Morgunblaðið - 12.11.2005, Blaðsíða 28

28 LAUGARDAGUR 12. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
V
ið erum stödd um borð
í japanska hval-
veiðiskipinu Nisshin
Maru, einu því
stærsta sem japanski
hvalveiðiflotinn hefur yfir að ráða.
Á leið sinni til Suðurheim-
skautsálfu hefur áhöfnin fengið
óvenjulega farþega. Þeirra á meðal
eru tvær stórstjörnur á sínum svið-
um, myndlistarmaðurinn Matthew
Barney og söngkonan Björk Guð-
mundsdóttir. Hvalveiðitogarinn er
sögusvið nýjasta kvikmyndaverks
Barneys, sem hefur fengið heitið
Drawing Restraint 9 og var frum-
sýnd hér á landi sl. fimmtudag. Í
verkinu blandar Barney saman
ólíkum miðlum í myndrænni hug-
leiðingu um helgisiði japanskrar
menningar, m.a. þeim sem skapast
hafa í kringum gestrisni, sjintó-
isma og hvalveiðar. En Drawing
Restraint 9 er líka ástarsaga, sem
lýsir fundum tveggja aðkomu-
manna um borð í hvalveiðiskipinu.
Í hlutverkum elskendanna eru þau
Björk og Barney, en frumsamin
tónlist eftir Björk er uppistaðan í
hljóðmynd verksins. Stórt hlutverk
í frásögninni leikur einnig stóreflis
skúlptúr úr vaselíni sem verður til
á meðan skipið klýfur hafölduna.
Fljótandi vaselínolíunni er hellt í
stórt mót, þar sem hún tekur
smám saman að storkna, og eftir
því sem skipið vaggar mótar hafið
öldumynstur í yfirborð skúlptúrs-
ins.
Drawing Restraint 9 er unnið í
röð svokallaðra „hömlunarverka“
Matthews Barneys sem hverfast
um athugun á því lögmáli að lík-
aminn þurfi mótstöðuafl til þess að
geta byggst upp. „Þegar vöðvar
takast á við mótstöðu brotna
vöðvafrumurnar niður og end-
urbyggjast í sterkari mynd. Þessi
staðreynd hefur orðið mér nokkurs
konar módel fyrir mitt eigið sköp-
unarferli,“ útskýrir Matthew Barn-
ey þegar hann er spurður út í titil
verksins. Þannig hefur Barney t.d.
spennt á sig teygjanleg klifurbönd,
og klöngrast upp hindranir og fikr-
að sig áfram við að teikna við slík-
ar aðstæður. „Þetta er nokkurs
konar leið til þess að kortleggja
mitt eigið sköpunarferli og knýja
fram skapandi orku. Þetta ferli
varð brátt að sögu eða frásögn,
sem ég fór að sjálfur að leika virkt
hlutverk innan og smám saman tók
sagan yfir. Þessa frásögn vinn ég
m.a. með í Drawing Restraint 9.“
Samneyti við
japanska menningu
– Hvernig datt þér í hug að svið-
setja verkið um borð í hval-
veiðiskipi?
„Ég hef unnið talsvert með
vaselínskúlptúra og hefur efnið oft
minnt mig á hvalspik. Þegar mér
bauðst að vinna verkefni í Japan
fékk ég áhuga á að kanna þessi
tengsl nánar. Á sama tíma þóttu
mér það áhugaverðar hömlunar-
aðstæður að vinna gjörning um
borð í hvalskipi,“ segir Barney um
tildrög verksins. Ekki var þó
hlaupið að því að fá leyfi til þess að
nota skipið sem sögusvið, en af
tveggja ára framkvæmdartíma
verksins fór tæpt ár í samninga-
viðræður við japönsk yfirvöld og
forráðamenn skipsins. Aðspurður
segir Barney hvalveiðiskipið hljóta
að teljast pólitískt hlaðið rými.
„Þetta er eflaust umdeildasta sigl-
ingamannvirki heims, enda eina
verksmiðjuhvalveiðitogarinn sem
fyrirfinnst. Greenpeace-samtökin
eltast við þetta skip árið um kring.
Mér fannst mjög mikilvægt að
mynda um borð í skipinu sjálfu því
grunnhugmyndin á bak við verkið
var sú að búa til sögu í umdeildu
rými án þess að dæma það fyr-
irfram. Með þessu leitaðist ég við
að andæfa þeim vinnubrögðum
sem Bandaríkin viðhafa almennt í
milliríkjasamskiptum.“
Á almennari nótum segist Barn-
ey jafnframt nálgast óþekkta og
nýja staði sem uppsprettu sköp-
unar en kvikmyndaverk hans
byggjast á sviðsetningum allt frá
íþróttavöllum í Idaho til Búdapest
19. aldar og kjötkveðjuhátíðar í
Brasilíu. „Ég þarf á stöðum að
halda til þess að geta skapað, segir
Barney. „En að sama skapi verður
maður að vera meðvitaður um þá
tilhneigingu að yfirfæra exótískar
eða fyrirfram mótaðar hugmyndir
á staði sem eru manni framandi. Í
Drawing Restraint 9 verður hval-
veiðiskipið að nokkurs konar tákn-
mynd Japanseyja og japanskrar
menningar. Ég hef áhuga á því
hvernig samskipti gestgjafa og að-
komumanns eru formfest í hvers
kyns helgisiðum, og sama er að
segja um samband hvalveiðimanns-
ins við iðju sína. Í verkinu leitast
ég við að koma fordómalaust að því
umdeilda efni sem hvalveiðarnar
eru með því að gangast í frásögn-
inni við helgisiðum Japana og til-
einka mér það samband gestgjafa
og aðkomumanns sem siðirnir tjá.
Á hinn bóginn langaði mig til að
kanna hvort hömlunarformið gæti
orðið uppspretta erótískra tilfinn-
inga, og þess vegna gerði ég sög-
una að ástarsögu.“
Tónlistin í virku hlutverki
Ástarsagan í verkinu er nokkurs
konar formgerð sem listamaðurinn
notar til þess að vinna með ofan-
greindar hugmyndir. Þar segir frá
tveimur vestrænum persónum,
karli sem talar ensku og konu sem
talar íslensku, sem koma um borð í
skipið og er tekið á móti þeim sam-
kvæmt fornum helgisiðum. Þau eru
böðuð og klædd eins og hefðin býð-
ur og samneyti þeirra tekur síðan
óvænta stefnu. Ástaratlot þeirra
kallast á við hinn táknræna hval-
skurð sem fram fer á dekki skips-
ins þegar mótið er tekið af skúlpt-
úrnum og storknað efnið er skorið
samkvæmt aðferðum hvalskurðar.
Elskendurnir reynast umbreyt-
anlegir eins og efnið í höggmynd-
inni og þar má glöggt sjá hvernig
Barney nálgast kvikmyndafrásögn-
ina sem höggmynd í mótun fremur
en hefðbundna fléttu. „Vinnan
snýst fyrst og fremst um að búa til
hluti og nota ég kvikmyndamiðilinn
til þess að útfæra það ferli. En
kvikmyndin gerir alltaf ákveðið til-
kall til verksins og hef ég reynt að
halda henni í skefjum. Í tilfelli
Drawing Restraint 9, held ég þó að
kvikmyndamiðillinn hafi fengið að
birtast umfram það sem gerist í
fyrri verkum.“
– Nú vinnur Björk Guðmunds-
dóttir tónlistina í verkinu. Hvernig
myndirðu lýsa þætti tónlistarinnar
í verkefninu?
„Það sem er einstakt við þetta
verkefni er hversu virku hlutverki
tónlistin gegnir við myndun verks-
ins. Tónlistin þjónar í raun hlut-
verki samtalanna í myndinni, en
þau eru af mjög skornum skammti.
Þetta kallaði á vinnuferli þar sem
tónlistin var búin til samhliða mót-
un sögunnar, í stað þess sem tíðk-
ast gjarnan í kvikmyndagerð, þ.e.
að semja tónlistina eftir á.“
– Kvikmyndaverk þín innihalda
gjarnan sjálfsævisögulega þætti. Á
það við um Drawing Restraint 9?
„Já vissulega, að því leytinu að
ég vildi að sagan yrði ástarsaga.
Auðveldasta leiðin til þess að koma
því til skila var að skipa okkur í
hlutverk elskendanna í sögunni. Á
hinn bóginn held ég að sam-
vinnugrundvöllur okkar í verkefn-
inu hafi byggst á sameiginlegum
áhuga okkar á lífsspeki sjintóism-
ans og hvernig sú speki mótar t.d.
viðhorf Japana til hvalveiða. Við
heillumst bæði af þeirri lífssýn að
gera náttúruna að linsu sem heim-
urinn er séður í gegnum.“
Sköpun í umdeildu rými
Ljósmynd/Chris Winget. Birt með leyfi Gladstone Gallery, New York. © 2005 Matthew Barney
Elskendurnir í ástarsögu Matthews Barneys, Drawing Restraint 9.
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
„Ég þarf á stöðum að halda til þess að skapa,“ segir Matthew Barney um
mynd sína Drawing Restraint 9 sem gerist um borð í japönsku hvalveiðiskipi.
Nýjasta kvikmynd
myndlistarmannsins
Matthews Barneys,
Drawing Restraint 9,
var frumsýnd hér á
landi fyrir helgi.
Hún fjallar m.a.
um umbreytingu
tveggja elskenda um
borð í hvalveiðiskipi.
Heiða Jóhannsdóttir
ræddi við Barney
um hugmyndirnar
á bak við verkið.
Eftir Heiðu Jóhannsdóttur
heida@mbl.is
MIG minnir að ég hafi lesið að Dav-
id Geringas ætlaði að stjórna með
sellóinu á tónleikum Sinfóníu-
hljómsveitar Íslands á fimmtudags-
kvöldið. Hafi einhver búist við að
það fælist í að sveifla sellóinu fram-
an í hljómsveitina, þá hefur sá sami
orðið fyrir vonbrigðum. Sellóið var
á sínum stað en Geringas stóð upp
eftir þörfum og stjórnaði með ann-
arri hendinni, eða þá að hann sat
með bakið í hljómsveitina og
hreyfði höndina í takt við tónlistina.
Tónverkið sem flutt var á þennan
hátt var sellókonsert nr. 8 í D-dúr
eftir Boccherini. Nú kann einhver
að hafa hugsað er hann leit yfir tón-
leikaskrána: Ó nei! Ekki Boccher-
ini! En ó jú, því miður var Boccher-
ini á efnisskránni. Tvö hundruð ár
eru síðan tónskáldið lést, en tónlist
hans hefur ekki elst vel og hljómar
að mínu mati eins og útþynnt út-
gáfa af Haydn. Konsertinn var auk
þess ekki sérlega vel fluttur, inn-
tónun sellóleikarans var ónákvæm
hér og þar og hljómsveitin var í
heild dálítið ósamtaka. Vissulega
voru falleg augnablik inn á milli og
ekki er hægt að neita því að selló-
leikurinn hafi verið glæsilegur á
köflum, sérstaklega eftir því sem á
leið. Það var bara ekki nóg.
Aukalagið, smástykki eftir
lettneska nútímatónskáldið Peteris
Vasks, var miklu tilkomumeira; þar
opinberaði Geringas snilld sína sem
merkur listamaður á svo áhrifarík-
an hátt að heyra hefði mátt saum-
nál detta í salnum. Verkið var í eins
konar parabóluformi, reis upp úr
ómældu ginnungagapi og hvarf
þangað aftur í lokin. Stóran hluta
tímans heyrðist sami grunntónninn,
en yfir honum gerðist allt mögulegt
sem erfitt er að lýsa í orðum. Í há-
punktinum söng sellóleikarinn um
leið og hann spilaði, og var það svo
blátt áfram og eðlilegt að líkt var að
sellóið sjálft væri að syngja. Sjald-
gæft er að aukalag sé merkasta at-
riði heilla tónleika, en ég fullyrði að
svo hafi verið hér.
Ekki svo að skilja að hljómsveit-
arverkin á tónleikunum hafi komið
illa út. Capriccio Italien op. 45 eftir
Tchaikovsky var þrunginn kunn-
uglegum belgingi sem átti full-
komlega við, og hljómsveitin spilaði
yfirleitt af tæknilegu öryggi. Mikið
var líka spunnið í túlkun Geringas á
áttundu sinfóníunni eftir Dvorák,
sem var að mörgu leyti hrífandi.
Hornleikararnir, og reyndar málm-
blásararnir allir, spiluðu með
mögnuðum tilþrifum og nefna verð-
ur sérstaklega vel heppnað flautu-
sóló Áshildar Haraldsdóttur. Flutn-
ingurinn var auk þess byggður upp
á hnitmiðaðan máta og stígandin í
síðasta þættinum var spennuþrung-
in. Hinsvegar var hljómsveitin
heldur ósamtaka í heild, rétt eins
og í Boccherini, og skrifast það
sennilega á ómarkvissar bendingar
Geringas, sem greinilega er fimari
sellóleikari en hljómsveitar-
stjóri.Verkið var því ekki eins
skemmtilegt og það hefði getað
orðið.
Einhver spurði mig eftir tón-
leikana hvort hljómsveitin hefði
verið að spara með því að láta sama
manninn stjórna og spila einleik. Ef
svo hefur verið virkaði það ekki
sem skyldi.
Morgunblaðið/Kristinn
David Geringas, sellóleikari og hljómsveitarstjóri.
Virkaði ekki alveg
TÓNLIST
Háskólabíó
Tchaikovsky: Capriccio Italien; Boccher-
ini: Sellókonsert nr. 8; Dvorák: Sinfónía
nr. 8. Hljómsveitarstjóri og einleikari:
David Geringas. Fimmtudagur 10. nóv-
ember.
SINFÓNÍUTÓNLEIKAR
Jónas Sen