Morgunblaðið - 13.12.2005, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 13. DESEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
NÚ Í haust eru gefnar út tvær
bækur um sama manninn, Jörund
þann sem nefndur var hundadaga-
konungur. Önnur þeirra er eftir
enska konu, Sarah
Bakewell, og hin eftir
undirritaðan. Þetta er
óvenjuleg tilviljun en
þó ekki síður hitt að
kápuforsíður bókanna
eru svo keimlíkar í út-
liti að hætt er við að
hugsanlegir kaup-
endur sem sjá þær út
undan sér í jóla-
bókaflóðinu ruglist á
því hvor er hvað. Út-
gáfa tveggja bóka á
sama tíma um sama
manninn er þó til
marks um að hann er áhugaverð
persóna.
Hins vegar eru bækurnar tvær
harla ólíkar og eiga fátt sameig-
inlegt. Í skáldsögu minni, Eldhug-
anum, hef ég einbeitt mér að því að
lýsa tveimur merkisárum í lífi Jör-
undar, þ.e. árunum þegar Ísland var
efst í huga hans en þá stóð hann
óumdeilanlega á hátindi lífs síns.
Bók Bakewell lýsir aftur á móti ævi
hans frá vöggu til grafar og spannar
því 61 ár. Meginhluti bókarinnar
fjallar um líf Jörundar í öðrum lönd-
um en Íslandi, einkum Danmörku,
Englandi og Ástalíu en Íslandsferð-
unum er lýst í stuttu máli. Efni bók-
anna skarast því óverulega.
Innan á kápu bókar Bakewell er
grein gerð fyrir Jörundi og komist
m.a. svo að orði um athafnir hans á
Íslandi: „Framið var fráleitt valda-
rán …“ Með þessum orðum er við-
horfi höfundar til stjórnarbyltingar
Jörundar réttilega lýst og kemur
ekki á óvart því að í allnokkrum bók-
um sem komið hafa út
um Jörund eftir enska
og danska höfunda er
yfirleitt rætt heldur
háðulega um athafnir
hans á Íslandi og þeim
líkt við fáránlegan
skopleik. Þegnum stór-
þjóða hefur löngum
þótt sjálfstæðisbarátta
landsmanna óraunhæft
brölt.
Ég ritaði einmitt
skáldsögu mína um
Jörund til að sýna
manninn og gerðir
hans á Íslandi í réttu sögulegu ljósi
út frá sjónarhól Íslendinga og þvert
á þá „sagnfræði“ sem grasserað hef-
ur í ýmsum þýddum bókum og rekja
má til andstæðinga hans en margt af
því eru rakin ósannindi eins og til
dæmis sú fullyrðing að varðliðar
hans hafi komið úr hópi fanganna
sem hann gaf frelsi. Þau ósannindi
voru upphaflega spunnin upp Jör-
undi til háðungar til að sverta mann-
orð hans í augum Englendinga og
Dana en þykja bersýnilega góð og
gild vara enn í dag.
Markmið mitt var ekki síst að lýsa
því á raunsannan hátt hvernig Ís-
lendingar tóku honum og hvern
stuðning hann hlaut meðal lands-
manna, t.d. er þess yfirleitt ekki get-
ið í dönskum og enskum bókum um
Jörund að margir merkir Íslend-
ingar studdu hann, m.a. skáldið
Benedikt Gröndal, sem gerðist
hægri hönd hans við stjórnarstörfin,
en Gröndal hafði verið einn æðsti
embættismaður landsins og gegnt
embætti yfirdómara.
Sjálfur var Jörundur fjörmaður
og sannarlega ekki gallalaus, gat
jafnvel verið nokkuð grallaralegur.
En út frá sjónarhól Íslendinga var
byltingin sem hann stóð fyrir ekki
fáránlegur skopleikur heldur ramm-
asta alvara, sprottin af knýjandi
nauðsyn.
Jörundur veitti Íslendingum
verslunarfrelsi og ferðafrelsi. Hann
hvatti þá fyrstur manna til að end-
urreisa Alþingi með almennum
kosningarétti jafnt fyrir ríka sem fá-
tæka og boðaði fyrstur manna að Ís-
land ætti að verða lýðveldi. Hann
var því boðberi frelsis og lýðræðis.
Sú stefna var hugsjón framfarasinn-
aðra manna um alla álfuna og var
ekki „fráleit“ þótt hann lyti í lægra
haldi fyrir afturhaldssinnuðum
mönnum sem studdu einveldi og
ófrelsi af gömlum vana.
„Fráleitt valdarán“
eða jákvæð umbylting?
Ragnar Arnalds fjallar
um tvær bækur um
Jörund hundadagakonung ’Jörundur veitti Íslend-ingum verslunarfrelsi
og ferðafrelsi.‘
Ragnar Arnalds
Höfundur er rithöfundur og höfundur
Eldhugans, sögulegrar skáldsögu um
Jörund hundadagakonung og
byltingu hans á Íslandi.
ÞAÐ ER alrangt hjá Hjálmtý
Heiðdal (sjá grein hans í Mbl. 9.
des.) að mér sé eitthvað í mun að
útskúfa vinstri mönnum eins og
sá garður allur leggur sig. Það er
reginmunur á Vinstri grænum og
Ingibjörgu Sólrúnu. Ég er alger-
lega á öndverðum meiði við
Vinstri græna í mörgum atriðum
en það kemur ekki í veg fyrir að
ég beri virðingu fyrir þeim. Það
er auðvelt að bera virðingu fyrir
Steingrími Sigfússyni. Hann er
rökhyggjumaður, skoðar flest
mál í samhengi og skoðar þau vel,
flytur mál sitt ágætlega og hvikar
ekki frá stefnumálum sínum, eins
þótt sú staðfesta kosti hann kjör-
fylgi. Hann hyggur að málefnum
og sneiðir hjá persónulegu skít-
kasti – ef undan er skilinn sá
ógleymanlegi dagur þegar hann
missti stjórn á skapi sínu og hag-
aði sér eins og drukkinn sjimp-
ansi í ræðustól Alþingis. En það
er óþarfi að erfa þann atburð við
Steingrím – menn eru skyldir öp-
um og einhvers staðar hlýtur það
að koma fram.
Það er óhollt fyrir lýðræðið að
úthýsa fylkingum manna frá
þjóðstjórninni. Það er gott að
gervallt litróf lífsviðhorfa og
stjórnmálaskoðana fái að njóta
sín. Öðru hvoru þarf að opna
glugga og fá inn ferskan gust í
svefnherbergið. Hollt væri að fá
fyrr en síðar einhver vinstri við-
horf í þjóðstjórnina.
Vinstri grænir eru alveg tilbún-
ir að axla slíka ábyrgð. Við vitum
hvar þeir standa. Það er auðvelt
að semja við slíka menn. Þeir
myndu áreiðanlega sinna sínum
málaflokkum af heiðarleika.
Samfylkingin er hinsvegar
sundruð hjörð og ókræsileg. Ingi-
björg Sólrún komst upp með að
ráðskast með Reykvíkinga í ára-
tug og sökkti borginni í hyldjúpar
skuldir. Nú þarf hún skyndilega
að standa fyrir málaflokkum og
þá kemur í ljós að hún er bæði illa
upplýst og laus í rásinni. Hrokinn
og sú árátta hennar að snúa mál-
efnalegri umræðu í skítkast
mæltist vafalaust vel fyrir hjá R-
listanum á sínum tíma en er óþol-
andi í landsmálum og setur frá-
hrindandi yfirbragð á allan flokk-
inn. Ingibjörg er vel máli farin,
kemur að mínum dómi næst á eft-
ir Össuri af þeim er nú sitja á
þingi – en sá hæfileiki nýtist ekki
þegar innihaldið er eins og það
er.
Ég hvet Hjálmtý Heiðdal til
þess að fá einhvern skynsaman
mann í lið með sér næst þegar
hann ber við að lesa dagblöð.
Baldur Hermannsson
Hjálmtýr Heiðdal
í hlekkjum
hugarfarsins
Höfundur er eðlisfræðingur.
SINFÓNÍUHLJÓMSVEITIN
hélt nýlega sérstaka tónleika með
stórsöngvaranum Bryn Terfel fyrir
viðskiptavini KB banka og forseta-
embættið. Almenn-
ingi stóð ekki til boða
að kaupa miða á
þessa tónleika. Þetta
vekur ýmsar spurn-
ingar. Geta rík fyr-
irtæki keypt með
þessum hætti þjón-
ustu ríkisstofnana og
tekið hana frá fyrir
sig og sína gesti? Sin-
fóníuhljómsveitin æf-
ir ekki eða spilar fyr-
ir almenning á meðan
hún sinnir þessu
verkefni. Hvað þýðir
þetta fyrir aðrar ríkisstofnanir? Geta
þær með sama hætti selt þjónustu
sína þeim einkaaðilum sem hafa efni á
að borga án tillits til meginmarkmiða
með rekstri stofnananna? Getur KB
banki keypt forgang á biðlistum spít-
alanna fyrir sína viðskiptavini? Eða
sérstaka vernd lögreglunnar? Er
Námsgagnastofnun heimilt að taka
að sér útgáfu á spennusögum fyrir
viðskiptavini KB banka og láta náms-
efnisgerðina bíða á meðan? Hvar eru
mörkin?
Ég viðurkenni fúslega að þessi
skrif byggjast ekki eingöngu á
áhyggjum mínum af skráðum og
óskráðum reglum sem gilda um sam-
skipti og samstarf opinberra aðila við
einkamarkaðinn. Ég hef lengi verið
einlægur aðdáandi Bryn Terfel og
látið mig dreyma um að komast ein-
hvern tíma á tónleika og heyra hann
syngja í eigin persónu. Væntanlega
er svo um fleiri venjulega Íslendinga
sem eiga ekki stórar eignir í KB
banka. Það eru því skelfileg vonbrigði
að lesa það í blaðinu sínu að hann sé
að syngja úti í Háskólabíói og fá ekki
einu sinni tækifæri til að
kaupa miða. Var ekki
hægt að fá manninn til að
syngja á tvennum tón-
leikum, þessum fyrir út-
valda og öðrum fyrir al-
menning?
Í lögum um Sinfón-
íuhljómsveitina segir m.a.:
„Starf Sinfóníuhljómsveit-
arinnar miði að því að
auðga tónmenningu Ís-
lendinga, efla áhuga og
þekkingu á æðri tónlist og
gefa landsmönnum kost á
að njóta hennar …“ Vonandi verður
þessi setning túlkuð þannig fram-
vegis að öllum landsmönnum skuli
gefinn kostur á að njóta tónleika Sin-
fóníuhljómsveitarinnar.
Fyrir hverja er Sin-
fóníuhljómsveitin?
Ingibjörg Ásgeirsdóttir fjallar
um tónleika Sinfóníuhljóm-
sveitarinnar og Bryn Terfel
Ingibjörg Ásgeirsdóttir
’Geta rík fyrirtækikeypt með þessum hætti
þjónustu ríkisstofnana
og tekið hana frá fyrir
sig og sína gesti?‘
Höfundur er forstjóri ríkisstofnunar
og Bryn Terfel-aðdáandi.
Hulda Guðmundsdóttir: „Ég
tel að það liggi ekki nægilega
ljóst fyrir hvernig eða hvort
hinn evangelísk-lútherski
vígsluskilningur fari í bága við
það að gefa saman fólk af sama
kyni …“
Birgir Ásgeirsson: Opið bréf til
vígslubiskups Skálholtsstiftis,
biskups Íslands, kirkjuráðs og
kirkjuþings.
Jakob Björnsson: Útmálun hel-
vítis. „Álvinnsla á Íslandi dreg-
ur úr losun koltvísýrings í heim-
inum borið saman við að álið
væri alls ekki framleitt og
þyngri efni notuð í farartæki í
þess stað, og enn meira borið
saman við að álið væri ella fram-
leitt með raforku úr eldsneyti.“
Þorsteinn H. Gunnarsson
fjallar um rjúpnaveiðina og aug-
lýsingu um hana, sem hann tel-
ur annmarka á.
Eggert B. Ólafsson: Vegagerð-
in hafnar hagstæðasta tilboði í
flugvallarrútuna.
Örn Sigurðsson: Bornir eru
saman fjórir valkostir fyrir nýj-
an innanlandsflugvöll.
Aðsendar greinar á mbl.is
www.mbl.is/greinar
AÐ UNDANFÖRNU hafa borist
fréttir af ráðstefnu þjóða heims um
aðgerðir til að mæta þeirra ógn
sem jörðu stafar af loftslagsbreyt-
ingum. Mönnum er að verða æ ljós-
ara að loftslagsbreytingar eru ekki
hugsanlegur framtíðarvandi. Þær
eru eitt brýnasta málefni samtím-
ans. Viðfangsefnið nú er að móta
hugmyndir um að-
gerðir til að bregðast
við þessu risavaxna
verkefni.
Margt er hægt að
gera til úrbóta ef vilji
er fyrir hendi en að-
gerðir verða að byggj-
ast á vísindalegum
grunni. Rannsóknir
benda til að ef koma á
í veg fyrir óæskilegar
breytingar á loftslagi
jarðar þurfi að draga
úr notkun kolefnaelds-
neytis um liðlega
helming. Hagkerfi
heimsins eru í dag háð því að fá
ódýra orku úr kolum, olíu og jarð-
gasi. Ef ekki tekst að bæta veru-
lega orkunýtni og finna fjárhags-
lega hagkvæma staðgengla fyrir
þessa mengandi orkugjafa blasir
við víðtæk og langvarandi vist-
kreppa með afar neikvæðar afleið-
ingar fyrir mannkynið.
Það vekur áhyggjur hve hraði
breytinga í loftslagi og náttúru er
mikill, ekki síst á norðlægum slóð-
um. Því hraðari sem breytingar
verða, því erfiðara verður fyrir vist-
kerfi og mannleg samfélög að að-
lagast. Það skortir verulega upp á
að hraði samfélaga við að taka
ákvarðanir um aðgerðir til að tak-
marka losun gróðurhúsalofttegunda
sé í samræmi við þær
hraðfara breytingar
sem merkja má á lofts-
lagi. Á þessu þarf að
verða breyting því
hvort sem menn taka
mark á vísindalegum
niðurstöðum eða að-
hyllast eigin trú í þess-
um efnum er ljóst að
aðgerðaleysi er ekki
valkostur. Ekki í þetta
skiptið. Of mikið er í
húfi.
Eins og svo mörg
umhverfismál eru
loftslagsmálin hnatt-
ræn í eðli sínu og þekkja engin
landamæri. Íslendingar standa enn
tiltölulega vel hvað losun gróð-
urhúsalofttegunda varðar miðað við
margar aðrar þjóðir þar sem
stórum hluta af innlendri orkuþörf
er mætt með endurnýjanlegum
orkugjöfum, þökk sé vatnsorku,
jarðvarma og íslensku hugviti.
Þrátt fyrir þetta vill oft gleymast í
þessari umræðu að með því að taka
þátt í vestrænu nútíma samfélagi
erum við Íslendingar einnig hlut-
fallslega ábyrgir fyrir þeirri meng-
un sem hlýst af iðnaðarframleiðslu
annars staðar í heiminum, einfald-
lega vegna þess að við flytjum inn
vörur sem eru framleiddar annars
staðar og notum þær hér. Þetta á
bæði við um fullunnar vörur sem og
vörur sem fluttar eru inn sem hrá-
efni til fullnaðarvinnslu á Íslandi.
Ábyrgð á losun gróðurhúsaloftteg-
unda er þannig ekki eingöngu
bundin við framleiðsluland vara
heldur hvílir hún einnig á not-
endum.
Loftslagsbreytingar eru án efa
eitt vandasamasta viðfangsefni
þessarar aldar, en tæknilega leys-
anlegt. Það kallar á aðgerðir Ís-
lendinga á alþjóðavettvangi en þar
höfum við margt fram að færa. Til
að sá málflutningur sé trúverðugur
verður einnig að grípa til aðgerða
hér heima. Greina þarf hvað má
gera hér á landi, finna raunhæfar
skynsamlegar aðgerðir og afla þeim
stuðnings. Þetta hefur verið mark-
mið loftslagsverkefnis Landverndar
sem unnið hefur verið að síðast lið-
in tvö ár. Mótaðar hafa verið fjöl-
þættar rökstuddar tillögur um að-
gerðir sem geta haft umtalsverð
áhrif á losun gróðurhúsalofttegunda
hér á landi og bindingu kolefnis í
jarðvegi og gróðri. Niðurstöður eru
kynntar á heimasíðu samtakanna
www.landvernd.is
Það er ánægjulegt að Íslendingar
skuli hafa hlotið viðurkenningu á
nýafstaðinni loftslagsráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna í Montreal.
Ein meginniðurstaða loftslagsverk-
efnis Landverndar er að við getum
gert mikið til að draga úr losun
gróðurhúsalofttegunda af manna
völdum á Íslandi og því kjörið að
nýta þessa vinnu til að fylgja ár-
angrinum eftir. Þetta misserið er
Landvernd að koma tillögum sam-
takanna á framfæri við íslensk
stjórnvöld, bæði ráðuneyti og sveit-
arstjórnir. Við væntum þess að
stjórnvöld og aðrir viðkomandi að-
ilar í einkageiranum kynni sér þess-
ar hugmyndir vel og vinni að því að
koma þeim í framkvæmd. Land-
vernd mun leggja sitt af mörkum til
að veita þessu mikilvæga verkefni
þann forgang sem það þarf.
Loftslagið í forgang
Björgólfur Thorsteinsson
fjallar um loftlagsbreytingar ’Loftslagsbreytingareru án efa eitt vanda-
samasta viðfangsefni
þessarar aldar, en
tæknilega leysanlegt.‘
Björgólfur
Thorsteinsson
Höfundur er rekstrarhagfræðingur
og formaður Landverndar.