Fréttablaðið - 17.04.2003, Qupperneq 16

16 17. apríl 2003 FIMMTUDAGUR
Innrás Rússa í Tsjetsjeníu átti að binda enda á sjálfstæðisvonir landsmanna.
Tæpum áratug síðar er enn barist. Ný stjórnarskrá var samþykkt í vafasamri kosningu þar
sem komið var í veg fyrir alþjóðlegt eftirlit.
Dauðar sálir
kjósa um stríðslok
Það voru allar líkur á skamm-vinnu stríði ef aðeins var litið
til þess vopnabúnaðar sem ríkin
réðu yfir. Rússar með sinn fjöl-
menna og tæknivædda her.
Tsjetsjenar fámennir, lítt vopnað-
ir og illa skipulagðir. Boris
Jeltsín, þáverandi Rússlandsfor-
seta, þótti því óhætt að hefja inn-
rás í Tjsetsjeníu, lítið ríki sem
freistaði þess að lýsa yfir sjálf-
stæði. Tæpum áratug síðar setja
bardagar enn svipmót sitt á land-
ið.
Bardagar og árásir
Það er langt í frá friðsamlegt í
Tsjetsjeníu. Barist er í sunnan-
verðu landinu þar sem uppreisn-
armenn eru sterkir. Árásir eru
tíðar víðar í landinu, hvort
tveggja á hermenn og almenning.
Stutt er síðan átta létust þegar
sprengja sprakk í rútu í höfuð-
borginni Grosní.
Ofbeldi er mikið og útbreitt í
Tsjetsjeníu. Morð eru nær tífalt
tíðari þar en í Moskvu að því er
fram kemur í skýrslu rússneskra
stjórnvalda sem mannréttinda-
samtök komust yfir. Mannshvörf
eru einnig tíð. Líkur hafa verið
leiddar að því að rússneskir her-
menn beri ábyrgð á mörgum af
þessum glæpum. Vopnaðir menn,
talandi lýtalausa rússnesku og
keyrandi um á brynvörðum farar-
tækjum, hafa sést grípa menn á
heimilum þeirra og nema þá á
brott. Síðar hefur ekki spurst til
þeirra.
Rússar hafa reynt að telja um-
heiminum trú um að stöðugleiki
væri að komast á í Tsjetsjeníu.
Skýrslan sem Human Rights
Watch komst yfir grefur undan
þeim staðhæfingum.
Grimmileg stríð
Stríðin í Tsjetsjeníu eru í raun
tvö. Það fyrra hófst með innrás
Rússa síðla árs 1994. Jeltsín von-
aðist til að berja andstöðu
Tsjetsjena niður á skömmum tíma
þrátt fyrir að í sögu Tsjetsjena sé
að finna mörg dæmi um langvinna
og miskunnarlausa baráttu gegn
yfirvöldum Rússa. Því stríði lauk
1996 þegar rússneski herinn var
dreginn til baka. Stríðsátök hófust
aftur fyrir fjórum árum þegar
rússneski herinn var sendur aftur
inn í landið.
Stríðinu í Tsjetsjeníu hefur
verið lýst sem einu því grimmi-
legasta á síðari árum. Rússar
gerðu hrikalegar árásir á Grosní,
lögðu borgina í rúst og gerðu lítið
til að hlífa óbreyttum borgurum.
Ásakanir á hendur rússneska
hernum um mannréttindabrot
hafa verið tíðar. Tsjetsjenskir
uppreisnarmenn hafa gripið til
hryðjuverka. Eins og alltaf í stríði
hefur almenningur liðið fyrir
átökin.
Dauðar sálir
Í skáldsögu Nikolaj Gogol frá
því á 19. öld segir frá braskara
sem ferðast milli stórbænda og
kaupir af þeim dauðar sálir. Þá
voru nýsett lög sem bönnuðu
bændum að brugga brennivín
nema ráða yfir 50 sálum á jarðar-
eign sinni. Þar sem skrárnar voru
ekki uppfærðar nema á fimm ára
fresti mátti notast við dauðar sál-
ir til að geta bruggað áfengi með
löglegum hætti.
Dauðar sálir gætu enn gegnt
hlutverki í rússnesku þjóðlífi.
Enska vikublaðið The Economist
leiddi í það minnsta getum að því
að úrslitum hefði verið hagrætt í
atkvæðagreiðslu um nýja stjórn-
arskrá í síðasta mánuði, að öðrum
kosti væri erfitt að útskýra mikla
kjörsókn. Rússar stjórnuðu kosn-
ingunum, sem átti að gefa þeim
lögmæti, og sögðu kjörsóknina
vera 88%. Blaðamaður Economist
á svæðinu segist ekki hafa orðið
var við mikla kjörsókn þegar
hann ferðaðist á milli kjörstaða.
„...það virtist sem það væru ekki
lifandi sálir heldur dauðar sem
stóðu á bak við fjölda atkvæða.“
Komið í veg fyrir eftirlit
Kosningaeftirlitið var ekki
mikið. Þannig er sagt frá tveimur
erlendum blaðamönnum sem
léku sér að því að greiða atkvæði.
Eina eftirlitið var af hálfu Rússa.
Lára Margrét Ragnarsdóttir,
þingmaður Sjálfstæðisflokksins
sem hefur unnið mikið í málefn-
um Tsjetsjeníu á vettvangi Evr-
ópuþingsins, segir að Rússar hafi
gert erlendum aðilum ókleift að
hafa eftirlit með kosningunum.
Kröfur þeirra um öryggisvernd
hafi verið slíkar að eftirlitsmönn-
um hafi ekki verið gert kleift að
sinna starfi sínu.
Rússar gáfu upp mikla kjör-
sókn í Tsjetsjeníu. Einna mest
var hún þó meðal þúsunda rúss-
neskra hermanna sem höfðu at-
kvæðisrétt. Í flóttamannabúðum
í Ingúsetíu, þar sem margir
Tsjetsjenar hafast við, var þátt-
takan lítil.
Alþjóðleg hjálparsamtök og
stofnanir hafa að stórum hluta
haldið sig fjarri landinu. Evrópu-
ráðið hefur fjallað um stöðu
mála. Sendinefnd Öryggis- og
samvinnustofnunar Evrópu var
sparkað úr landinu seint á síðasta
ári. Læknar án landamæra láta í
það minnsta ein landamæri
stöðva sig. Þeir fara ekki inn í
Tsjetsjeníu.
Litlar líkur á friði
Rússar sögðu nýja stjórnar-
skrá Tsjetsjeníu eiga að tryggja
frið. Þannig hljómaði áróður
þeirra í aðdraganda kosning-
anna. Eini sýnilegi árangurinn
er þó sá að framtíð Tsjetsjeníu
innan rússneska ríkjasambands-
ins er staðfest. Kosningar fara
fram síðar á árinu. Þær tak-
markast þó af því að Rússlands-
forseti getur vikið leiðtoga
Tsjetsjeníu frá hvenær sem
honum sýnist. Rússar virðast
því vera að styrkja tök sín þó
margir voni að stjórn svæðisins
færist í auknum mæli úr hönd-
um hersins í hendur borgara-
legra yfirvalda.
Friðarhorfur eru öllu minni.
Áður er vitnað í samtökin Hum-
an Rights Watch, sem sjá ekki
að miklar breytingar hafi orðið.
Ítrekað hefur verið bent á að
Rússar verði að hefja viðræður
við uppreisnarmenn um frið, en
því hafa þeir neitað. Uppreisn-
armenn neita að gefast upp. Á
sama tíma hefur spillingin
grasserað. Glæpir, þeirra á með-
al mannrán og svartamarkaðs-
brask, hafa reynst drjúg tekju-
lind, hvort tveggja fyrir upp-
reisnarmenn og hermenn. Þeir
hafa því ef til vill ekki hag af því
að stríðinu loki. Meðan stjórn
rússneskra stjórnvalda á hern-
um er dregin í efa getur það ráð-
ið úrslitum.
brynjolfur@frettabladid.is
Læknar án landamæra
láta í það minnsta ein
landamæri stöðva sig. Þeir
fara ekki inn í Tsjetsjeníu.
,,
FRIÐ Í TSJETSJENÍU
1.500 manns komu saman í Tsjetsjeníu á laugardag til að mótmæla stríðinu þar í landi.
Slík mótmæli eru fátíð en hafa þó átt sér stað nokkrum sinnum frá því stríðið
hófst aftur 1999.
SPRENGJUÁRÁS Í GROSNÍ
Átta manns létu lífið þegar bifreið var sprengd í loft upp í höfuðborg Tsjetsjeníu, fimm lögreglumenn og þrír óbreyttir borgarar.