Morgunblaðið - 05.10.2005, Qupperneq 27

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 5. OKTÓBER 2005 27
UMRÆÐAN
LÍTIL og yfirlætislaus frétta-
tilkynning frá forsætisnefnd Alþing-
is hefur vakið athygli mína. Þar seg-
ir að nefndin hafi
falið Þorsteini
Pálssyni, sem
lætur af störfum
í utanríkisþjón-
ustunni þann 1.
nóvember n.k., að
hafa með hönd-
um ritun sögu
þingræðis á Ís-
landi. Þetta er í
sjálfu sér lofsvert
framtak og allrar athygli vert og
verður fróðlegt að fylgjast með
framhaldinu. Sér í lagi þegar
ákvörðun verður tekin um launakjör
sendiherrans fyrrverandi, sem mun
njóta liðveislu tveggja manna rit-
nefndar. Rétt er að hafa í huga að
þeir höfundar sem eru svo lánsamir
að fá úthlutað starfslaunum úr
launasjóði rithöfunda eða launasjóði
fræðirithöfunda (engin ritnefnd
innifalin) fá ríflega 200.000 kr í
mánaðarlaun, ýmist í 6 mánuði eða
12 mánuði. Sennilega mun Þor-
steinn Pálsson ekki sætta sig við
slík lúsarlaun og vona ég svo inni-
lega að hann beri miklu meira úr
býtum og skapi þar með ný viðmið
sem rithöfundastéttin – á tímum
jafnræðis – getur haft til hliðsjónar
í framtíðinni. Einnig verður fróðlegt
að fylgjast með því hvort fjár-
framlög til þessa sérverkefnis verði
hærri en nemur árlegum fjár-
framlögum til launasjóðs fræðirit-
höfunda (u.þ.b. 10 milljónum króna
var úthlutað í ár). En allt eru þetta
vangaveltur sem auðvitað eru að
engu hafandi þegar þessar línur eru
ritaðar, sannleikurinn kemur í ljós
þegar Þorsteinn leggur fram ná-
kvæma og sundurliðaða kostnaðar-
áætlun fyrir forsætisnefnd Alþingis.
Vafalaust mun Þorsteinn sinna
þessu verkefni með ágætum enda
hinn fjölhæfasti maður. Ég óska
honum góðs gengis.
Eitt vekur þó furðu mína: Hvers
vegna var þetta verkefni, sem ugg-
laust höfðar til margra framúrskar-
andi fræðimanna sem teljast sér-
fróðir um þingræðið á Íslandi, ekki
auglýst? Er það ekki í samræmi við
góða og vandaða stjórnsýslu að aug-
lýsa eftir umsóknum vegna verk-
efnis af þessu tagi og þess beinlínis
krafist í lögum? Og er það ekki far-
sælasta leiðin til að velja þann hæf-
asta til að sinna þessu áhugaverða
verkefni?
JÓN ÞORVARÐARSON,
stærðfræðikennari.
Opið bréf til forsætis-
nefndar Alþingis
Frá Jóni Þorvarðarsyni:
Jón Þorvarðarson
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið Kringlunni 1 103 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
Jónína Benediktsdóttir: Sem
dæmi um kaldrifjaðan sið-
blindan mann fyrri tíma má
nefna Rockefeller sem Hare
telur einn spilltasta mógúl
spilltustu tíma...
Sturla Kristjánsson: Bráðger
börn í búrum eða á afgirtu
svæði munu naumast sýna getu
sína í verki; þeim er það fyr-
irmunað og þau munu trúlega
aldrei ná þeim greindarþroska
sem líffræðileg hönnun þeirra
gaf fyrirheit um.
Aðsendar greinar á mbl.is
www.mbl.is/greinar
Í REYKJAVÍKURBRÉFI
Morgunblaðsins
sunnudaginn 2. októ-
ber s.l. er fjallað um
„hugarástand þjóð-
arinnar“ í Geirfinns-
málinu svonefnda,
Hafskipsmálinu og nú
í Baugsmálinu. Höf-
undur bréfsins kemst
vel að orði þegar hann
lýsir þessu hugar-
ástandi þjóðarinnar í
Geirfinns- og Haf-
skipsmálinu „að það
var svo komið um
skeið að fólk trúði nán-
ast öllu sem sagt var“. Eftir að
dómur féll í Hafskipsmálinu, hinn 5.
júlí árið 1990, var einnig fjallað um
þessi mál í Reykjavíkurbréfi. Þar
segir orðrétt: „Á síðasta einum og
hálfum áratug hafa komið upp tvö
meiriháttar mál, þar sem skapast
hefur nánast ótrúleg múgsefjun í
þessu fámenna þjóðfélagi. Þar er
átt við Geirfinnsmálið og Hafskips-
málið. Í þeim tveimur málum sem
hér voru sérstaklega nefnd, hófst
þessi múgsefjun með umtali meðal
fólks í kjölfar ákveðinna atburða.
Umfjöllun fjölmiðla sem oftar en
ekki byggði á órökstuddum getgát-
um verkaði sem olía á eld. Umtal
magnaðist. Þá komu stjórn-
málamenn til sögunnar og fluttu
þessi mál inn á Alþingi. Umræður á
Alþingi mögnuðu enn umfjöllun í
fjölmiðlum og umræður í fjölmiðlum
mögnuðu enn umtal meðal fólks.
Þannig varð þessi
múgsefjun til og í báð-
um tilfellum heltók
hún samfélagið um
skeið.“ Í tilvitnuðu
Reykjavíkurbréfi segir
ennfremur: „Nið-
urstaða hins svonefnda
Geirfinnsmáls og mála
því tengd og nið-
urstaða Hafskipsmáls-
ins nú… (Skýring: Átt
er við dóm Sakadóms
Reykjavíkur, 5. júlí, en
þar voru allir stjórn-
endur Útvegsbankans
sýknaðir og nær allir stjórnendur
Hafskips)… hljóta að sækja mjög
stíft á starfsmenn þeirra fjölmiðla,
sem aðallega komu við sögu.“ Og
þar segir einnig: „Hið sama má
segja um stjórnmálamenn sem
harðast gengu fram í Hafskipsmál-
inu á sínum tíma … nú geta menn
lesið umræður á Alþingi í ljósi þess
sem síðar hefur gerst.“
Hvernig verður slíkt múg-
sefjunarástand þjóðar til?
Á það verður að leggja þunga
áherslu að þessi og önnur slík
„múgsefjunarmál“, sem rugla gjör-
samlega hugarástand heillar þjóðar,
sér í lagi fámennrar þjóðar, er af-
skaplega hættulegt þjóðfélagsmein.
Því má ef til vill líkja við krabba-
mein. Ég hef áður vakið athygli á
því að það er nánast óskiljanlegt í
mínum huga að enginn t.d. þeirra
þúsunda manna sem hafa stundað
nám í lögfræði-, fjölmiðla- eða
stjórnmálafræði, svo ekki sé minnst
á lögfræðilegt viðskiptanám síðustu
ár hafa séð ástæðu til að beina sjón-
um sínum að því að kryfja þessi tvö
mál til mergjar. Mjög mikilvægar
sögulegar staðreyndir í málum
þessum liggja fyrir. Hvers vegna
hefur enginn séð ástæðu til að
spyrja: Hvernig verður slíkt múg-
sefjunarástand til hjá okkur Íslend-
ingum? Í Reykjavíkurbréfinu s.l.
sunnudag segir orðrétt. „Umræður
í þjóðfélagi okkar um Geirfinns- og
Hafskipsmál á áttunda áratugnum
og Hafskipsmálið á níunda áratugn-
um hafa aldrei verið gerðar upp. Ef
ungt fólk í íslenskum háskólum
tæki sér fyrir hendur að rannsaka
þessar sögur báðar mundi margt
koma í ljós. Þá mundi t.d. koma í
ljós að ótrúlega stór hluti þess, sem
haldið hefur verið fram í fjölmiðlum
og á Alþingi voru ósannindi. Þessa
sögu þarf að skrifa. Vegna þess
ekki síst að þjóðin þarf að læra af
henni.“
Útvegsbankaþáttur
Hafskipsmálsins
Fyrir nokkru tók ég mér fyrir
hendur að tína saman nokkrar
veigamiklar staðreyndir um Út-
vegsbankaþátt Hafskipsmálsins,
ekki síst vegna þess að enginn hafði
gert slíkt áður. Viðtal birtist við mig
í Morgunblaðinu og blaðið birti
skýrslu mína á netinu um málið. Í
þessari skýrslu er að finna tilvitn-
anir í staðreyndir um það hvernig
fjölmiðlar og alþingismenn í raun
dæmdu okkur þáverandi stjórn-
endur Útvegsbankans glæpamenn,
oft með vísun til sögusagna, áður en
okkur var gefinn kostur á að skýra
málið af okkar hálfu eða dómstólar
hefðu fjallað um þau. Við og fjöl-
skyldur okkar vorum í eins konar
gíslingu í þjóðfélaginu í nokkur ár.
Dóttir mín sem þá var 16 ára las
það í fyrirsögn Helgarpóstsins þeg-
ar hún fór út í búð að faðir hennar
sætti ákæru, væri grunaður um
refsiverða vanrækslu í starfi sem
bankastjóri. Í blaðinu voru meg-
inatriði ákæra á okkur birt áður en
við sakborningar sáum þær. Hvað-
an hafði blaðið þær heimildir? Ef
slíkt hefði gerst nú, hvað hefði þá
verið sagt? Án þess að ég ætli að
ræða frekar um Baugsmálið er ljóst
að þveröfug mynd blasir við að
þessu leyti. Mér skilst að stjórn-
endur Baugs hafi fengið opinberar
ákærur í hendur, en gátu haldið
þeim leyndum í nokkrar vikur og
tóku síðan ákvörðun um það sjálfir
hvenær og hvar þær yrðu birtar op-
inberlega. Þá birtu þeir einnig at-
hugasemdir við ákærurnar og hófu
þannig málsvörn í fjölmiðlum.
Mál er komið til að menn læri
Fjölmiðlar og alþingismenn höfðu
að mörgu leyti forgöngu um að gera
Geirfinns- og Hafskipsmálið að ill-
vígri múgsefjun í þjóðfélaginu og
Hafskipsmálið síðar að einu erf-
iðasta dómsmáli sem um getur. Það
endaði eftir afskipti margra sak-
sóknara og borgarfógeta með sýknu
allra starfsmanna Útvegsbankans
og flestra stjórnenda Hafskips.
Lengi vel hélt ég að bæði fjölmiðlar
og forráðamenn í stjórnmálum
hefðu dregið lærdóma af þessu
máli. Slík mál á einfaldlega að reka
í dómssölum. Þar eiga þau heima
skv. stjórnskipun okkar og þar á að
leiða þau til lykta. Það sannaðist
áþreifanlega í Hafskipsmálinu. At-
burðir síðustu vikna benda ekki til
þess að menn hafi mikið lært í þeim
efnum, en er ekki mál að slíkum
vinnubrögðum linni?
Um „hugarástand þjóðarinnar“ í
Hafskipsmáli, Geirfinns- og Baugsmáli
Lárus Jónsson ber umræðu
um Geirfinns- og Hafskipsmálið
saman við Baugsmálið ’Atburðir síðustu viknabenda ekki til þess að
menn hafi mikið lært í
þeim efnum, en er ekki
mál að slíkum vinnu-
brögðum linni? ‘
Lárus Jónsson
Höfundur er fyrrverandi bankastjóri
Útvegsbanka Íslands og fyrrverandi
alþingismaður.
AÐDRAGANDI kæru gegn Baugi
veldur sífellt meiri áhyggjum af
starfsháttum forystu Sjálfstæð-
isflokksins og þar með stjórnarfari í
landinu. Fyrst vöknuðu þær þegar
fram kom að eftir fund forsætisráð-
herra og stjórnarformanns Baugs í
Lundúnum hafði Hreinn Loftsson
gefið út viðvörun til stjórnenda
Baugs um mögulegar
aðgerðir opinberra að-
ila gegn fyrirtækinu.
Þá jukust áhyggjur um
allan helming þegar
Davíð Oddsson lýsti því
yfir í RÚV að hann
hefði „óformlega“ kom-
ið ábendingum til lög-
reglu varðandi Baug.
Sem kunnugt er er það
ekki hlutverk forsætis-
ráðherra í réttarríki að
koma óformlegum
ábendingum til lög-
reglu. Þegar nú kemur
í ljós að hægri og vinstri hönd for-
manns Sjálfstæðisflokksins og for-
ystu hans, þeir Jón Steinar Gunn-
laugsson og Kjartan Gunnarsson,
sátu í framhaldinu samráðsfund um
málatilbúnað gegn fyrirtækinu, en sá
fyrrnefndi tók svo að sér að annast
um ákæruna, þá hlýtur flestum að
falla ketill í eld. Hefur Kjartan
Gunnarsson svo vonda samvisku af
samráði þessu að hann hefur gefið út
hlálega yfirlýsingu sem engin leið er
að trúa.
Þessi aðdragandi kastar ekki rýrð
á störf lögreglunnar, né sýknar hann
Baug. Hann afhjúpar hins vegar að
nánustu samverkamenn þáverandi
forsætisráðherra og formanns Sjálf-
stæðisflokksins, framkvæmdastjóri
hans og lögmaður, komu saman að
undirbúningi kæru á kaupsýslumenn
sem í valdatafli flokksins í atvinnulíf-
inu höfðu reynst óþægur ljár í þúfu.
Slík dæmi má finna í ófullburða og
vanþróuðum lýðræðisríkjum og ein-
ræðisríkjum, en það er mikilvægt
fyrir lýðræðisskipan okkar að það
verði ekki liðið hér.
Þegar allt þetta var svo að komast
í hámæli fyrir síðustu alþingiskosn-
ingar eyddi forsætisráðherra um-
ræðunni með því að sprengja
stærstu sprengju í stjórnmálum síð-
ustu áratuga. Aðþrengdur í um-
ræðunni lýsti hann því yfir að Hreinn
Loftsson hefði sagt honum frá mútu-
hugmyndum til sín. Allir fengu nóg
af ósómanum á báða bóga og engin
leið var að átta sig á öllum þeim
ásökunum sem uppi voru. Fjölmiðl-
arnir létu plata sig til að elta áburð-
inn á víxl í stað þess að kryfja kjarn-
ann, enda erum við söguþjóð en ekki
prinsippfólk, og þannig
var umræðan eyðilögð.
Það fór ekki einu sinni
fram rannsókn á hinu
meinta mútuboði, frem-
ur en um hvert annað
raus væri að ræða. Þó
var augljóst að hafi
slíkt boð verið gert
brást forsætisráðherra
skyldum sínum með því
að tilkynna ekki form-
lega um það. Jafnljóst
er að þegar fyrirtæki er
til rannsóknar vegna
annarra mála er ámæl-
isvert af forsætisráðherra að setja
svo síðbúnar ásakanir fram gegn
mönnum er sæta opinberri rann-
sókn.
Nú er uppi sami bægslagangurinn
með ásökunum, sögusögnum og út-
úrdúrum ýmsum, enda mikið að fela.
Nærtækt er að láta hugfallast þegar
sletturnar ganga í allar áttir, en í
hina röndina eigum við auðvitað að
vera fegin því hávaðinn er til marks
um að þetta er hrunadans, fjörbrot
flokksræðisins. Síðustu örvænting-
arfullu tilraunirnar sem valdakjarni
liðinnar aldar gerir árangurslaust til
að krafsa til sín þau völd er hann eitt
sinn hafði. Samningurinn um evr-
ópska efnahagssvæðið færði okkur
frjálsræði í viðskiptum sem gerir það
sem betur fer ekki lengur að skilyrði
fyrir farsæld í atvinnu og viðskipta-
lífi að vera innvígður í Sjálfstæð-
isflokkinn eða innmúraður í Sam-
bandsfyrirtækin. Sá hópur er syrgir
þá tíð er á hraðri útleið í sendiherra-
stöður, sérverkefni, seðlabanka og
aðrar glatkistur kerfisins fyrir fyrr-
verandi áhrifamenn. Á næstunni
reynir á hvort ný forysta ætlar ekki
að lofta út og losa okkur við þetta
andrúmsloft liðinnar tíðar eða hvort
hún töltir bara þær fjárgötur sem
formaðurinn tróð. Kórónan á sköp-
unarverki formannsins var lokaþátt-
urinn í vikunni þar sem „ónefndur
maður“ leikinn af Davíð Oddssyni
steig fram í Kastljós kveðjusenunnar
og sagði allt þetta helgast af sínum
djúpu áhyggjum af því að allt sé að
færast á svo fáar hendur. Svo gekk
hann úr stjórnarráðinu út í Seðla-
banka Íslands framhjá Hæstarétti
þar sem hann var dæmdur fyrir of-
fors í varðstöðu sinni fyrir mestu
eignatilfærslu Íslandssögunnar,
kvótakerfinu og sægreifana, og á
hinn bóginn fyrir að ganga svo nærri
kjörum öryrkja að ótvírætt mann-
réttindabrot væri. Og þar sem horft
er eftir honum upp Arnarhólinn,
álútum af áhyggjum af misskiptingu
auðæfanna, sést hvar stendur upp úr
hægri rassvasanum tilkynning um
27% launahækkun nýja seðla-
bankastjórans, en þeim vinstri ofur-
eftirlaunafrumvarpið. Góða ferð.
Góða ferð
Helgi Hjörvar skrifar
um þjóðfélagsmál ’Á næstunni reynir áhvort ný forysta ætlar
ekki að lofta út og losa
okkur við þetta and-
rúmsloft liðinnar tíðar.‘
Helgi Hjörvar
Höfundur er alþingismaður
Samfylkingar í Reykjavík.
Síðumúla 34 - sími 568 6076
Ýmislegt áhugavert
fyrir safnara