Morgunblaðið - 12.11.2005, Blaðsíða 42

42 LAUGARDAGUR 12. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Orðatiltækið hefna þess íhéraði sem hallaðist áAlþingi vísar til þess aðmargir eru djarfari á
heimaslóðum, heimavelli (héraðs-
þingi), en annars staðar. Það mun
eiga rætur sínar að rekja til lausa-
vísu eftir Pál lögmann Vídalín
(d.1727): Kúgaðu fé af kotungi, /
svo kveini undan þér almúgi; / þú
hefnir þess í héraði, / sem hallaðist
á alþingi. Orðatiltækið mun ekki
vera algengt í nútímamáli en í eft-
irfarandi dæmi sér hatta fyrir því:
ströng meiðyrðalöggjöf var notuð
til að hefna þess fyrir dómstóli
sem hallaðist á ritvelli (Frbl.
26.10.05). Hér þykir umsjónar-
manni vel og eftirminnilega að orði
komist.
Orð eru dýr og þau geta verið
vandmeðfarin. Menn verða að
vanda sig, nota þau í samræmi við
málvenju og málkennd almenn-
ings. Í dagsins önn og hraða nú-
tímans vill oft verða misbrestur á
þessu og skal litið á nokkur dæmi
af misjöfnum toga.
Lýsingarorðið ómetanlegur hef-
ur jákvæðu merkinguna ‘sem ekki
verður metinn til fjár; frábær,
mikilvægur’. Af því leiðir að
ankannalegt er að nota það með
nafnorðum sem hafa neikvæða
merkingu, t.d. tjón, spjöll, slys,
óhapp. Eftirfarandi dæmi kann því
að orka tvímælis: getur unnið
ómetanleg spjöll á þjóðargersem-
um á borð við þjóðgarðinum [svo]
(Útv. 27.6.05).
Lýsingarorðið hamslaus er nei-
kvæðrar merkingar og merkir
‘taumlaus; hamstola; ofsalegur’.
Það er jafnan notað með orðum
neikvæðrar merkingar, t.d. reiði,
ofsi. Eftirfarandi dæmi má því
telja gallað: Hamslaus fögnuður á
Gaza-svæðinu (Frbl. 13.9.05).
Lýsingarorðið safaríkur merkir
‘sem mikill safi er í; kjarngóður,
kröftugur’ og vísar það oftast til
ávaxta, einnig kjötbita. Eftirfar-
andi dæmi hlýtur að teljast afar
sérkennilegt: [sýningin er] einhver
safaríkasti konfektmoli sem boðið
hefur verið upp á hér um árabil
(Mbl. 13.10.05).
Orðatiltækið e-ð er eins og blaut
tuska framan í e-n ‘e-ð kemur illa
við e-n’ er ungt í íslensku, notað í
óformlegum stíl. Einnig er kunn-
ugt orðatiltækið e-ð kemur eins og
köld vatnsgusa framan í e-n/(yfir
e-n) ‘e-ð kemur e-m (skyndilega)
að óvörum’ og eru rætur þess í ís-
lensku býsna gamlar. Þessu
tvennu má helst ekki rugla saman
eins og í eftirfarandi dæmi: Það
[niðurstaðan í réttarkerfinu] er
dálítið eins og köld tuska framan í
fórnarlömb þessara brota (Blaðið
15.10.05).
Sögnin valda tekur með sér and-
lag sem jafnan vísar til e-s hug-
lægs, t.d. valda (e-m) áhyggjum,
ónæði, erfið-
leikum eða e-ð
veldur skaða,
misskilningi,
uppnámi, heila-
brotum. Hins
vegar er fram-
andlegt að kom-
ast svo að orði
að valda sári,
t.d.: Fimm gistu
fangageymslur
vegna rannsóknar málsins en
óljóst er hver olli manninum
stungusárum (Txt 6.8.05). Hér
væri eðlilegra að segja: ... hver
veitti manninum stungusár.
Enskra áhrifa gætir í æ vaxandi
mæli í íslensku. Annars vegar er
um beinar slettur að ræða þar sem
ætla má að við blasi að um erlent
tungutak er að ræða, t.d.: bæ,
bæ-bæ, hæ, meika það, seifa e-ð,
bögga e-n, ókei o.s.frv. Nýlega
barst umsjónarmanni skeyti frá
erlendum manni sem spurði hvort
leyfilegt væri að nota slíkt góss í
íslensku. Hverju skal svara? Hér
er enginn eftirlitsmaður sem leyfi
eða banni eitt eða annað í málfars-
legum efnum. Slíkt fer eftir mál-
kennd og smekk manna. Umsjón-
armaður telur þó að hráar ensku-
slettur hljóti að teljast talmáls-
einkenni sem ekki eigi heima í
vönduðum stíl.
Ensk áhrif koma einnig fram í
því að erlend orð og orðasambönd
eru þýdd á íslensku, þannig að
yfirbragð og búningur virðist vera
íslenskt. Um þetta skulu tilgreind
okkur dæmi: Það fer ... að verða
ansi þunn línan á milli þess sem
KEA er að gera núna og þess að
stíga skrefið til fulls og bera hrein-
lega fé á menn (Blaðið 18.7.05) [e.
thin line]; Ellefu mánuðum eftir
skilnaðinn frá Jóakim ... (Frbl.
12.8.05) [e. divorce from]; Síðan er
það opin spurning hvernig fugla-
flensunni í Asíu vindur fram (Mbl.
8.10.05) [e. open question]; þegar
menn sitja [svo] börn sín af við
leikskóla (Frbl .1.10.05); líkamlegt
heilbrigði er það sem flestir meta
mest þótt það vilji oft vera tekið
fyrir sjálfsagðan hlut (Mbl.
26.9.05) [e. take for granted] og
Samfylkingin hefur stutt fram-
boðið og við höfum ekki séð ný rök
fyrir því að hoppa af þessum vagni
(Frbl. 18.9.05) [e. jump off the
wagon]. Umsjónarmanni þykja
þessi dæmi ekki til fyrirmyndar en
leggur þau í dóm lesenda.
Úr handraðanum
Hvorugkynsnafnorðið unnvarp,
flt. unnvörp, merkir ‘það sem
bylgjur kasta á land; hrönn í flæð-
armáli’. Það er algengt í fornu
máli, t.d. : fellu Vindur svo þykkt
sem unnvarp/unnvörp lægi. Í nú-
tímamáli er algengast að nota það
atvikslega (í) unnvörpum ‘(í)
hrönnum; í ríkum mæli’ og er sú
notkun forn, t.d.: en fólkið fell nið-
ur unnvörpum; fólkið sneri unn-
vörpum við og fénaður féll unn-
vörpum. Merking atviksorðsins
unnvörpum virðist nokkuð ljós.
Upphaflega vísar það til þess að
bylgjur brotna hver eftir aðra,
hver á eftir annarri. Síðar fær það
merkinguna ‘í miklum mæli’. Ýms-
ar hliðstæður eru auðfundanar,
t.d. hrönnum, í hrönnum og hrönn-
um saman, sbr. enn fremur orða-
sambandið e-ð hrannast upp. Það
kom því umsjónarmanni á óvart að
rekast á fyrirsögnina: Sameining-
artillögum var umvörpum hafnað í
kosningum í gær (Frbl. 9.10.05).
Hér er á ferðinni framburðar-
myndin umvörpum sem á sér enga
stoð í heimildum né ætti að sjást í
vönduðu máli.
Orð eru dýr og
þau geta verið
vandmeðfarin.
Menn verða að
vanda sig, nota
þau í samræmi
við málvenju og
málkennd
almennings.
jonf@hi.is
ÍSLENSKT MÁL
Jón G. Friðjónsson 64. þáttur
MEÐ opnu prófkjöri í Smáraskóla
laugardaginn 12. nóvember kallar
Framsóknarflokk-
urinn eftir nýrri for-
ystu og fólki til
ábyrgðar. Ég hef svar-
að því kalli og legg við
drengskap minn.
Markmiðið er sterk
forysta og sterkur listi
Framsóknarflokksins í
vor.
Í dagblaðagreinum,
bæklingi, viðtölum, á
fundum og á vefsetri
mínu www.samuelorn-
.is hef ég undanfarið
kynnt afstöðu til mála
og að hverju ég vil
vinna í bæjarstjórn.
Ég hef lagt sérstaka
áherslu á að bærinn er
fyrir fólkið: Við viljum
betri bæjarbrag og
þurfum að efla þjón-
ustu. Íbúarnir eiga að búa í bæ þar
sem þeir njóta sanngirni og rétt-
lætis, bæ þar sem skólar og stofn-
anir eru áfram í fremstu röð. – Ég
hef einnig beitt mér í erfiðu máli
Hestamannafélagsins Gusts og lagt
til að bærinn endurnýi, styrki og
lengi samning við félagið um Glað-
heimasvæðið, sem væri táknræn að-
gerð og afgerandi.
Vegna starfa minna í frétta-
mennsku í tvo áratugi hef ég ekki
gengið í stjórnmálaflokk fyrr. En í
stjórnmálastarf nú hef ég í veganesti
víðtæka reynslu og þekkingu af fjöl-
breyttum störfum. Þar er dýrmæt
þekking á almannatengslum, byggð
á áratugareynslu af fjölmiðlum. Af
bæjarmálum má nefna undirbúning
að Íþrótta- og tómstundaráði Kópa-
vogs í núverandi mynd. Á Ríkis-
útvarpinu hef ég öðlast reynslu af
stjórnun starfsfólks og fjármála,
samningagerð og skipu-
lagningu stærri verk-
efna hérlendis og er-
lendis. Í félagsmálum
hef ég kynnst launa- og
kjaramálum og faglegri
umfjöllun, bæði inn-
lendum og alþjóðlegum
vettvangi.
Framsóknarflokkur-
inn stendur á tímamót-
um. Sterk forysta er
lykilatriði í baráttunni
sem framundan er í
Kópavogi. Framsókn-
armenn eiga að rísa úr
öskustó neikvæðrar og
röklausrar umræðu.
Framsóknarmenn eiga
að líta stoltir fram
vegna árangurs hér í
bæ og á landsvísu. Eng-
inn getur haldið fram í
rökræðu að í samstarfi tveggja
flokka sé allt illt öðrum að kenna og
allt gott hinum að þakka. Þann
draug ber að kveða niður.
Í prófkjöri framsóknarmanna í
Kópavogi nú býður sig fram glæsi-
legur hópur hæfileikafólks. Við þurf-
um sterkan og samhentan lista í vor.
En aðeins sterk forysta Framsóknar
mun duga gegn því að Sjálfstæðis-
flokkurinn fái allar þakkir og meiri-
hluta. Ég býðst til að veita þá for-
ystu.
Með drengskap
að veði
Eftir Samúel Örn Erlingsson
’Við þurfumsterkan og sam-
hentan lista í
vor.‘
Höfundur býður sig fram í 1. sæti
í prófkjöri framsóknarmanna í
Kópavogi.
Prófkjör Kópavogur
Samúel Örn
Erlingsson
ÉG HEF skrifað þrjár greinar í
Mbl. á þessu ári og gagnrýnt hækk-
un stýrivaxta Seðlabanka – á því
sem ég kalla falskar forsendur.
Seðlabanki virðist hafa notað ranga
útreikninga Hagstofu um „húsnæð-
iskostnað“ í vísitölu – sem forsendu
til að hækka stýrivexti Seðlabanka
„til að draga úr verð-
bólgu“ sem engin er!
Ég held því fram, að
þessi „húsnæðiskostn-
aður“ sé ekki bara
blekking. Hið rétta er
að í raun var umtals-
verð eignaaukning hjá
dæmigerðri vísitölu-
fjölskyldu vegna
hækkunar á verði fast-
eigna. Vaxtalækkun á
húsnæðislánum
(vegna einkavæðingar
bankanna) nam svo
1,35% (úr 5,5% í
4,15%). Lækkun á vaxtalið um
1,35% er fjórðungs lækkun! Raun-
lækkun á vöxtum vísitölufjölskyldu
sem skuldar 10 milljónir (dæmi) er
því 135 þúsund á ári eða um 11 þús-
und á mánuði í vaxtalækkun!
Samt er látið afskiptalaust að
Hagstofan „reikni út“ hækkaðan
„húsnæðiskostnað“! Ég skrifaði í
grein um daginn að það væri engu
líkara að sloppið hefði laust „aftur-
gengið villuforrit úr dánarbúi Þjóð-
hagsstofnunar“. Í reynd er það allt
of kurteisislegt orðalag yfir þá villu
að falsa kjarabót sem aukinn „hús-
næðiskostnað“!
Við sem störfum í sjávarútvegi
erum svo fórnarlömb þessara fals-
ana. Við það er ég ósáttur! Allar
rekstraráætlanir sem gerðar eru
verða ónýtar innan 30 daga vegna
gengishækkunar sem rekja má – að
mínu mati – til falsana um aukinn
„húsnæðiskostnað“ sem á sér enga
stoð í raunveruleikanum! Yfirleitt
er kannski dýrara fyr-
ir einhvern að byrja að
kaupa eigið húsnæði í
dag, en á móti eru
vextir 25% lægri! Svo
er hægt að spara fyrir
þá sem vilja og kaupa
innflutt húsnæði sem
hefur lækkað. Varla
þarf að gera ráð fyrir
því að allir sem fjár-
festa í nýju húsnæði
séu hálfvitar sem ekk-
ert spara – er það?
Aðalatriði er að al-
menningur er almennt
að hagnast á hækkun fasteigna-
verðs. Það er kjarni þessa máls. Al-
menningur er líka að fá lægri vexti
og það er kjarabót!
Seðlabanki leyfir sér samt að
nota þessa fölsuðu útreikninga
Hagstofu til að réttlæta hækkun
stýrivaxta aftur og aftur – „til að
draga úr verðbólgu“ – sem virðist
bara 1,2% (sjá mynd) – án „hús-
næðiskostnaðar“. Tilefnislaus
hækkun stýrivaxta á fölskum for-
sendum leiðir svo af sér innistæðu-
lausa hækkunar á gengi íslensku
krónunnar – sem aftur leiðir til
spákaupmennsku um áframhald
sömu dellu!
Meðfylgjandi mynd sem fengin
var hjá Samtökum atvinnulífsins
sýnir að verðbólga væri nú um 1,2%
ef þessi aukni „húsnæðiskostnaður“
Hagstofu væri ekki með í vísitölu.
Sannarlegar kjarabætur – rétt
reiknaðar til lækkunar vaxtaliðs
húsnæðislána nema eins og áður
sagði 11 þúsund á mánuði miðað við
10 milljóna króna skuld í húsnæð-
islán. Hvað lækkar vísitalan ef
þessi sannanlega vaxtalækkun hús-
næðislána væri rétt reiknuð? Er þá
ekki verðbólgan komin í mínustölu?
Kjarni þessara afglapa er að
fórnarkostnaður útflutnings og
samkeppnisgreina – vegna tilefn-
islausrar hækkunar á gengi ís-
lensku krónunnar sl. 30 mánuði –
má áætla allt að 30 milljarðar í rek-
startap – milljarður á mánuði að
meðaltali!
Er ekki mögulegt að þeir emb-
ættismenn sem bera ábyrgð á að
„reikna út“ þessar blekkingar geti
fengið ríflega starfslokasamninga
sem allra fyrst – svo leiðrétta megi
þessa endaleysu? Eða er meiningin
að láta þessa dellu ganga sjálfala,
og verða þannig forsenda þess að
setja kjarasamninga í uppnám?
Falskar forsendur
Kristinn Pétursson fjallar um
húsnæðisverð og verðbólgu ’Seðlabanki virðist hafanotað ranga útreikninga
Hagstofu um „húsnæð-
iskostnað“ í vísitölu sem
forsendu til að hækka
stýrivexti Seðlabanka
„til að draga úr verð-
bólgu“ sem engin er!‘
Kristinn Pétursson
Höfundur er fiskverkandi
á Bakkafirði.
10%
9̂%
8%
7%
6%
5%
4%
3%
2%
1%
0%
-1%
1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Bridsfélag yngri spilara
10 pör mættu til leiks og keppni
miðvikudaginn 9. nóvember.
Efstu pör:
Hrefna Jónsdóttir – Elva Díana Davíðsd. 57
Jóhann Sigurðarson – Guðjón Haukss. 56
Eva D. Ólafsd. – Esther Ösp Valdimarsd. 51
Æfingar fyrir spilara 25 ára og
yngri eru alla miðvikudaga í vetur í
Síðumúla 37, 3. hæð. Kl. 18–19.30 eru
léttar æfingar og spjall.
kl. 19.30–22.30 er spilaður tvímenn-
ingur eða sveitakeppni. Spilað er um
bronsstig og þátttaka er ókeypis.
Þetta er tilvalið fyrir þá sem hafa
stigið sín fyrstu skref t.d. í heimahús-
um eða á bridsnámskeiðum í fram-
haldsskólum og vilja læra meira og
æfa sig að spila.
Nánari upplýsingar hjá Bridge-
sambandi Íslands í síma 587-9360 eða
á www.bridge.is/felog/reykjavik/
bridgefelag-yngri-spilara.
BRIDS
Umsjón Arnór G.
Ragnarsson
Vísitala neysluverðs með húsnæði
Vísitala neysluverðs án húsnæði