið vegna tilfinninga eða
þreytu. Sé svo er ráðlegt að menn
spái í hvaða tilfinningum þeir finni
fyrir og hvort þeir séu að reyna að
forðast einhverjar aðstæður eða til-
finningar. Ef svo er þá nýta menn
sér eitthvað af þeim bjargráðum
sem þeir hafa komið sér upp sjálfir
eða lært hjá mér. Í raun er tilfinn-
ingatengt át bjargráð en virkar ekki
nógu vel fyrir marga þegar til langs
tíma er litið. Ef menn vilja hætta að
nota það þurfa önnur ráð að koma í
staðinn og þau geta verið af ýmsum
toga,“ segir dr. Gyða Eyjólfsdóttir
að lokum.
 SÁLFRÆÐI | Margir nota hitaeiningaríkan mat eða sætindi til að bæla niður tilfinningatengd vandamál
Morgunblaðið/Ásdís
Dr. Gyða Eyjólfsdóttir hjálpar fólki að fást við tilfinningar sínar á jákvæð-
an hátt í stað þess að falla í ísskápsgildruna.
Sérstök ásókn verður í
sætindi og orkuríkan
mat þegar fólk borðar
tilfinningar sínar.
Jóhanna Ingvarsdóttir
spurði dr. Gyðu Eyjólfs-
dóttur sálfræðing út í
bjargráð gegn tilfinn-
ingalegu áti.
ÞENNAN gátlista má nota til
þess að komast að því hvort
fólki hættir til þess að nota mat
til þess að fást við neikvæðar
tilfinningar, sem upp kunna að
koma í daglegu lífi.
Eftir því sem fleiri svör eru
jákvæð, þeim mun líklegra er
að fólk eigi við vandamálið að
etja.
 Stundum set ég eitthvað upp
í mig án þess að gera mér grein
fyrir því.
 Ég borða oft eftir rifrildi/
ósætti eða þegar mér leiðist.
 Ég er oft stressuð/stress-
aður, reið/reiður og finn fyrir
samviskubiti eftir að hafa borð-
að.
 Ég er ekki með neinar sér-
stakar aðferðir til að taka á nei-
kvæðum tilfinningum.
 Mér hættir til að fitna þegar
það er minna um að dagurinn
hjá mér sé í föstum skorðum, til
dæmis þegar ég er í fríi.
 Ef ég borða eitthvað fitandi
snemma dags, þá er mataræðið
í molum það sem eftir er dags.
 Auglýsingar um mat fá mig
til að langa í mat.
 Ég hef litla stjórn á áti mínu.
Er ég að borða
tilfinningarnar?
„ÞAÐ virðist vera
ríkjandi viðhorf að erf-
itt sé að rækta rósir á
Íslandi en það er alls
ekki rétt,“ segir Sam-
son Bjarnar Harð-
arson, formaður Rósa-
klúbbsins, en hann
hefur verið haldinn
brennandi áhuga á
rósarækt undanfarin
ár. „Ef rósin er lit-
skrúðug og falleg hefur
verið dregin sú ályktun
að erfitt sé að rækta
hana en það fer ekki
endilega saman að rós-
in sé viðkvæm ef hún
er falleg.“
Lítt þekkt yrki
Markmið Rósaklúbbsins er að efla
rósarækt og fjölbreytni með því að
flytja inn rósayrki og verður
Rósalisti Rósaklúbbsins kynntur
félagsmönnum og öðrum sem áhuga
hafa á rósarækt í kvöld. „Við erum
búin að útbúa lista yfir valdar rósa-
tegundir, sem við bjóðum félögum
að panta,“ segir Samson. „Þetta eru
oftar en ekki yrki sem hafa lítið eða
ekkert verið reynd hér á landi til
þessa en af og til bjóðum við upp á
rósir sem erfitt er að ná til.“
Mest er um ýmis ræktuð yrki frá
Evrópu, flest gömul og
nokkur frá Kanada en
tegundirnar koma víða
að. „Það hefur komið
skemmtilega á óvart
hvað vel hefur gengið
að rækta rósirnar sem
við flytjum inn,“ segir
hann. „Þetta eru mest
svokallaðar klassískar
rósir eða gamaldags
rósir. Þær eru mun
harðgerari en garð-
arósirnar sem mest
hafa verið í ræktun til
þessa.“
Samson viðurkennir
að rósir séu misjafnar.
„Sumar þurfa besta
staðinn í garðinum á meðan aðrar
eru það harðgerar að þær geta verið
á hvaða sólríka stað sem er í garð-
inum eða í sumarbústaðalandinu,“
segir hann. „Aðrar eru algerar dek-
urrósir sem hafa verður fyrir.“
Rósir í sumarbústaðalönd
Síðastliðið sumar stóð Rósaklúbb-
urinn að stofnun fyrsta rósargarðs-
ins í Húshöfða við Hvaleyrarvatn í
samvinnu við Skógræktarfélag
Hafnarfjarðar. Þar gróðursettu fé-
lagsmenn um 100 plöntur af 34 yrkj-
um, sem allar döfnuðu vel í sumar.
„Þarna var plantaður einhvers kon-
ar villigarður, þar sem við erum ein-
mitt að reyna rósir, sem henta vel í
sumarbústaðarlönd og önnur villt
svæði,“ segir hann en vonir standa
til að rósagarði verði einnig komið
upp í Reykjavík og á Akureyri.
Bjarmarós í uppáhaldi
„Við erum alltaf að leita eftir nýj-
um rósum til ræktunar og þær sem
hafa komið á óvart og ég hef alla
vega haft gaman af eru svokallaðar
bjarmarósir,“ segir hann. „Þær hafa
verið í miklu uppáhaldi hjá mér að
undanförnu aðallega vegna þess að
þar uppgötvaði ég nýja harðgera
rós. Þær geta sumar orðið tveggja til
fjögurra metra háar, þar sem þær
eru ræktaðar erlendis. Svo erum við
að reyna fjölmargar tegundir af
mjög harðgerum þyrnirósum í
mörgum litum, sem henta vel í sum-
arbústaðasvæði.“
Um eitt hundrað félagsmenn eru í
Rósaklúbbnum. Árlega eru haldnir
fjórir fræðslufundir um ræktun og
meðferð rósa og einu sinni á ári er
farin skoðunarferð, oftast í einka-
garða til að skoða rósir.
 RÆKTUN | Dekurrósir og harðgerar rósir í garðinn og einnig til að hafa við sumarbústaðinn
Litskrúðugar og fallegar án þess að vera erfiðar
Rósapöntunarfundur Rósaklúbbs-
ins, er haldinn í kvöld, 5. október,
kl. 20 í gamla rafstöðvarhúsinu í
Elliðaárdalnum.Morgunblaðið/Jóhann Pálsson
Bjarmarós, eða Hurdalsros, að hausti.
Samson Bjarni
Harðarson
join@mbl.is
Matur verður óafvitandi að flóttaleið
Eflaust muna margir eftir því
hvernig Bridget Jones úr kvik-
myndinni Bridget Jones Diary átti
til að hugga sig með mat.