Morgunblaðið - 29.10.2005, Qupperneq 12

12 LAUGARDAGUR 29. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
MANNRÉTTINDADÓMSTÓLL Evrópu í
Strassborg hefur gengið mun lengra en upphaf-
lega stóð til þegar dómstóllinn var settur á lagg-
irnar og teygir nú anga sína til flestra sviða þjóð-
lífsins. Með dómum sínum hefði dómstóllinn tekið
ákvarðanir sem ættu með réttu að vera í höndum
stjórnmálamanna en ekki dómara. Að þessu leyti
hefur dómstóllinn tekið að sér pólitískt hlutverk
þó hann geri það með vísan til lögfræði. Þetta
segir danski lagaprófessorinn Mads Bryde And-
ersen.
Andersen hélt erindi í málstofu Háskólans í
Reykjavík og dómsmálaráðuneytisins um mann-
réttindi, dómsvald og stjórnmálavald í síðustu
viku.
Vildi vekja umræðu
Með grein í Berlingske Tidende í mars sl.
hleypti Andersen af stað mikilli umræðu í Dan-
mörku um Mannréttindadómstólinn sem enn eim-
ir eftir af í þarlendum fjölmiðlum. Hann mátti svo
sem búast við miklum viðbrögðum, enda gekk
hann svo langt að leggja til að afnumin yrðu lög
um að Mannréttindasáttmáli Evrópu hefði laga-
gildi í Danmörku, en það er á þeim sáttmála sem
dómstóllinn byggir. Með því myndu Danir senda
skýr skilaboð til Strassborgar um að dómstóllinn
hefði gengið of langt.
Í samtali við Morgunblaðið sagði Andersen að
það hefði fyrst og fremst vakað fyrir honum að fá
fordóma- og helgislepjulausa umræðu um mann-
réttindamál, að menn gætu dregið visku dóm-
stólsins í efa án þess að vera úthrópaðir sem fas-
istar eða andstæðingar mannréttinda. Þetta hefði
tekist og hann sagðist búast við að næsta skref
yrði að danskir dómstólar myndu smám saman
taka dómum Mannréttindadómstólsins með meiri
fyrirvara.
Dr. Mads Bryde Andersen er sannarlega eng-
inn aukvisi í lögfræði. Hann er m.a. í ritstjórn
margra tímarita um lögfræðileg málefni, hefur
gefið út nokkrar bækur um samningsrétt, hug-
verkarétt og lög sem varða upplýsingatækni og
tölvuiðnað. Auk þess hefur hann gegnt ýmsum
trúnaðarstörfum fyrir dönsk yfirvöld, m.a. hefur
hann frá 1992 verið fulltrúi danska ríkisins í
nefnd Sameinuðu þjóðanna um alþjóðalög í við-
skiptum og árið 2004 tók hann sæti í stjórn Evr-
ópsku miðstöðvarinnar um eftirlit með kynþátta-
og útlendingahatri.
Í samtali við Morgunblaðið tók Andersen fram
að hann hefði sem lögmaður ekki fengist fyrst og
fremst við mannréttindamál, hann væri sem sagt
ekki mannréttindalögfræðingur. „En ég hóf
þessa umræðu vegna þess að mannréttindalög-
fræðingarnir sáu ekki um það, þeir sinntu ekki
vinnunni sinni,“ sagði hann.
Í erindi sínu sagði Andersen að dómstóllinn
væri kominn langt út fyrir það hlutverk sem hon-
um hefði verið ætlað þegar hann var stofnsettur
árið 1950. Mannréttindasáttmálanum hefði verið
ætlað að standa vörð um grundvallarmannrétt-
indi og tryggja að hinir hörmulegu atburðir í
Evrópu, í seinni heimstyrjöldinni og aðdraganda
hennar, myndu aldrei endurtaka sig. Dómstóllinn
hefði hins vegar gengið miklu lengra.
Fyrirtæki með mannréttindi
Anderson nefndi sem dæmi að skv. dómstóln-
um nytu fyrirtæki nú mannréttinda og að dóm-
stóllinn fengist við ýmis tæknileg úrlausnarefni,
s.s. um hvort karlmaður gæti tekið upp eftirnafn
konu sinnar, hvort íbúar við Heathrow-flugvöll í
Englandi þyrftu að búa við hávaða frá flugvélum
og hvenær birta mætti myndir af frægu fólki
(sbr. Karólínudóminn svokallaða). Þá teldu sumir
það í verkahring dómstólsins að ákveða hvort það
væri mannréttindabrot ef innflytjendur fengju
ekki rétt á fjölskyldusameiningu við 24 ára aldur í
stað 21 árs aldurs. Mál sem þessi ættu alls ekki
heima hjá Mannréttindadómstólnum heldur væri
það aðildarríkjanna að taka ákvörðun um þessi
mál.
Andersen benti á þann mun sem væri á dóm-
stólum í aðildarríkjum Mannréttindasáttmálans
annars vegar og Mannréttindadómstólnum hins
vegar. Ef almenningur í aðildarríkjunum væri
óánægður með úrlausnir sinna dómstóla væri ein-
faldlega hægt að breyta löggjöfinni. Slíkt væri á
hinn bóginn nánast ógerningur varðandi Mann-
réttindasáttmálann enda nyti hann mikils póli-
tísks stuðnings. Dómstólinn í Strassborg væri því
ekki háður eftirliti löggjafarvaldsins, líkt og dóm-
stólar í aðildarríkjunum. „Það er staðreynd að
þeir hafa yfirtekið ákvarðanir, sem að öllu jöfnu
væri eðlilegt að væru teknar af þjóðþingum. Að
því leyti hefur Mannréttindadómstóllinn tekið sér
pólitískt hlutverk en þeir gera það með lögfræði-
legum rökum,“ sagði Andersen í samtali við
Morgunblaðið.
Þetta væri óheillavænleg þróun þar sem dóm-
stóllinn sætti engri pólitískri ábyrgð. Það væri
sem sagt lýðræðislegur halli á dómstólnum. Þar
að auki hefði röng stefna dómstólsins leitt til þess
að honum bærist nú aragrúi mála og nú biðu
40.000 mál afgreiðslu. Með þessu væri dómstóll-
inn raunar að brjóta gegn sínum eigin reglum um
að skjót málsmeðferð væri mannréttindi.
Byrjaði á 8. áratugnum
Aðspurður sagði Andersen að dómstóllinn hefði
byrjað að færa út valdsvið sitt á 8. áratugnum.
Hugsanleg ástæða fyrir því væri að á þessum ár-
um hefði dómstóll Evrópubandalagsins verið að
auka vald sitt og að mannréttindi hefðu komist í
tísku hjá lögfræðingum.
Hann sagði þó alltaf erfitt að draga línu á milli
þess sem teldist í verkahring dómstólsins og þess
sem ætti heima hjá aðildarríkjunum en nefndi
nokkrar óvísindalegar þumalputtareglur, m.a.
þessar: Ef dómstóllinn ákveður mál með litlum
mun á meiri- og minnihluta dómara þá geti málið
varla talist til grundvallarmannréttinda. „Ef það
er svona erfitt að komast að niðurstöðu um hvort
eitthvað sé mannréttindabrot, þá er það varla
mannréttindabrot að mínu mati,“ sagði hann.
Anderson sagðist alls ekki vera andvígur dóm-
stólnum heldur væri hann að gagnrýna vinnu-
brögðin. Dómstóllinn ætti að taka Hæstarétt
Bandaríkjanna sér til fyrirmyndar með því að
taka fá en mikilvæg mál til umfjöllunar. Þar að
auki væri Hæstiréttur Bandaríkjanna mun lýð-
ræðislegri, skipan dómara færi eftir reglum lýð-
ræðisins, nöfn einstakra dómara væru vel þekkt í
Bandaríkjunum auk þess sem umræður í forseta-
kosningum snerust m.a. um hvernig frambjóð-
endur myndu skipa í dóminn. Ekkert af þessu
ætti við um Mannréttindadómstól Evrópu.
Mads Bryde Andersen vill að rætt sé um mannréttindi án fordóma
Mannréttindadómstóll Evrópu
hefur tekið sér of mikið vald
Morgunblaðið/Þorkell
„É hóf þessa umræðu vegna þess að mannrétt-
indalögfræðingarnir sáu ekki um það, þeir
sinntu ekki vinnunni sinni,“ sagði Mads Bryde
Andersen, lagaprófessor.
Eftir Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
PRÓFKJÖR sjálfstæðismanna í
Reykjavík, vegna borgarstjórn-
arkosninganna í vor, fer fram 4. og
5. nóvember nk. Tuttugu og fjórir
frambjóðendur hafa gefið kost á
sér. Eftirfarandi frambjóðendur
hafa opnað vefsíðu á Netinu og/eða
kosningaskrifstofu:
Birgir Þór Bragason. Heimasíða:
www.biggibraga.is.
Björn Gíslason. Heimasíða:
www.bjorngislason.is.
Bolli Thoroddsen. Kosn-
ingaskrifstofa: Borgartúni 6.
Heimasíða: www.bolli.is.
Davíð Ólafur Ingimarsson.
Heimasíða: www.davidolafur.is.
Eggert Páll Ólason. Kosn-
ingaskrifstofa: Sætúni 8. Heima-
síða: www.eggertpall.is.
Gísli Marteinn Baldursson. Kosn-
ingaskrifstofa: Aðalstræti 6.
Heimasíða: www.gislimarteinn.is.
Guðni Þór Jónsson. Heimasíða:
www.gudnithor.is.
Gunnar Dofri Ólafsson. Heima-
síða: www.dofri.com.
Hanna Birna Kristjánsdóttir.
Kosningaskrifstofa: Landssíma-
húsið við Austurvöll. Heimasíða:
www.hannabirna.is.
Jórunn Frímannsdóttir. Kosn-
ingaskrifstofa: Glæsibæ. Heima-
síða: www.jorunn.is.
Júlíus Vífill Ingvarsson. Kosn-
ingaskrifstofa: Vegmúla 2. Heima-
síða: www.juliusvifill.is.
Kristján Guðmundsson. Heima-
síða: www.kristjang.net.
Kjartan Magnússon. Kosn-
ingaskrifstofa: Síðumúla 13.
Heimasíða: www.kjartan.is.
Loftur Már Sigurðsson. Kosn-
ingaskrifstofa: Dugguvogi 2.
Heimasíða: www.loftur.is.
Marta Guðjónsdóttir. Kosn-
ingaskrifstofa: Kirkjutorgi 4.
Ragnar Sær Ragnarsson. Kosn-
ingaskrifstofa: Ármúla 1. Heima-
síða: www.ragnarsaer.is.
Steinn Kárason. Kosninga-
miðstöð: Markarvegi 15. Heima-
síða: www.steinn.is.
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson.
Kosningaskrifstofa: Suðurlands-
braut 14. Heimasíða www.vil-
hjalmurth.is.
Þorbjörg Helga Vigfúsdóttir.
Kosningaskrifstofa: Suðurlands-
braut 24. Heimasíða: www.thor-
bjorg.is.
Örn Sigurðsson. Kosn-
ingaskrifstofa: Suðurlandsbraut 8.
Heimasíða: www.internet.is/
arkorn/.
Prófkjör
eftir viku
VEL hefur verið tekið á málefnum
fatlaðra í samfélaginu undanfarin
ár en geðsjúkir hafa setið eftir.
Þetta segir Auður Styrkársdóttir,
en hún stendur ásamt fleira fólki
að stofnun aðstandendahóps Geð-
hjálpar. Hópurinn verður form-
lega stofnaður á morgun, en Auð-
ur segir að hann hafi nokkuð lengi
verið starfandi innan samtakanna
með óformlegum hætti. Megin-
markmið hópsins verður að berj-
ast fyrir því að þeir sem þjást af
geðsjúkdómum og aðstandendur
þeirra njóti sömu mannréttinda og
virðingar og aðrir í samfélaginu.
Auður segir að því miður skorti
nokkuð á þetta.
Hún segir að í búsetumálum og
endurhæfingu geðsjúkra séu Ís-
lendingar eftirbátar nágranna-
landanna.
„Það er líka nokkuð um for-
dóma og vanþekkingu meðal okk-
ar í garð þessara sjúkdóma og við
viljum vinna gegn þessu,“ segir
Auður. Hún segir miklu skipta að
koma málum þannig að hægt verði
að ræða um geð-
sjúkdóma eins
og aðra sjúk-
dóma. „Það er
mjög mikilvægt,
líka fyrir þá
sjúku,“ segir
hún og bendir á
að ef samfélagið
sé ekki upplýst
um þessa sjúk-
dóma sé erfitt að
koma hinum sjúku til hjálpar.
Auður segir að aðstandend-
unum hafi þótt tímabært að stofna
með formlegum hætti hóp sem
hafi ákveðin markmið og starfi
undir hatti Geðhjálpar. Um 20
manna hópur aðstandenda hafi
hingað til verið að hittast og ræða
málin. „Við vonumst til þess að fá
fleiri til liðs við okkur og höfum í
sambandi við fundinn rætt við
aðra. Það taka þessu flestir mjög
vel,“ segir Auður.
Öflugt starf innan Geðhjálpar
Árni Magnússon, félagsmála-
ráðherra, hyggst mæta á stofn-
fundinn. Auður segir ráðherra
ætla að skýra frá því hvað sé í bí-
gerð hjá hans ráðuneyti í mál-
efnum geðsjúkra. „Það hefur verið
lagður til einn og hálfur milljarður
í þennan málaflokk, en þeir pen-
ingar eiga að fara í búsetuúrræði
og endurhæfingu fyrir geðsjúka.
Við vonumst til að koma að þeim
málum, enda hafa ráðherrar sagt
að bæði verði leitað til sjúklinga
og aðstandenda, “ segir Auður og
bætir við að hópurinn hlakki til
þess samstarfs. „Við teljum mik-
ilvægt að allir ræði saman um
þessi mál.“
„Geðhjálp er sterkt og gott fé-
lag og þar fer fram öflugt starf.
Við viljum líka styðja við það með
þessum hætti,“ segir Auður enn-
fremur.
Hún segir að aðstandendahóp-
urinn leggi til að haldnir verði
mánaðarlegir fundir um þessi mál.
Þeir sem hafa áhuga á að taka
þátt geti haft samband við hana
eða Geðhjálp. Stefnt er að því að
kjósa á stofnfundinum þrjá að-
standendur til að vera talsmenn
hópsins og samræma störf hans.
Fundurinn verður haldinn klukk-
an 14 í húsnæði Geðhjálpar á Tún-
götu 12 í Reykjavík.
Aðstandendahópur Geðhjálpar stofnaður á morgun
Geðsjúkir hafa setið eftir
Auður
Styrkársdóttir
Eftir Elvu Björk Sverrisdóttur
elva@mbl.is
FIMM mótmælendur, þar af einn Ís-
lendingur, hindruðu aðgang að álveri
Alcan, eiganda álversins í Straums-
vík, í Fort William í Skotlandi á
þriðjudag og voru þeir handteknir
eftir fjögurra tíma mótmæli. Komu
fimmmenningarnir fyrir rétt í Skot-
landi á fimmtudag. Tveir játuðu að
hafa valdið truflunum en þrír, þar
með talin íslensk kona, Hallgerður
Guðmundsdóttir, neituðu sök. Fjallað
er um málið í dagblaðinu The
Scotsman og einnig á fréttavefnum
This is North Scotland þar sem kem-
ur fram að mótmælendurnir hafi
haldið því fram að British Alcan væri
að eyðileggja síðasta ósnortna víðerni
Evrópu með byggingu risastíflna og
stækkun álvera. Segir að mótmæl-
unum hafi m.a. verið beint að bygg-
ingu stíflu sem væri stærsta fram-
kvæmd Íslandssögunnar sem myndi
kaffæra og eyðileggja stærsta
óbyggða land Evrópu vegna álvers.
Kemur fram að mótmælunum hafi
ekki verið beint að álveri Alcan í
Skotlandi. Mótmælin hófust snemma
morguns með því að mótmælend-
urnir, átta til að byrja með, lögðust
hlekkjaðir saman á götuna við inn-
gang álversins. Skömmu síðar voru
fjórir lögreglumenn mættir á staðinn
en þar sem starfsemi álversins rask-
aðist ekkert stóðu þeir hjá meðan á
mótmælunum stóð. Eftir fjögurra
klukkutíma setu fyrir framan inn-
ganginn, og fækkun í liði mótmæl-
enda, var fólkið handtekið. Í frétt
This is North Scotland kemur fram
að mál þeirra verði tekin fyrir á ný í
desember nk. og var þeim sleppt úr
haldi á fimmtudag gegn tryggingu.
Í yfirlýsingu mótmælendanna, sem
send er frá netfangi Saving Iceland,
kemur fram að aðgerðirnar voru
hugsaðar til að mótmæla stækkun ál-
versins í Straumsvík og álversins á
Grundartanga, sem fyrirtækið Cent-
ury reki. Einnig til að mótmæla bygg-
ingu rafskautaverksmiðju í Katanesi
og nýs álvers Century í Helguvík.
„Við teljum það algjörlega óvið-
unandi að Faxaflói verði mengaðasta
svæði Norður-Evrópu, en það mun
gerast verði þessi áform að veru-
leika,“ segir í yfirlýsingunni. Þá kem-
ur fram að til að stækkun álveranna
verði möguleg þurfi að fórna votlend-
um Þjórsárvera og Langasjó.
Á fréttavefnum This is North
Scotland kemur fram að mótmælin
tengist samkomu Saving Iceland
samtakanna í Nottingham nú um
helgina.
Mótmæli við álver
Alcan í Skotlandi