Fréttablaðið - 15.02.2003, Blaðsíða 27
27LAUGARDAGUR 15. febrúar 2003
að hann hefði átt að fá meðhöndl-
un strax að lokinni fangelsisvist
sem andlegur öryrki. „Það var
fangelsislæknir sem hvatti mig og
sagði að ég þyrfti ekki að skamm-
ast mín því borðleggjandi væri að
ég bæri verulegan skaða af völd-
um einangrunarvistarinnar. Þetta
lýsir sér í svefntruflunum, ein-
beitingarleysi, andlegu getuleysi
og máttleysi inni á milli. Ég festist
stundum inni á milli fjögurra
veggja, fell inn í tómleikann og
heyri þá aðeins eigin raddir.“
Allt gert til að aðlagast
samfélaginu
Fljótlega eftir að Sævar losnaði
fékk hann vinnu við Seðlabank-
ann! Reyndar hjá fyrirtækinu
Steintaki. „Það er alltaf erfitt að
koma út og ég varð fyrir ýmsum
spörkum þó svo að ég hafi gert allt
sem í mínu valdi stendur til að að-
lagast samfélaginu. En velviljaðir
menn réðu mig í byggingarvinnu
og ég sá um að koma öllu gab-
bróinu utan á Seðlabankabygging-
una, boraði fyrir hverri einustu
plötu þar, bar þær meira að segja
upp og kom fyrir á sinn stað.“
En allir vissu hver Sævar var.
Hann nefnir eitt dæmi af mörgum.
Einn morgun þegar Sævar var við
vinnu komu þrír lögreglubílar inn
á svæðið til að rannsaka grun-
semdir sem vöknuðu þegar einn
verkamannanna hélt því fram að
peningar hefðu horfið úr veski
sínu. „Hann sakaði mig um það þó
hann hefði ekkert fyrir sér. Mann-
inum var eitthvað í nöp við mig og
var að reyna að koma mér í vesen.
Ekkert varð úr þessu en ég hef
lent í mörgu slíku. Til dæmis ef ég
fæ mér í glas þá eru menn klag-
andi mig um allan bæ – hvenær
hefur það verið refsivert. Ég nota
engin geðlyf eða slíkt? Er ekki
fimmti hver maður á Íslandi á
slíku? Má ég ekki fá mér í glas til
að deyfa sjálfan mig? Maður situr
varla undir svona máli án þess að
slaka á og fá sér í glas stöku sinn-
um. En ég hef nú frekar verið í því
að reyna að koma mér úr veseni
en í það. Maður tekur frekar til
fótanna en að lenda í einhverju
orðaskaki Ég hef oft orðið fyrir
því að ráðist hefur verið á mig en
aðallega er það nú að sitja undir
þessu máli svona óuppgerðu sem
hefur haft leiðinlegustu áhrifin á
mitt líf allt.“
Eftir störf sín við Seðlabankann
tóku við parkettslípanir og -lagnir.
Hann kynntist konu, var í sambúð
með henni og eiga þau tvo drengi
sem nú eru á fermingaraldri. Árið
1993 pakkar hann slípivél sinni í
ferðatösku, rífur sig og fjölskyld-
una upp og plantar sér í miðríkjum
Bandaríkjanna. „Ég var búinn að
lifa tiltölulega hefðbundnu fjöl-
skyldulífi og fer til Ameríku og
vinn í parketti þar. Þá sé ég stöðu
mína úr fjarlægð. Ég var búinn að
leggja mikið á mig í átta eða níu ár
en staða mín breyttist ekkert – ég
fann alltaf til höfnunar og getu-
leysis að takast á við það. Einhvers
konar útskúfun. Alltaf eitthvað
verið að tala um mann: Já greyið!
Hann lenti í þessu og svona... Fjar-
lægðin gerði það að verkum að ég
sá þetta í skýrara ljósi. Mér leið
vel andlega þarna úti og ætlaði
ekki að koma heim. Vissi sem var
að ég myndi bjarga mér þar marg-
falt betur en hér á Íslandi.“
Örlagavaldur í lífi Sævars reyn-
ist kvikmyndin „In the Name of
the Father“ sem fjallar um
Guildford-málin. „Upp úr því
hringir í mig blaðamaður og fer að
ræða þessi mál við mig. Ég ætlaði
ekki að koma heim en ákvað eftir
það samtal að gera svo og berjast
fyrir endurupptöku málsins.“
Og þá má segja að sárin rifni
upp á nýjan leik. Sævar hellir sér
út í málið á nýjan leik.
Þetta pólska blóð
Þegar Hæsti-
réttur hafnaði
beiðni Sævars
árið 1997 um að
taka aftur upp
Guðmundar- og
Geirfinnsmálin,
sem dæmt hafði
verið í 17 árum
áður, fór Sævar
fyrst að viður-
kenna veik-
leika sína
fyrir alvöru.
„Að ég ber
a n d l e g a n ,
líkamlegan
og félagsleg-
an skaða. Ég
er ekki nema
um tvítugt
þegar ég
lendi í þessu
og hef verið
undir miklu
álagi síðan.
Mér finnst
eins og Hæsti-
réttur hafni
p e r s ó n u n n i
Sævari Ciesielski. Og þeir gera
það í sinni greinargerð. Þá fór ég
að upplifa mig algerlega útundan í
þessu samfélagi og það er tómt
mál um að tala að reka fjölskyldu
undir því álagi. Það er nánast sagt
berum orðum að ég sé ekki æski-
legur. Þetta hefur ýmsar afleiðing-
ar. Undirstrikun þess sem að mér
og mínu fólki hefur snúið í gegnum
tíðina – útskúfun. Í það minnsta
hef ég skynjað það
svo. Móður minni
sálugu fannst alltaf
eins og verið væri
að niðurlægja sig í
tengslum við þetta
mál.“
Og hér er ég,
þrjár eða fjórar
sambúðir að baki
og fimm börn
skráð. Það slitnaði
upp úr sambúð
minni og barns-
móður minnar
enda var þetta gíf-
urlegt álag. Hún
var þá í Háskólan-
um en ég vann allt
sumarið 1994 að
greinargerð um
málið sem ég
lagði fram 23.
nóvember. Síðan
hef ég verið að
bíða og reyna að
vinna í þessu eftir
föngum. Og biðin
er erfið. Þegar
maður fer í svona
málastand fara
fjölskyldumálin öll
til fjandans. Slitn-
ar upp úr öllu og kemst rót á allt.
Sævar er ekki í sambúð sem
stendur en segist alltaf eiga
kærustur. Á slíku þurfi menn með
svo stórt hjarta að halda – að eiga
vísa ást og hlýju.
„Ég hef alltaf einhverja konu
hjá mér. Og ég á góðar vinkonur.
Ég held þokkalegum tengslum við
barnsmæður mínar. Ég hef reynd-
ar ekkert samband við Erlu Bolla-
dóttur. Við eigum saman 27 ára
gamla stelpu og ég varð afi fyrir
sex til sjö árum. Synd frá því að
segja að um svo lítið samband sé
að ræða og ég skammast mín
stundum fyrir vanræksluna. Svo á
ég tvo stráka á fermingaraldri og
hef ekki mikið samband við þá en
yngstu börnin mín tvö, sem eru
þriggja og fjögurra ára, þau hitti
ég reglulega. Sú barnsmóðir mín
er þá númer þrjú í röðinni.“
Sævar býr við sára fátækt en
segist nægjusamur. „Ég get ekki
leyft mér hvað sem er og verð að
miða lífernið við takmarkaðar
tekjur. Hvernig næ ég endum sam-
an sem öryrki? Vitanlega er maður
blankur á seinni vikum mánaðar-
ins og ekki fær maður lán í bönk-
um frekar en aðrir sem enga veltu
hafa.“
Auk málavafsturs hefur Sævar
verið að vinna að myndlist undan-
farin ár og er að undirbúa sýningu.
Hann er laginn í höndunum og út-
býr rammana sjálfur úr parkett-
stöfum. „Ég vil gjarnan gefa fólki
tækifæri á að sjá hvað ég er að gera
en þetta er svona konseptlist. Ég fæ
ákveðna útrás í listinni fyrir mína
þjáningu og reynslu sem speglast í
verkunum – blæbrigði sálarinnar.
Svona vinn ég úr mínum erfiðleik-
um og hefði ég gaman að því að
koma á fót einhvers konar aðstöðu
þar sem fólk á miðjum aldri gæti
komið saman og starfað. Þetta veit-
ir manni ró. Mér finnst ég mjög
sterkur miðað við allt. Ég hef mjög
sterk gen. Sterkustu gen á Íslandi
og myndi ekki treysta neinum öðr-
um til að standa í mínum sporum án
þess að lenda inni á geðdeild eða
fremja sjálfsmorð, sem er nokkuð
sem ég myndi aldrei gera. Það er
þetta pólska blóð.“
jakob@frettabladid.is
Þetta er auðvitað mjög viðkvæmtmál en ég hef orðið fyrir aðkasti
frá fólki og fordómum,“ segir móð-
ir tveggja yngstu barna Sævars.
Kannski er samfélagið samt við sig
því hún kýs að koma ekki fram und-
ir nafni. Óttast að börnin kunni að
súpa seyðið af því og segist hafa
hagsmuna að gæta.
Hún er ung, tuttugu og sex ára,
þegar hún hefur sambúð með Sæv-
ari, var með honum um þriggja ára
skeið en þau hættu saman fyrir
þremur árum. Hún segist ekki hafa
gert sér grein fyrir því hversu stórt
skref það var að binda trúss sitt við
Sævar á sínum tíma. Hún hefur
hingað til neitað öllum óskum um
viðtöl, segir nægjanlegt að Sævar
hafi staðið í eldlínunni. Fréttablaðið
spyr hana hvernig reynsla það hafi
verið að búa með þessum þekkta
manni.
„Þetta hefur reynst mér ákaf-
lega erfitt og óneitanlega breytt
minni sýn á þetta samfélag. Mér
finnst ég engan veginn hafa átt þá
fordóma skilið sem ég hef orðið
fyrir. Ég dreg enga fjöður yfir að
Sævar hefur verið í óreglu en þann
stimpil hef ég þurft að búa við sak-
laus, en ég hef aldrei verið í óreglu
sjálf. Það er einfaldlega særandi.
Ég get nefnt eitt dæmi sem er mér
í fersku minni. Við vorum á leigu-
markaðnum þegar við bjuggum
saman. Ég ætlaði að leigja íbúð og
var búin að fá vilyrði og allt klapp-
að og klárt. Svo var þessu öllu kippt
til baka og því slengt framan í mig
að ástæðan væri einfaldlega að
sambýlismaður minn var Sævar
Ciesielski.“
Hún hefur verið í skóla en er
heimavinnandi núna og tekur að
sér ýmis verkefni. Hún segir að
álagið hafi verið gríðarlegt á
heimilinu sem var undirlagt af
Geirfinnsmálinu. Það hafi reynt
mikið á sambandið.
„Málið hefur átt hann allan og
Sævar verður ekki frjáls maður
fyrr en hann hefur verið hreinsað-
ur af því sem hann var dæmdur
fyrir. Hann er búinn að leggja allt
undir. Sævar hefur ekki getað fót-
að sig í þessu samfélagi sem
aldrei hefur boðið hann velkom-
inn eftir að hann kom út. Þó hefur
hann aldrei brotið neitt af sér frá
því hann kom af Hrauninu. Sævar
er hæfileikaríkur maður en hann
hefur aldrei fengið að njóta sín.
Það er á hreinu að fangelsi eru
ekki mannbætandi og hafi hann
verið jafn geðvilltur og lýsir sér í
þeim verkum sem hann var
dæmdur fyrir væri hann það
sannarlega enn þann dag í dag –
sem er ekki.“
Hún talar um að löngu sé kom-
inn tími til að stjórnvöld fái þessi
mál á hreint í eitt skipti fyrir öll,
það séu svo margir aðstandendur
sem eigi hagsmuna að gæta og um
sárt að binda.
„Sambúðin við Sævar var erfið,
ekki bara vegna utanaðkomandi
áhrifa. Algengt að hann vaknaði
mjög hræddur á næturnar.
Dreymdi mjög illa og hrökk upp
með andfælum. Þetta voru ein-
hverjar leifar úr gæsluvarðhaldinu.
Móðir hans heitin sagði mér að þeg-
ar Sævar var í Síðumúlanum í
gæsluvarðhaldi, þá tók hún þvottinn
hans og þvoði. Fötin voru öll rifin og
tætt og augljóst að hann hafði verið
beittur harðræði. Þetta var mikil
lífsreynsla að búa með Sævari og í
dag reynir maður að gera sitt besta
og horfa björtum augum fram á við.
Það þýðir ekkert annað.“ ■
Heimilið undirlagt
af Geirfinnsmálinu
– viðtal við barnsmóður Sævars Ciesielski
EIN ÞRIGGJA BARNSMÆÐRA SÆVARS
Þriggja ára sambúð við þennan þekkta
mann reyndist henni erfið og hefur hún
þurft að búa við aðkast og fordóma.
ERFITT AÐ KOMA UNDIR
SIG FÓTUNUM
„Ég var búinn að leggja mikið á mig í átta
eða níu ár en staða mín breyttist ekkert –
ég fann alltaf til höfnunar og getuleysis að
takast á við það. Einhvers konar útskúfun.“
FÆST VIÐ MYNDLIST
Sævar stefnir að því að halda sýningu fljót-
lega. „Ég fæ ákveðna útrás í listinni fyrir
mína þjáningu og reynslu sem speglast í
verkunum – blæbrigði sálarinnar. Svona vinn
ég úr mínum erfiðleikum.“