Fréttablaðið - 04.04.2004, Blaðsíða 42

30 4. apríl 2004 SUNNUDAGUR
Rekstur dagblaðanna, sem voruá vegum stjórnmálaflokk-
anna, flokksblaðanna svokölluðu,
var alla tíð erfiður. Þau reiddu sig
á fjárhagsstuðning frá Alþingi,
fyrirgreiðslu í ríkisbönkum og
stuðning félagsmanna í stjórn-
málaflokkunum. Með breyttum
viðhorfum til fjölmiðla og breyttu
efnahagsumhverfi fór smám sam-
an að halla undan fæti í útgáfu
þeirra. Hin breyttu viðhorf lýstu
sér í vantrú á því að stjórnmála-
flokkar eða félög á þeirra vegum
væru réttir aðilar til að standa að
útgáfu fréttablaða. Krafan um
arðsemi og gegnsæi í fjármálalíf-
inu leiddi til þess að hætta varð
ívilnunum og fyrirgreiðslu í þágu
blaðaútgáfu stjórnmálaflokkanna.
Árið 1984 gerði Framsóknar-
flokkurinn tilraun til að gefa
Tímann út sem óháð fréttablað
undir nafninu NT, en tilrauninni
var hætt 1986 eftir stórfelldan
taprekstur; hóf Tíminn þá að
koma út að nýju. Árið 1994 tók
útgáfufélag DV, Frjáls fjölmiðl-
un hf. (FF), yfir rekstur Tímans
með samkomulagi við Fram-
sóknarflokkinn. Tveimur árum
síðar sameinaði FF Tímann blaði
Framsóknarflokksins á Akur-
eyri, Degi, sem FF hafði einnig
tekið yfir nokkru áður og gaf út
undir nafninu Dagur-Tíminn
(síðar aðeins Dagur) en blaðið
hætti að koma út árið 2001 og
var þá sameinað DV.
Þjóðviljinn hætti göngu sinni
árið 1992. Varð útgáfufélag
blaðsins, Bjarki hf., gjaldþrota.
Alþýðubandalagið hóf sama ár
að gefa út Vikublaðið. Árið 1996
eignuðust flokkurinn og starfs-
menn Vikublaðsins vikuritið
Helgarpóstinn. Reksturinn gekk
illa og árið eftir var Helgarpóst-
urinn seldur og Vikublaðið lagði
upp laupana. Varð samkomulag
um það milli Alþýðubandalags-
ins og Frjálsrar fjölmiðlunar hf.
að Vikublaðið sameinaðist Degi-
Tímanum.
Fimm dagblöð innan DV
Alþýðublaðið hætti að koma
út 1997 og rann inn í Dag-Tím-
ann eins og hin flokksblöðin með
samkomulagi Alþýðuflokksins
og Frjálsrar fjölmiðlunar hf. Út-
gáfa blaðsins hafði raunar í
mörg ár aðeins verið að nafninu
til; var blaðið aðeins fjórar síður
og útbreiðsla mjög takmörkuð.
Um tíma stóð Alþýðuflokkurinn
að baki útgáfu óháðra vikublaða,
fyrst Helgarpóstsins og síðan
Pressunnar, en gafst upp á hvoru
tveggja.
Segja má því að innan vé-
banda DV hafi frá árinu 2001
verið leifar fimm dagblaða, auk
Vísis flokksblaðanna þriggja, Al-
þýðublaðsins, Tímans og Þjóð-
viljans og Dags á Akureyri, sem
breytt hafði verið úr vikublaði í
svæðisbundið dagblað um miðj-
an níunda áratuginn. Innan þess
voru einnig leifar Vikublaðsins
og ennfremur Víkurblaðsins á
Húsavík og Skagablaðsins á
Akranesi, sem 1997 höfðu runnið
inn í Dag-Tímann. ■
Morgunblaðið
og DV voru
risarnir á
markaðnum
Morgunblaðið og DV vorurisarnir á dagblaða-
markaðnum eftir 1981. Var
samkeppni á milli þeirra tak-
mörkuð þar sem þau voru á
ólíkum auglýsingamörkuðum
og DV lagði meira upp úr
lausasölu en Morgunblaðið.
Til dæmis um skiptingu
markaða, sem við lýði var til
skamms tíma, má nefna að
DV réð lögum og lofum á
smáauglýsingamarkaði, þar
sem auglýsingar á notuðum
bílum gáfu mest í aðra hönd.
Morgunblaðið sat aftur á
móti eitt að fasteignaauglýs-
ingum. DV var prentað hjá
Árvakri, útgáfufélagi Morg-
unblaðsins, sem hafði því
augljósa hagsmuni af því að
blaðið kæmi út.
Fjárhagsvandræði DV
Morgunblaðið var jafnan
rekið með nokkrum hagnaði
en sviptingar í efnahagslíf-
inu og verkföll á vinnumark-
aði settu þó stundum strik í
ársreikninginn, sem var við-
kvæmur fyrir öllum slíkum
sveiflum. DV var einnig um
árabil rekið með tekjuaf-
gangi en yfirtakan á flokks-
blöðunum og rekstur Dags-
Tímans reyndist Frjálsri
fjölmiðlun ofviða. Ýmsar til-
raunir, sem félagið gerði á
sama tíma á sviði annarrar
útgáfu og nýmiðlunar, urðu
einnig þungur baggi á rekstr-
inum. Leiddi þetta til gjald-
þrots og eigendaskipta á DV
árið 2001 en hinir nýju eig-
endur rötuðu einnig í fjár-
hagslegar ógöngur og síðan
gjaldþrot þegar sala blaðsins
dróst saman og auglýsingar
minnkuðu. Núverandi eig-
endur tóku við blaðinu haust-
ið 2003.
Frjáls fjölmiðlun hleypti
Fréttablaðinu af stokkunum
árið 2001. Þótt viðskiptahug-
myndin, ókeypis dagblað sem
borið var til þorra lands-
manna, væri snjöll stöðvaðist
útgáfan 2002 vegna fjárhags-
vandræða útgefandans. Með
eigendaskiptum sama ár var
traustari stoðum skotið undir
útgáfuna.
Vikublöðin í mótbyr
Á síðustu árum og áratug-
um hafa margar tilraunir
einnig verið gerðar til að
halda úti sjálfstæðum viku-
blöðum (óbundnum einstök-
um landshlutum). Má í því
sambandi nefna Helgarpóst-
inn, Pressuna, Eintak og
Morgunpóstinn en öll lögðu
þau upp laupana eftir að hafa
lent í rekstrarerfiðleikum og
tíðum eigendaskiptum. Við-
skiptablaðið, stofnað 1994,
kemur þó enn út og nýtur lík-
lega sérhæfingar sinnar og
áhuga fjársterkra kaupenda.
■
Flokksblöðin lögðu upp laupana
Rekstur fjölmiðla hér á landi,jafnt dagblaða og vikublaða
sem útvarps og sjónvarps, hefur
löngum gengið erfiðlega. Stafar
þetta annars vegar af því að
markaðurinn er smár og tækifæri
því fá en sögulegar ástæður, sem
hér verða rifjaðar eru upp, skýra
þetta einnig:
Greina má viðleitni markaðar-
ins til að bregðast við þessu
ástandi með hagræðingu í formi
samstarfs og samruna fyrirtækja.
Gætir að því leyti sömu tilhneig-
ingar á fjölmiðlamarkaði og ann-
ars staðar í viðskipta- og atvinnu-
lífinu.
Bjartsýni eini höfuðstóllinn
Af því lauslega yfirliti rekstr-
arsögu íslenskra fjölmiðla undan-
farna tvo áratugi, sem birt er hér
á opnunni, virðist mega draga eft-
irfarandi ályktanir:
Í fyrsta lagi hefur það háð fjöl-
miðlunum, jafnt dagblöðunum
sem útvarpi og sjónvarpi, að þeir
hafa flestir búið við mjög ótraust-
an fjárhag. Virðist stundum hafa
verið ráðist í útgáfu blaða og
starfrækslu útvarps- og sjón-
varpsstöðva með bjartsýnina eina
sem höfuðstól en það sem á vant-
aði verið tekið að láni og treyst á
að góðar undirtektir mundu fleyta
fyrirtækjunum áfram. Hefur af
þessu hlotist mikill fjárhagslegur
skaði fyrir fjölmarga einstaklinga
og fyrirtæki. Segir nokkra sögu
að aðeins tveir fjölmiðlar hafa á
því tímabili sem hér er til umfjöll-
unar haft sömu eigendur, Ríkisút-
varpið og Morgunblaðið.
Í öðru lagi er ljóst að í fjárfrek-
ustu grein fjölmiðlunar, sjón-
varpsrekstri, er ekki nægilegt að
öflugir og fjársterkir aðilar taki
sig saman. Auk umtalsverðs
stofnfjár og tæknibúnaðar er
nauðsynlegt að fyrir hendi sé skýr
hugmynd um dagskrárstefnu og
þekking á miðlinum. Má í þessu
sambandi vísa til skipbrots Ísfilm
1988, Sýnar 1990, Stöðvar 3 1995-
1997 og Skjás 1 (eldri) 1999.
Erfið samkeppnisskilyrði
Í þriðja lagi blasir við að hin
lögbundnu sérréttindi Ríkisút-
varpsins gera útvarps- og sjón-
varpsstöðvum í einkaeign
ókleift að halda uppi eðlilegri
samkeppni við stofnunina á jafn-
réttisgrundvelli.
Loks er í fjórða lagi ljóst að
markaðurinn hefur á undan-
förnum árum brugðist við þess-
um aðstæðum með viðleitni til
hagræðingar í formi samstarfs
og samruna. Sést þetta á því
hvernig útvarpsstöðvar hafa
sameinast allt frá 1987, sjón-
varpstöðvar frá 1990 og hvern-
ig fimm dagblöð og þrjú viku-
blöð hafa sameinast í DV.
Einnig birtist þetta í áhuga út-
gefenda dagblaða á rekstri
sjónvarps (svo sem Árvakurs
1988 og 1995–1997) og eigenda
sjónvarpsstöðva á dagblaðaút-
gáfu (Íslenska útvarpsfélagið
og DV 1995). Minnir þetta á að
frá viðskipta- og fjárhagssjón-
armiði er fjölmiðlamarkaður-
inn í engu frábrugðinn öðrum
mörkuðum. ■
Viðleitni á markaðnum til hagræðingar með samstarfi og samruna fyrirtækja:
Ótraustur fjárhagur
helsta vandamál
íslenskra fjölmiðla