Morgunblaðið - 05.10.2005, Side 24

24 MIÐVIKUDAGUR 5. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Halldór Ásgrímsson forsætisráðherra flutti
stefnuræðu sína á fundi Alþingis í gærkvöldi.
Ræðan fer í heild hér á eftir.
„Frú forseti, góðir Íslendingar.
I.
Ef brýnir þú plóg og strengir stög
og stendur í vinnuher
þá verði þar jafnan lífs þíns lög,
sem land þitt og tunga er.
Þá finnur þú Íslands æðaslög
hið innra með sjálfum þér.
Þ
annig kvað alþýðuskáldið Guð-
mundur Ingi Kristjánsson frá
Kirkjubóli og lýsti þar íslenskri
þjóðarsál betur en flestir hafa
gert; þjóðarsál sem frá örófi alda
hefur staðið saman – oft í snörp-
um stormum sinnar tíðar; þjóðar-
sál sem neitar að láta fámennið stöðva sig en
leggur þess í stað áherslu á stöðu okkar meðal
þjóða og einblínir á styrkleika okkar fremur en
veikleika.
Við Íslendingar erum gæfusöm þjóð. Sam-
kvæmt nýrri lífskjarakönnun Sameinuðu þjóð-
anna er Ísland næstbesta landið í heiminum að
búa í. Fyrir réttum áratug var staðan önnur og
Ísland mun neðar á þessum sama lista. Þetta er
ekki aðeins skoðun ríkisstjórnarinnar heldur
virtra alþjóðaefnahagsstofnana og fyrirtækja.
Hagvöxtur hefur verið meiri en í nálægum lönd-
um. Atvinnuleysi er hvergi minna. Kaupmáttur
heimilanna hefur einnig aukist meira hér en í
nokkru nálægu landi. Það endurspegla þær
skattalækkanir sem ríkisstjórnin hefur beitt sér
fyrir, auk launahækkana.
Þegar Framsóknarflokkur og Sjálfstæðis-
flokkur hófu ríkisstjórnarsamstarf sitt að lokn-
um alþingiskosningum árið 1995 var staðan allt
önnur. Fyrirtæki börðust í bökkum og gjaldþrot
voru nær daglegt brauð. Atvinnuleysi var viðvar-
andi og kaupmáttur heimilanna rýrnaði ár frá
ári. Ríkissjóður var rekinn með halla og inn-
lendar og erlendar skuldir hans fóru vaxandi.
Með gjörbreyttri efnahagsstefnu og markviss-
um aðgerðum hefur tekist að snúa blaðinu við.
Ríkissjóður hefur árum saman verið rekinn með
umtalsverðum afgangi og skuldir ríkisins nánast
greiddar upp þegar tillit er tekið til þeirrar eign-
ar sem felst í gjaldeyrisforða Seðlabankans. Ís-
lensk fyrirtæki hafa margeflst að burðum og eru
nú mörg hver umsvifamikil á erlendum vett-
vangi.
Með hliðsjón af þessari hagstæðu, og ég vil
leyfa mér að segja einstæðu, þróun er oft furðu-
legt að fylgjast með umræðum um efnahagsmál
hér á landi. Stundum mætti halda að hér væri
allt í kaldakoli og að varla stæði steinn yfir steini.
Það þarf ekki nema að líta rétt út fyrir landstein-
ana til að sjá hvað við stöndum vel að vígi. Flest
lönd Evrópu hafa um langt árabil háð oft og tíð-
um vonlausa baráttu við gífurlegt atvinnuleysi
sem hefur jafnvel farið yfir 10%, til dæmis í
Frakklandi og Þýskalandi. Ekki þarf að fjölyrða
um afleiðingar slíks langtímaatvinnuleysis, bæði
efnahagslegar og ekki síður félagslegar. Kaup-
mátturinn hefur ýmist staðið í stað eða minnkað.
Hvað myndu menn segja ef við værum í þessum
sporum!
Af hálfu ríkisstjórnarinnar er lögð megin-
áhersla á að viðhalda stöðugleika efnahagslífsins
með áframhaldandi aðhaldi í ríkisfjármálum árið
2006, þriðja árið í röð. Það hefur skilað sparnaði í
almennum rekstri. Jafnframt hefur verið dregið
úr framkvæmdum og mun sú stefna ríkja á
næsta ári þegar stóriðjuframkvæmdir verða enn
miklar.
Fyrir dyrum stendur tugmilljarða uppgreiðsla
erlendra skulda ríkissjóðs vegna sölu Símans.
Afgangurinn verður að mestu ávaxtaður í Seðla-
banka Íslands þar til honum verður ráðstafað frá
og með árinu 2007. Þetta skilar ríkissjóði umtals-
verðum vaxtatekjum og kemur í veg fyrir
þensluáhrif á sama tíma og stóriðjuframkvæmd-
irnar eru í hámarki.
Í þessu ljósi sætir nokkurri furðu gagnrýni um
að aðhald ríkisfjármála hafi ekki verið nægilega
mikið. Það liggur fyrir að frá árinu 2003 hefur
aðhaldsstig ríkisfjármála aukist meira hér en í
nokkru öðru OECD-ríki. Jafnframt liggur fyrir
að stjórnvöld hafa tekið réttan pól í hæðina með
því að fylgja skýrri langtímastefnu í ríkisfjár-
málum og efnahagsmálum almennt.
Þótt verðbólga hafi aukist meira að undan-
förnu en spár gerðu ráð fyrir má alfarið rekja
það til hækkunar fasteigna- og olíuverðs. Ég tel
þó að menn eigi að fara varlega í að fjármagna
neysluútgjöld sín með lántökum eins og borið
hefur á upp á síðkastið. Það er alltaf hollt að
kunna sér hóf.
II.
Menntun og þekking skiptir sköpum í framtíð-
inni í hinni hörðu samkeppni þjóða á alþjóðavett-
vangi. Í nýrri skýrslu frá OECD kemur fram að
árið 2002 voru Íslendingar sú þjóð sem varði
stærstum hluta þjóðarframleiðslu sinnar, eða
7,4%, til menntamála. Við eigum að líta á útgjöld
til menntamála sem fjárfestingu í framtíðinni og
rétt eins og aðrir fjárfestar viljum við tryggja að
fjárfestingin skili sem mestum árangri.
Á þessu þingi hyggst ríkisstjórnin leggja fram
frumvörp er taka til grunnskóla-, framhalds-
skóla- og háskólastigsins. Áratugur er liðinn frá
því að rekstur grunnskóla var færður frá ríki til
sveitarfélaga. Í ljósi reynslu síðustu tíu ára hafa
sveitarfélögin og samtök þeirra gert margvísleg-
ar athugasemdir við það sem betur má fara og er
markmiðið að sníða slíka annmarka af.
Íslenskir háskólanemar hafa aldrei verið fleiri,
framlög til háskólamála hafa aldrei verið hærri
og námsframboðið aldrei fjölbreyttara. Áformuð
eru ný rammalög um háskóla. Markmið þeirra er
að tryggja að gæði háskólamenntunar hér séu á
heimsmælikvarða og prófgráður njóti fullrar við-
urkenningar. Jafnframt er ætlunin að jafna
stöðu ríkisrekinna háskóla og þeirra sem reknir
eru af öðrum.
Í heilbrigðismálum stendur þjóðin á tímamót-
um. Ríkisstjórnin tók ákvörðun um að leggja
fjórðung þess sem fékkst fyrir Símann í nýtt há-
tæknisjúkrahús. Þannig er enn á ný skilað til
þjóðarinnar verðmætum sem þjóðin skóp. Í
tengslum við byggingu nýs spítala er brýnt að
endurskilgreina alla sjúkrahúsþjónustu. Það
verkefni er ekki síður mikilvægt en ákvörðun um
húsbyggingar og staðsetningu. Undanfarið hef-
ur markvisst verið unnið að sameiningu heil-
brigðisstofnana undir eina stjórn víðs vegar á
landinu. Enn fremur sér fyrir endann á upp-
byggingu heilsugæslunnar á höfuðborgarsvæð-
inu.
Hugað hefur verið að réttindum foreldra lang-
veikra barna og er ætlunin að tryggja foreldrum
fjárhagsaðstoð þurfi þeir að leggja niður launuð
störf eða gera hlé á námi þegar börn þeirra
greinast langveik eða alvarlega fötluð.
Ríkisstjórnin hefur einnig ákveðið að einum
milljarði króna af söluandvirði Símans verði var-
ið til þess að leysa úr húsnæðisþörf og bæta
þjónustu við geðfatlaða. Markmiðið er að eyða
biðlistum og tryggja að geðfatlaðir búi við við-
unandi aðstæður.
Ég lýsti því yfir um síðustu áramót að kanna
bæri stöðu íslensku fjölskyldunnar. Að því verki
er nú unnið í fjölskyldunefndinni sem ég skipaði.
Margvíslegar hugmyndir eru nú þar til skoðunar
sem margar taka til samvinnu ríkis og sveitarfé-
laga í þjónustu við fólkið í landinu. Meðal þess er
hvernig koma megi til móts við foreldra barna á
aldrinum níu til átján mánaða, eða frá því að fæð-
ingarorlofi lýkur og börn komast almennt inn í
leikskólann sem skilgreindur hefur verið sem
fyrsta skólastigið. Margir foreldrar verða að
brúa þetta bil í dag með ýmsum ráðum. Hefur
fjölskyldunefndin rætt ýmsar tillögur í því sam-
bandi enda er hér um brýnt réttindamál að ræða.
Vænti ég mikils af störfum nefndarinnar.
Á Íslandi á ekki að viðgangast mismunun,
hvorki á grundvelli litarháttar, trúarskoðana né
kynhneigðar. Þess vegna verður á næstunni lagt
fram frumvarp um aukin réttindi samkyn-
hneigðra. Ég er þess fullviss að þingheimur sam-
einist um að greiða fyrir því máli og hrinda þess-
ari mikilvægu réttarbót í framkvæmd sem fyrst.
III.
Stefnt er að því að treysta búsetuskilyrði á
l
i
a
m
f
f
f
l
b
a
r
t
b
s
þ
s
v
f
o
s
m
f
Halldór Ásgrímsson forsætisráðher
Einblínum
okkar frem
H
UMRÆÐUR UM STEFNURÆÐU
Forystumenn ríkisstjórnarinnarlögðu skiljanlega áherzlu á ár-angur hennar í efnahagsmál-
um í umræðunum um stefnuræðu
Halldórs Ásgrímssonar forsætisráð-
herra á Alþingi í gærkvöldi. For-
sætisráðherra benti í ræðu sinni á
sterka samkeppnisstöðu landsins, öfl-
ugt atvinnulíf og sterka stöðu ríkis-
sjóðs. Geir H. Haarde utanríkisráð-
herra benti á kraftinn og frumkvæðið
í þjóðlífinu og gífurlega kaupmáttar-
aukningu almennings undanfarinn
áratug. Hann benti á að íslenzkar fjöl-
skyldur hafa nú úr 50% meira fé að
spila að raungildi en fyrir tíu árum.
Þetta eru staðreyndir, sem ekki er
hægt að horfa framhjá. Og þess vegna
er það auðvitað ekki trúverðugt þegar
forystumenn stjórnarandstöðunnar,
þau Steingrímur J. Sigfússon og Ingi-
björg Sólrún Gísladóttir, lýsa stöðu
efnahagsmála eins og hér sé allt í
kaldakoli og lífskjörin versnandi.
Engu að síður er meiri þungi í
gagnrýni stjórnarandstöðunnar á
efnahagsstefnu ríkisstjórnarinnar en
oft undanfarin ár, enda eru óneitan-
lega blikur á lofti í efnahagsmálunum.
Það skiptir miklu máli fyrir stjórnar-
flokkana að geta sýnt fram á það á
næstu vikum og mánuðum að hægt
verði að tryggja mjúka lendingu eftir
það þensluskeið, sem nú stendur.
Sá kafli stefnuræðu forsætisráð-
herra, sem fjallaði um stjórnskipan
og stjórnsýslu, var athyglisverður.
Líkt og í stefnuræðu sinni í fyrra
fjallaði Halldór Ásgrímsson um nauð-
syn þess að tryggja rétt almennings
til að taka þátt í ákvarðanatöku um
stór mál, ekki eingöngu í þingkosn-
ingum heldur einnig í þjóðaratkvæða-
greiðslum þess á milli. Þessi áherzla
forsætisráðherra er jákvæð og stuðl-
ar vonandi að því að í stjórnarskrár-
nefnd fái þetta mál rækilega umfjöll-
un.
Forsætisráðherra sagði í ræðu
sinni: „Í þessu sambandi verðum við
að skoða vel reynslu annarra þjóða.
Of tíðar þjóðaratkvæðagreiðslur geta
haft þveröfug áhrif og dregið úr al-
mennum áhuga á stjórnmálum.“ Er
ekki til einföld lausn á þessum vanda,
sem er einfaldlega sú að almenningur
ráði því sjálfur hvenær haldnar eru
þjóðaratkvæðagreiðslur? Liggur ekki
beinast við að sett verði ákvæði í
stjórnarskrá um að tiltekinn fjöldi
eða hlutfall kjósenda geti knúið fram
almenna atkvæðagreiðslu um mál, en
slíkt sé ekki einvörðungu á valdi
stjórnvalda, hvað þá eins manns á
Bessastöðum?
Forsætisráðherra greindi enn-
fremur frá því að ríkisstjórnin hygð-
ist beita sér fyrir átaki undir yfir-
skriftinni Einfaldara Ísland, sem
gengi út á að einfalda lög og reglur,
minnka skriffinnsku og auka skil-
virkni. Meðal annars þyrftu Alþingi
og ráðuneytin að huga að því að bæta
löggjafarstarf og gera löggjöf eins
skýra og einfalda og kostur væri. Í
þessu samhengi er auðvitað lykilat-
riði að bæta starfshætti beggja, þann-
ig að ráðuneytin sendi þinginu stjórn-
arfrumvörp fyrr til meðferðar og
þingið hafi betri tíma til að fara ræki-
lega yfir frumvörpin og gera á þeim
umbætur. Eins og Halldór Ásgríms-
son sagði, snýst þetta mál um hag al-
mennings og fyrirtækja í landinu,
sem þurfa að starfa eftir lögunum.
Í ræðu Ingibjargar Sólrúnar Gísla-
dóttur, formanns Samfylkingarinnar,
í umræðunum í gærkvöldi var skrýt-
inn kafli sem fjallaði um það hvað það
væri vont þegar alið væri á óvild og
tortryggni í samfélaginu. Í því sam-
bandi nefndi þingmaðurinn Íraks-
stríðið, eftirlaunamálið, skipan
hæstaréttardómara, fréttastjóramál-
ið, málskotsrétt forseta, fjölmiðla-
málið, olíusamráðið og Baugsmálin.
Hafa Ingibjörg Sólrún og flokkur
hennar látið sitt eftir liggja að ala á
óvild og tortryggni í flestum þessum
málum?
AÐHALD Í GÓÐÆRI
Fyrsta fjárlagafrumvarp Árna M.Mathiesen, nýs fjármálaráð-
herra, ber því glöggt vitni að góðæri
ríkir í þjóðlífinu. Þrátt fyrir áform um
umtalsverðar skattalækkanir og aukin
útgjöld til ýmissa málaflokka, einkum
menntamála og dóms- og öryggismála,
verður tekjuafgangur ríkissjóðs sam-
kvæmt frumvarpinu 14,2 milljarðar
króna. Skuldir ríkissjóðs verða áfram
greiddar niður. Að þessu leyti er
óhætt að segja að frumvarpið einkenn-
ist af aðhaldssamri stefnu.
Hins vegar munu ríkisútgjöld halda
áfram að aukast, samkvæmt frum-
varpinu. Og þótt fjórir milljarðar hafi
verið skornir niður í fjárlagavinnunni
er útgjaldaukningin mun meiri en sem
því nemur. Að því leyti er réttmætt að
segja að í frumvarpinu skorti það að-
hald, sem margir hafa talið nauðsyn-
legt til að vega á móti þenslu í hagkerf-
inu og aðstoða Seðlabankann við að
halda verðbólgunni í skefjum.
Ein algengasta gagnrýnin á fjár-
lagafrumvarpið er að skattar séu
lækkaðir í þensluástandi, sem auki
enn á þensluna. Forsendan fyrir þess-
ari skoðun er að skattpeningarnir séu
betur komnir í höndum ríkisins en ein-
staklinganna og að ríkið sé líklegra til
að fara vel með peningana; nota þá til
að greiða niður skuldir eða leggja þá
inn í banka en einstaklingarnir. En
sýnir reynslan að þetta sé raunin? Eru
stjórnmálamenn vanir að standast
þær freistingar, sem því fylgja að hafa
fullar hendur fjár? Má ekki segja sem
svo að þenslutímar séu einmitt rétti
tíminn til að lækka skatta, því að ann-
ars fylltist ríkiskassinn af peningum,
sem stjórnmálamenn myndu setja í ný
útgjöld, sem erfitt yrði að vinda ofan
af í verra áferði – og þá yrðu skatta-
lækkanir ómögulegar?
Stjórnarandstaðan verður að koma
fram af ábyrgð í þessu máli. Það dugir
ekki að gagnrýna ríkisstjórnina fyrir
aðhaldsleysi en koma ekki með neinar
tillögur að því í hvaða sársaukafulla
niðurskurð útgjalda eigi að ráðast.
Hvar á að byrja? T.d. í menntamál-
unum?
Auðvitað á Alþingi síðasta orðið í
þessu máli eins og öðrum. Ef þar koma
fram tillögur um víðtækan niðurskurð
ríkisútgjalda, sem samstaða getur
tekizt um, er sjálfsagt að þingið geri
breytingar í þá veru á fjárlagafrum-
varpinu.