Morgunblaðið - 06.12.2005, Page 27

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 6. DESEMBER 2005 27
ÁTAKIÐ Verndum bernskuna er nú komið vel á veg
en það hófst í september með samstilltu átaki forsæt-
isráðuneytisins, þjóðkirkjunnar, umboðsmanns barna,
Velferðarsjóðs barna og Heimilis og skóla. Í áramóta-
ávarpi mínu í sjónvarpinu fyrir rétt rúmu ári sagði ég
m.a.:
„Við vitum að börn þarfnast umhyggju foreldra
sinna og tíma fyrir leik og samræðu. Nútímaþjóð-
félagið hefur breytt lífsmynstrinu og í kjölfarið hafa
samverustundir fjölskyldunnar tekið breytingum.
Hverju er um að kenna? Langur vinnudagur margra
er auðvitað nærtæk ástæða, en örugglega ekki eina
skýringin. Er mögulegt að ýmiss konar afþreying tefji
svo fyrir börnum og fullorðnum að heimanám, elsku-
legur agi og uppeldi líði fyrir? Er ástæða til að sjá fjöl-
skyldugerð fyrri tíma í hillingum? Hefur stórfjölskyldan gefið um of eftir? Lát-
um við aðra um uppeldi barna okkar – dýrmætustu eignina í lífinu?
Það er bjargföst trú mín að samheldin og ástrík fjölskylda sé kjarninn í
hverju þjóðfélagi. Þann kjarna þarf að styrkja og treysta.“
Daginn eftir flutti biskup Íslands, séra Karl Sigurbjörnsson, ávarp sitt og
kom þar einnig inn á þessi sömu mál með svipaðar áherslur. Þessi samhljómur
í áramótaávörpum okkar er upphaf þessa átaks sem gengur undir nafninu
„Verndum bernskuna“.
Nú er hátíð barnanna á næsta leiti, sjálf jólin. Fjórða heilræðið af tíu er nú
birt, það er stutt en í felst mikill sannleikur; Verum til staðar fyrir börnin.
Þetta heilræði rímar vel við þær áhyggjur sem ég lét í ljós hinn 31. desember.
Við verðum að muna að börnin okkar þurfa tíma og við þurfum að gefa þeim
þann tíma. Við megum ekki gleyma okkur í jólaundirbúningnum, megum ekki
gleyma börnunum. Í bæklingi sem aðstandendur átaksins sendu inn á hvert
heimili nú í haust segir m.a. um heilræði desembermánaðar:
„Það er mikilvægt að þú gefir þér tíma til að njóta samvista við barnið þitt,
takir eftir því sem það er að gera og deilir með barninu gleði þess og sorg-
um.“
Síðar segir:
„Barnið þarf að finna skjól og öryggi á heimili sínu. Þú vinnur traust og
trúnað barnsins með því að vera til staðar þegar það þarf á þér að halda. Náin
samskipti og tengsl á milli ykkar eru dýrmætari en nokkuð annað.“
Við þurfum að takast á við þetta verkefni, að styrkja fjölskylduna og gefa
okkur tíma fyrir alla meðlimi hennar. Stór þáttur þess er að vera til staðar
fyrir börnin. Slík nærvera getur oft reynst besta jólagjöfin.
Nærveran er besta jólagjöfin
Eftir Halldór Ásgrímsson forsætisráðherra
Halldór Ásgrímsson
rustan og óðagotið sem
unum. Við viljum þeim
m. En yfirsést gjarna sú
a, athygli, tími. Og
ur tekur sér.
síns. Hvar sem hann
hvort sem ég var nú að
ersstaðar nær á þöglan
ið stjóra, sálin átti í
m það sem sérhverju
ma og pabbi, afi eða
arnið við og lítur upp til
gjarna að vita.
vægt að mamma og
ur og sýnir mömmu eða
ðfestingu þess að það
ma að það er barnið
rnir sjái það eins og
rnið
MIÐLUN fjármagns og önnur
fjármálaþjónusta hefur á und-
anförnum árum og áratugum orðið
æ alþjóðlegri. Þessu valda stórstígar
framfarir í upplýsingatækni og aukið
frelsi í fjármálastarfsemi, opnun
markaða og frjáls flutningur fjár-
magns milli landa. Við
blasir nýtt umhverfi fjöl-
þjóðlegra fjármálafyr-
irtækja sem starfa í
mörgum löndum og á
mörgum sviðum fjár-
málaþjónustu í senn.
Norðurlönd og
Eystrasaltslönd
Fjármálamarkaðir á
Norðurlöndum og í
Eystrasaltslöndum eru
glöggt dæmi um þessar
breytingar. Þeir hafa
vaxið með þeim hætti á
síðustu árum að þeir eru ekki lengur
bundnir hver sínu þjóðríki.
Bankar sem teygja starfsemi sína
yfir landamæri á Norðurlöndum og í
Eystrasaltsríkjum hafa orðið til við
samruna fyrirtækja og eig-
endaskipti. Verulegur hluti banka-
kerfis í Eystrasaltsríkjunum þremur
er reyndar með beinum eða óbeinum
hætti í eigu norrænna banka. Þannig
hafa myndast fjölþætt fjármálafyr-
irtæki sem starfa þvert á landamæri
og viðskiptasvið. Íslenskir bankar
taka virkan þátt í þessari framvindu
mála. Þrír stærstu viðskiptabankar á
Íslandi eiga og reka fjármálafyr-
irtæki um öll Norðurlönd auk starf-
semi í Bretlandi og á meginlandi
Evrópu. Á sama tíma hefur orðið
mikil samþjöppun í bankastarfsemi í
öllum löndunum átta, sem hér er
sérstaklega fjallað um, með fækkun
fyrirtækja og útibúa. Stöðugleiki
fjármálamarkaðarins á þessu ný-
myndaða markaðssvæði veltur í
reynd á örfáum bönkum. Ástæða er
til að velta sérstaklega fyrir sér
tveimur hliðum þessara breytinga á
fjármagnsmarkaði.
Örvun hagvaxtar
Fyrst nefni ég örvandi áhrif þess-
ara breytinga á hagvöxt. Mikilvæg-
ustu áhrif af samruna í fjármálaþjón-
ustu á Norðurlöndum og í
Eystrasaltslöndum eru án alls efa
þau að samruninn stuðlar að aukn-
um hagvexti. Hið tvíþætta hlutverk
fjármálamarkaðarins – að beina
framleiðsluþáttum til ábatasamra
verkefna og gera almenningi kleift
að ná góðri ávöxtun á sparnað –
verður sífellt mikilvægara. Skilvirk-
ur fjármálamarkaður er ekki síst
nauðsynlegur fyrir Eistland, Lett-
land og Litáen. Þessi lönd hafa á síð-
ustu árum náð mjög örum hagvexti
með 6-7% aukningu þjóðarfram-
leiðslu á ári frá aldamótum. Norð-
urlöndum hefur á sama tíma vegnað
betur en öðrum tekjuháum iðnríkj-
um Evrópu þótt vöxtur þeirra sé
mun hægari en Eystrasaltsland-
anna. Ísland hefur hér nokkra sér-
stöðu með hinn öra hagvöxt allra síð-
ustu ára. Til þess að Norðurlönd og
Eystrasaltslönd haldi hlut sínum
framvegis – og jafnvel bæti hann –
er mikilvægt að lítil og miðlungi stór
fyrirtæki, einkum útflutningsfyr-
irtæki, dafni. Fyrir þessi fyrirtæki er
góð bankaþjónusta sérlega mik-
ilvæg.
Fjármálamarkaðurinn er ekki síð-
ur mikilsverður fyrir
alþjóðavæðingu fyr-
irtækja á Norð-
urlöndum og í
Eystrasaltslöndum.
Alþjóðavæðing er
eina leiðin sem fær er
til langvarandi hag-
vaxtar fyrir lítil og
opin hagkerfi eins og
þessi lönd búa við. Á
því leikur enginn vafi
að samruni fjár-
málamarkaða hefur
greitt fyrir fjárfest-
ingu og viðskiptum yfir
landamæri innan svæðisins, en það
er einmitt snar þáttur í hagvaxt-
arferlinu í opnum hagkerfum.
Fjármálaeftirlit
Seinna álitaefnið og hið vanda-
samara varðar opinbert eftirlit með
fjármálastarfsemi. Norðurlönd og
Eystrasaltsríkin þrjú hafa nú í raun
myndað eitt bankakerfi sem lýtur þó
eftirliti a.m.k. átta umsjónarstofnana
í jafnmörgum löndum. Að vísu hafa
fjármálaeftirlitsstofnanir landanna
átta með sér víðtækt og vaxandi
samstarf, en skýr ákvæði skortir um
það hver beri endanlega ábyrgð
lendi fjölþjóðabankar í þessum lönd-
um í alvarlegum greiðslukröggum
eða gjaldþroti. Að þessu leyti er eyða
í umsjónarkerfinu sem styðst annars
við reglur Evrópusambandsins og
Evrópska efnahagssvæðisins um eft-
irlit heimalands með banka hvar sem
hann starfar í Evrópu. Hér er úrbóta
þörf.
Fækkun og stækkun bankanna og
flókin gerð fjölþjóðabanka felur í sér
aukna hættu á því að einstakir bank-
ar verði svo umfangsmiklir að
skakkaföll í rekstri þeirra og efna-
hag feli í sér áhættu fyrir fjár-
málakerfið í heild í heimalandi bank-
ans. Þar með kann að rísa sá vandi
sem þannig er lýst á enskri tungu að
banki sé „too big to fail“; hann sé svo
stór að ekki verði liðið að hann kom-
ist í þrot. Þessu fylgir ærinn vandi.
Með bankastarfsemi án landamæra
kann að bætast við enn þyngri þraut,
að stjórnvöld í lögformlegu heima-
landi fjölþjóðabanka hafi ekki ein sér
bolmagn til þess að bjarga slíkum
banka úr kröggum. Bankarnir verði
of stórir til að þeim sé bjargandi –
„too big to save“ – (og ef til vill einn-
ig of útlendir) frá sjónarmiði ein-
stakra landa.
Verðbréfaviðskipti eru annar snar
þáttur á fjármagnsmarkaði. Þau
verða stöðugt mikilvægara svið fjár-
málaþjónustu um alla Evrópu. Sam-
runi norrænna verðbréfamarkaða og
markaða Eystrasaltsríkjanna er
þegar hafinn og viðskipti með hluta-
bréf og skuldabréf þvert á landa-
mæri færast stöðugt í vöxt.
Kauphallarviðskipti hafa farið
hraðvaxandi á Íslandi á síðustu ár-
um. Önnur hlið á þessu sama ferli er
ör vöxtur lífeyrissjóða. Hlutabréfa-
kaup þeirra eru snar þáttur í aukn-
um umsvifum íslenskra fyrirtækja
og fjárfesta bæði heima og erlendis á
undanförnum árum. Þessar gagn-
geru breytingar á fjármagnsmarkaði
gera miklar kröfur til fyrirtækjanna,
sem honum tengjast, um gagnsæi og
heiðarleik í viðskiptum og til árvekni
af hálfu opinberra eftirlitsfyrirtækja
á sviði fjármálaþjónustu og sam-
keppni.
Svæðisbundið samstarf
Fjölgun aðildarríkja Evrópusam-
bandsins og þar af leiðandi stækkun
Evrópska efnahagssvæðisins, sem
Ísland er aðili að fyrir tilstilli EES-
samningsins, felur í sér þörf fyrir
aukið svæðisbundið samstarf milli
aðildarríkja, sér í lagi hinna fámenn-
ari ríkja í Norður-Evrópu. Efling
svæðisbundins samstarfs Norð-
urlanda og Eystrasaltsríkja er nauð-
synleg til þess að styrkja stöðu
þeirra í Evrópusamstarfinu. Fjár-
málastarfsemi er mikilvægur vett-
vangur fyrir samvinnu af þessu tagi.
Farsælt samstarf Norðurlanda og
Eystrasaltslanda á þessu sviði gæti
jafnvel haft víðtæk áhrif í evrópsku
samhengi sem fyrirmynd fyrir aðrar
þjóðir. Samþætting fyrirtækja í mik-
ilvægum atvinnugreinum yfir landa-
mæri er reyndar algengari í þessum
löndum en annars staðar í Evrópu
og því næsta eðlilegt að þessi hópur
ríkja hafi forgöngu um nánara sam-
starf á sviði löggjafar og eftirlits með
fjármálastarfsemi.
Til þess að tryggja til frambúðar
öflugan hagvöxt á Norðurlöndum og
í löndunum við Eystrasalt þarf að
efla samstarf ríkisstjórna á sviði
fjármálastarfsemi svo að það taki
mið af þeim grundvallarbreytingum
sem þegar eru orðnar í einkageir-
anum þar sem landamæri setja við-
skiptum æ minni skorður. Ekki er
síst mikilvægt að ríkin átta samhæfi
betur opinbert eftirlit með fjármála-
starfsemi, þannig að það taki mið af
raunverulegum aðstæðum á fjár-
málamarkaði. Markaðurinn er nú í
reynd óskiptur, en eftirlitið er marg-
skipt. Réttur tími til sameiginlegra
aðgerða í þessum efnum er meðan
allt leikur í lyndi og hagur fyrirtækja
er yfirleitt góður – eins og nú á við
um bankana – en ekki þegar að
kreppir og búskellur vofir yfir.
Bankar án landamæra
Eftir Jón Sigurðsson ’Ekki er síst mik-ilvægt að ríkin átta
samhæfi betur opin-
bert eftirlit með fjár-
málastarfsemi…‘
Jón Sigurðsson
Höfundur er fv. bankastjóri
Norræna fjárfestingarbankans,
alþingismaður og viðskipta- og
iðnaðarráðherra.
tt og heldur því eftir um 95 þúsund
m. Og enn annað: Stuðningur við ein-
oreldra í hópi öryrkja í formi barnabóta
abóta hefur dregist saman frá árinu
essi stuðningur var þá 18.9% af heildar-
en lækkaði í 2.6% árið 2004.
ging launa og lífeyris
fgreiðslu fjárlaga fyrir árið 1996 ákvað
órnin að aftengja þróun launa og bóta.
na aðgerð kom í veg fyrir að lífeyr-
slur til aldraðra og öryrkja héldi í við
róunina í landinu. Þess vegna hafa líf-
gar ekki fengið sinn réttmæta hlut í
aupmáttaraukningu sem síðan hefur
Það er ótrúlegt en satt að góðærið hefur
rið notað til að auka jöfnuð og velsæld
amfélaginu. Þvert á móti hefur svig-
yrir ójöfnuð verið aukið.
útkominni skýrslu Stefáns Ólafssonar
ors um örorku og velferð á Íslandi eru
upplýsingar sem varpa skýru ljósi á
inu aðgerð. Þar kemur fram að kaup-
ráðstöfunartekna á mann í landinu
ði frá 1995–2004 um ríflega 50%. Á sama
ækkaði kaupmáttur ráðstöfunartekna
pra öryrkja og öryrkja í sambúð um
0% en kaupmáttur einstæðra foreldra í
yrkja um nærri 30%.
skerða bætur
l umræða hefur verið um það að und-
u hversu mikill fengur væri að því að fá
í hlutastörf t.d. í verslunum eða leik-
. Fáir hafa hins vegar orðið til að benda
það er eftir litlu að slægjast fyrir aldr-
fa. Ég sá nýverið dæmi frá Lands-
ndi eldri borgara um einhleypan ellilíf-
ga sem er með 50 þús. kr. greiðslu úr
sjóði og fær um 82 þús. kr. frá Trygg-
fnun. Þegar hann er búinn að greiða
efur hann liðlega 110 þús. í ráðstöf-
kjur.
Það er erfitt að ná endum saman með þessar
tekjur og hann langar því að auka þær. Honum
býðst hálft starf fyrir 70 þús. kr. á mánuði en
þegar betur er að gáð þá verður sú tekjuaukn-
ing til þess að greiðslurnar frá Trygg-
ingastofnun lækka um liðlega 45 þúsund, skatt-
greiðslur aukast og þegar allt er tekið saman
hefur hann liðlega 126 þúsund í ráðstöf-
unartekjur. Með hálfu starfi tekst honum að
auka ráðstöfunartekjur sínar um 16 þúsund á
mánuði! Hver vill vinna hálfan daginn upp á
þau býti?
Samfylkingin
Þegar Samfylkingin mætti til þings nú í
haust lagði hún megináherslu á málefni lífeyr-
isþega. Fyrsta mál flokksins var þingsályktun
um að samið yrði um afkomutryggingu fyrir
lífeyrisþega og tekin upp tenging launa og líf-
eyris að nýju. Lagt er til að fyrsta skrefið í af-
komutryggingunni verði að hækka grunnlíf-
eyri og fulla tekjutryggingu um 12 þús. kr. á
mánuði til að raungildi lífeyrisgreiðslna verði
það sama í dag og það var á árinu 1995. Þá
leggjum við til að dregið verði úr þeirri skerð-
ingu bóta sem lífeyrisþegar verða fyrir ef þeir
bæta einhverju við sig í tekjum. Mjög mik-
ilvægt er að ná þessu fram þar sem það eykur
bæði svigrúm aldraðra og öryrkja til virkrar
atvinnuþátttöku sem og fyrirtækja og stofnana
til að fá gott fólk til starfa.
Við afgreiðslu fjárlaga hefur Samfylkingin
jafnan lagt til að farin verði leið í skattamálum
sem tryggir meiri jöfnuð en leið ríkisstjórn-
arinnar. Við viljum hækka skattleysismörkin
og lækka virðisaukaskatt á matvörum úr 14% í
7%. Öll þurfum við að borða og matvöruverð er
einfaldlega alltof hátt á Íslandi og íþyngjandi
fyrir þá tekjulægstu.
Samfylkingin er flokkur jafnaðarstefnu á Ís-
landi en í því felst að flokkurinn er ábyrgur í af-
stöðu sinni til atvinnulífs og verðmætasköp-
unar en setur líka fram þá skýlausu stefnu að
verðmætaaukning sé notuð til að auka velsæld
allra og rétta hag þeirra sem verst eru settir.
Og þar skilur á milli Samfylkingarinnar og rík-
isstjórnarflokkanna.
góðærið hefur ekki verið
ð til að auka jöfnuð og
æld allra í samfélaginu. ‘
Höfundur er formaður Samfylkingarinnar.
Verndum bernskuna
ðinga er
tals-
ldi fólks
tt með
u. Jafn-
pinberir
gju
óð-
um betri
r það
ð tíma-
rf-
g sérstök
u kalla á
nd frá
m með-
líknar-
nstök
. Í raun
ur í jóla-
ök.
kross
Íslands styrkir úthlutunina með
fjárframlagi og sjálfboðaliðum.
Öryrkjabandalag Íslands og Vel-
ferðarsjóður barna veita einnig
fjármuni til starfseminnar. Mörg
fyrirtæki hafa um árabil gefið
rausnarlega til jólaaðstoðarinnar,
og við vonum að með samstarfinu
verði þeim gert auðveldara fyrir
en áður.
Enda þótt viss samkeppni ríki
milli margs konar hjálp-
arsamtaka um fjáröflun til starfa
er ekki æskilegt að samkeppni
ríki í úthlutun og dreifingu.
Markmiðið er ekki að búa til eft-
irspurn heldur líkna, létta undir
og hjálpa til sjálfshjálpar. Í þess-
um anda hefur verið unnið og til
vitnis um það eru m.a. Fataút-
hlutun Rauða krossins, nytja-
markaður Góða hirðisins, sem
rekinn er af Sorpu í samstarfi við
hjálparstofnanir, Kaffistofa Sam-
hjálpar og jólamáltíðir Hjálpræð-
ishersins. Þarna hefur orðið
verkaskipting í góðri samstöðu
sem ástæða er til að hlúa að eftir
mætti.
Mæðrastyrksnefnd Reykjavík-
ur og Hjálparstarf kirkjunnar
þakka dyggan stuðning á und-
anförnum árum og heita á fyr-
irtæki, félagasamtök og ein-
staklinga að duga vel fyrir
komandi jól. Allar gjafir koma að
góðum notum þar sem þörf er
fyrir þær.
’…og heita á fyrir-tæki, félagasamtök og
einstaklinga að duga
vel fyrir komandi jól.‘
Höfundar eru stjórnarformenn
Mæðrastyrksnefndar Reykjavíkur
og Hjálparstarfs kirkjunnar.