Morgunblaðið - 13.12.2005, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. DESEMBER 2005 27
kynnti mikilvægi þessa samnings í Þjóðmenningarhús-
inu í gær.
Dr. Lars P. Phram, forstjóri Veðurtunglastofnunar
Evrópu, segir það hafa komið nokkuð á óvart þegar
ljóst var að með nýrri tækni mætti nýta myndir úr
gervitunglum sem staðsett eru yfir miðbaug við veð-
urrannsóknir svo norðarlega á hnettinum, en fagnaði
því að Íslendingar hafi nú gerst samstarfsaðilar Veð-
urtunglastofnunarinnar. Aðildin er til reynslu næstu
fimm árin, en að þeim loknum er reiknað með að Ís-
land verði fullgild aðildarþjóð.
Almenningur fær aðgang
Veðurstofan ætlar að tryggja aðgengi almennings að
upplýsingum úr veðurathugunarkerfinu, t.d. verður
hægt að skoða nýjar gervitunglamyndir reglulega á
vef Veðurstofunnar. Einnig verður opinberum stofn-
unum veittur aðgangur að upplýsingum án endur-
gjalds, sem og einkaaðilum sem ekki ætla að selja upp-
lýsingar til þriðja aðila. Aðrir munu geta fengið
aðgengi að upplýsingunum gegn endurgjaldi, að sögn
Magnúsar.
væntanlega gera veðurfræðingum kleift að spá mun
nákvæmar fyrir um veður, enda sé upplausnin á gervi-
tunglamyndunum margfalt betri en á eldri gervitungl-
um sem notast hafi verið við til þessa.
96 myndir á sólarhring
Þau gervitungl sem hafi verið notuð hingað til hafi ein-
ungis átt leið yfir Norður-Evrópu um 10 sinnum á sól-
arhring, og því er mikill munur á því þegar hægt verð-
ur að fá nýja mynd með 15 mínútna millibili, eða 96
sinnum á sólarhring, segir Magnús. Einnig stefnir
Veðurtunglastofnunin á að skjóta á loft nýju gervi-
tungli sem ætlað er að hreyfast milli Norður- og Suð-
urpólsins, svipað og þau tungl sem notast hefur verið
við hingað til hafa gert.
„Gögn úr gervihnöttum hafa valdið byltingu í veð-
urspágerð, og nú er svo komið að yfir 90% af þeim
gögnum sem notuð eru í tölvureiknaðar veðurspár
koma utan úr geimnum. Það hljómar kannski svolítið
skringilega miðað við rekstur veðurathugunarkerfa
sem við erum með á landi, en gagnamagnið utan úr
geimnum er svo mikið,“ sagði Magnús þegar hann
hluti af
enn-
agn-
egir til
na eða
egir
mul
henni,
sem
11 ríki í
ur gervi-
gja
a stað.
num
á
hægt er
íslegar
tig lofts
o.fl.,
muni
eðurtunglastofnun Evrópu
ngli Veðurtunglastofnunar Evrópu, sem tekur myndir á 15 mínútna fresti, sýnir skýjamyndir yfir hafsvæðinu suðvestur af
rnir við landið eru úrkoma sem mældist á veðurradar á Miðnesheiði.
Hvaða gjaldmiðil ertu með?“spyr afgreiðslumaður íniðurníddu steinhúsi íbænum Rumbek í Suður-
Súdan. Þetta er ein af mörgum litlum
verslunum á markaðinum í bænum.
„Ha, ég er með kenýska shillinga.
Er það ekki í lagi?“ svara ég og dreg
upp veskið. Maðurinn segir það vera í
fínu lagi og bendir sposkur á að ég
hefði getað viljað velja eitthvað ann-
að.
Einhver gæti haft efasemdir um að
mögulegt væri að nota gjaldmiðil sem
lagður var af fyrir sex árum. Sá hinn
sami ætti að skella sér til Rumbek –
upplagt einmitt svona á aðventunni. Í
Rumbek eru gömul súdönsk pund
enn í fullri notkun og það þótt rík-
isstjórnin hafi lagt þau af árið 1999.
Hún kynnti þá til sögunnar nýjan
gjaldmiðil, súdanskan dínar.
„Já, já, en það þarf nú ekkert að
hætta að nota gömlu peningana!“ seg-
ir afgreiðslumaðurinn og skellir upp
úr: „Það þarf nú ekkert að koma
gjaldmiðlinum í gröfina og moka yfir,
þótt stjórnin fyrir norðan tilkynni ein-
hverja nýja seðla, ha?“
Gjaldmiðlaskiptin áttu sér stað í
borgarastyrjöldinni á milli ríkis-
stjórnarinnar í norðri og uppreisnar-
manna í suðri. Íbúar Suður-Súdan
neituðu að hætta að nota gamla gjald-
miðilinn. Og þar við sat.
Heimsmet slegin í Suður-Súdan
Borgarastyrjöldinni lauk formlega
í janúar og Suður-Súdan er í dag
sjálfsstjórnarsvæði. Viti menn, sam-
kvæmt friðarsamningunum er nýr
gjaldmiðill í sjónmáli: Nefnilega nýtt
súdanskt pund.
Og hvað er þá að segja um þann
sem hummar enn og hæjar á mark-
aðinum og reynir að ákveða hvaða
gjaldmiðil hann á að nota? Ja, hann
getur haldið áfram að vandræðast því
auk gömlu súdönsku pundanna, ke-
nýsku shillinganna og súdanska dín-
arsins sem sunnanmenn taka orðið
við eftir að friðarsamningarnir voru
undirritaðir, gæti hann viljað reiða
fram bandaríska dollara eða shillinga
frá Úganda. Já, og hvernig væri að
fara aðeins austar og reyna að nota
eþíópísk birr?
Suður-Súdan með sína mörgu
gjaldmiðla slær ýmis met. Borgara-
styrjöldin var sú lengsta í allri Afríku.
Hjálparaðgerðirnar voru sögulega
kostnaðarsamar.
Í Suður-Súdan er vannæring barna
undir 5 ára aldri ein sú mesta í veröld-
inni. 21,5% barnanna eru alvarlega
vannærð. Eitt af hverjum fjórum
börnum deyr fyrir 5 ára aldur. 1%
stúlkna í landinu lýkur grunnskóla.
Hverjar eru þá líkurnar á að vera óv-
annærð og ganga menntaveginn? Í
Suður-Súdan er hægt að skoða fram
og til baka margvíslegar sláandi töl-
ur.
Sjálf get ég auðveldlega gleymt
mér í slíkri tölfræði og rýnt í prósent-
ur og línurit, alveg þangað til bros-
andi barn pikkar í bakið á mér og
spyr mig hvort á Íslandi séu ljón eða
ekki og eldri kona veltir fyrir sér hvað
fólkið þar rækti. Manneskjurnar á
bak við tölfræðina verða fólk af holdi
og blóði sem velta fyrir sér ljónum á
Fróni og spyrja hvort uppskeran hafi
verið góð.
Mæðgin á sama skólabekk
Í borgarastyrjöldinni í Suður-Súd-
an létust á bilinu 1,5 til 2 milljónir
fólks. Styrjöldin snerti margfalt fleiri.
Hún hindraði alla uppbyggingu í
landinu í áraraðir. Hún kom við fólk
eins og sjálfa mig. Hún var veruleiki
konu eins og Priscillu sem verður
einskonar mamma mín þar sem ég
dvelst í litlu þorpi úti á landi. Hún
snerti manneskjur á borð við ungu
konuna Soru sem á fjögur börn og
segir mér að hún og sonur sinn séu
bæði í fjórða bekk í grunnskóla. „Ég
ákvað að læra líka,“ segir hún stolt og
minnir á hversu örfáar súdanskar
stúlkur mennti sig.
Styrjöldin í Suður-Súdan kom við
fólk eins og Rebekku og Gordon og
sendi á flótta konur á borð við hana
Aluek. Hún fæddi af sér börn eins og
stúlkuna Nyriak sem segir mér að
nafnið sitt merki einfaldlega barn
sem fætt sé í stríði. Þetta fólk var ekki
í einhverju tómi meðan barist var.
Það var ýmist í flóttamannabúðum
eða fór hvergi og lifði við byssuskot.
Það barðist sjálft eða flúði til annarra
landa. Konurnar eignuðust börn sem
uxu úr grasi. Þær elduðu og þrifu og
þær áttu góðar stundir og slæmar.
„Og nú er kominn friður og við get-
um bara vonað það besta,“ segja þær í
byrjun desember 2005 og krossleggja
hendur á brjósti. Síðan strjúka þær
yfir höfuðið á mér og finnst mikið til
um síða hárið sem er miklu fíngerð-
ara og ljósara en þeirra eigið.
„Þú ert með allt öðruvísi hár en
við!“ segja þær og hlæja. Síðan verð-
ur ein alvarleg. „Við erum samt eins –
þótt hárið á þér sé öðruvísi. Við þurf-
um að borða. Við þurfum allar að
drekka vatn. Og engin okkar vildi
stríð.“
Morgunblaðið/Sigríður Víðis Jónsdóttir
Ungir og brosmildir Súdanar stilla sér upp fyrir myndatöku.
Sex ár í gröf-
inni og enn á lífi
Á fáum stöðum í heiminum er jafnmikil vannær-
ing á meðal ungra barna og í Suður-Súdan. Á
fáum stöðum er sömuleiðis hægt að nota jafn-
marga gjaldmiðla þegar keypt er inn og einmitt
þar. Sigríður Víðis Jónsdóttir er í Súdan.
sigridurv@mbl.is
SIGRÍÐUR Lillý Baldursdóttir, framkvæmdastjóri þróun-
arsviðs TR, segir undirbúning að þróun rafræns aðgengis að
upplýsingum og þjónustu TR á netinu hafinn, enda sé rafræn
þjónustugátt stofnunarinnar hluti af þró-
un í átt að rafrænni stjórnsýslu á vegum
ríkisstjórnarinnar. Sigríður segir að verið
sé að stíga fyrstu skrefin en að óljóst sé
hvenær slík þjónusta yrði að fullu komin í
gagnið.
„Að opna fyrir aðgang að heilsufars-
upplýsingum er ekki það fyrsta sem við
munum gera og þessi rafræna þjón-
ustugátt hefur með ýmislegt fleira að
gera,“ segir hún. „Ýmiss konar rafræn
samskipti munu fara fram í gegnum hana.
Fólk mun geta skoðað stöðu sína og sótt
um vissa hluti á netinu og heilbrigðisstéttir munu geta haft
samskipti við okkur á rafrænan hátt. Þetta er þegar hafið en
meiningin er að auka þetta allt saman.“
Sigríður segir að niðurstöður Gyðu sýni að fólk líti raf-
rænan aðgang að upplýsingum jákvæðum augum.
„Við erum þjónustustofnun og viljum auðvitað þjóna fólki
og gera því auðveldara um vik bæði við að koma upplýs-
ingum til okkar og fá þær frá okkur,“ segir hún. „Ef vel
tekst til ætti þetta að koma sér vel fyrir báða aðila.“
Sigríður segir að opnun fyrir aðgengi að heilsufarsupplýs-
ingum sé þó stórt skref til að stíga.
„Við teljum þetta áhugavert en mjög vandasamt og það
koma til dæmis upp ýmsar spurningar um hvernig skuli
geyma og uppfæra heilsufarsupplýsingar,“ segir hún.
„Margir telja það réttindamál hvers og eins að fá að vita
hvað er skráð um hann af slíkum upplýsingum hér og þar í
kerfinu. Sumir telja að slíkur aðgangur ætti að vera opinn en
flestum finnst að hann ætti að vera takmarkaður með ein-
hverjum hætti. Það eru ákveðin lög sem varða þetta. Fólk á
að fá ákveðnar upplýsingar en það er spurning á hvaða
formi. Við erum að hefja leit að því hvernig best verður stað-
ið að þessu og verkefni Gyðu var mikilvægur þáttur í því.“
Verið að stíga
fyrstu skrefin
Sigríður Lillý
Baldursdóttir
nar,
rði
u
ýs-
yðu
é

-
„Fólk þekkir þetta ekki af raun en óskar eftir þess-
ari þjónustu,“ segir hún.
Gyða segir einnig athyglisvert hve miklu minni að-
gang örorkulífeyrisþegar hafi að tölvum en aðrir, en
þeir reyndust almennt hlynntari aðgangi að upplýs-
ingum og töldu frekar en aðrir að hann myndi koma
að gagni við samskipti við þjónustuna, ákvarðanir um
meðferð og fleira.
„Þeir hafa reynslu og vita hvað þá vantar,“ segir
Gyða. „Ég tel að TR ætti að geta nýtt niðurstöðurnar
við að sjá hvaða þætti fólk leggur áherslu á að fá að-
gang að og hvað það setur í forgang. Þarna er kominn
grunnur sem síðan má vinna frekar út frá.“
ng að upplýs-
ngastofnunar
Megináherslur í hugmyndafræði verkefnisins
eru á gott stjórnkerfi sem grunn að góðum ár-
angri í þjónustu við notendur. Líkanið er sett
fram í myndgerð plöntu, sem tákn hringrásar
og mikilvægi þess að hafa heildarsýn á heil-
brigðis- og almannatryggingaþjónustuna.
Plantan er gróðursett í jarðveg stjórnkerfis
og skipulags miðað við þekkingu heilbrigðis-
og félagsvísinda, laga, stjórnunar, tækni og
reynslu. Stöngullinn er upplýsingatækni not-
enda heilbrigðisþjónustu sem flytur blóminu
orku með framkvæmd upplýsingatækninnar.
Byggt er á aðföngum jarðvegs og forða lauf-
blaða til að skapa aðgengi notenda að upplýs-
ingum og þjónustu. Blómið sjálft er útkomu-
þátturinn með notendur sem útgangspunkt.
Útgeislun blómkrónunnar og vöxtur plönt-
unnar endurspeglar árangur og áhrif þjón-
ustu á notendur og útkoman er samofin skiln-
ingi þeirra, viðhorfum og óskum. Lykilstefið í
árangursríkri þjónustu er styrking notenda.