Tíminn - 06.05.1973, Qupperneq 7

TÍMINN
7
tækjaverzlun á Islandi. Hana
stofnaöi Halldór Guömundsson,
raffræöingur, faðir Gisla heitins
Halldórssonar verkfræöings.
Halldór vann sér margt til frægö-
ar og reisti fyrstu vatnsaflsraf-
stööina suöur I Hafnarfiröi og
varö einn merkasti brautryöjandi
raforkunnar á tslandi.
Þegar Halldór hætti að verzla,
tók Málarinn viö húsnæðinu og
rak þar umfangsmikla máln-
ingarvöruverzlun, unz þeir i
striðslokin keyptu Bankastræti 9
á horni Ingólfsstrætis og fluttu
verzlunina þangað, en eftir það
verzlaöi Feldurinn þarna um
skeiö og siðast var þarna blóma-
búðin Eden.
A lofti hússins var lengst af
kjólaverzlunin Ninon og siðan
ferðaskrifstofa um langt skeið.
Nýbyggingar og lóðir
Þegar Helgi Magnússon kaupir
húseignina Bankastræti 7, náði
lóðin frá Verzlunarbankanum og
að húsi Jóns Þorlákssonar. Helgi
var mikill framkvæmdamaður og
byggði mörg hús i Bankastræti.
Hann byggði Bankastræti 11, (hús
Árna og Bjarna, klæðskera). Það
hús hlaut nafnið „Ormurinn
langi”, vegna lögunar sinnar. Svo
var mál með vexti, að tekið var af
hinni upphaflegu lóð hússins
Bankastræti 7, undir
Þingholtsstrætið. Þ$A
átti ' Helgi aðeins eftir mjóa
ræmu ofan götunnar. Þarna reisti
hann húsið, sem enn stendur and-
spænis húsi Málarans. Seinna
byggði Jón Þorláksson, borgar-
stjóri hús J. Þorlaksson og Norð-
mann og urðu út af þvi svænsnar
blaðadeilur. Jón knúði fram að fá
að byggja hús sitt framar i götuna
og mjókkaöi hann Laugaveginn
um 1.5 m. en fyrir bragðið varð
hús hans „hornhús” við Lauga-
veginn. Hús borgarstjorans
umlukti Orminn langa og stóð
einnig við götu i Ingólfstræti, og
það gnæföi yfir verzlunarhúsið,
sem Helgi Magnússon byggði, svo
margir halda að þarna sé eitt hús,
en ekki tvö.
60 ár húsmóðir
i Bankastræti
Eins og fram hefur komið hér
að framan, var allstór lóð með
húsi Bergs Thorberg. Lóða-
mörkin við kaup Helga Magnús-
sonar voru við Verzlunarbankann
og hús J. Þorláksson & Norð-
mann. Nokkur útihús voru með
ibúðarhúsinu og breytti Helgi
einu þeirra i smiðju, en hann var
járnsmiður að mennt. Þar dund-
aði hann við smiðar lengi fram-
eftir, þótt eigi væru þær lifstarf
hans sem slikar. Hann byggði hús
það, sem nú er Samvinnubankinn
og var það ibúðarhús hans. Þarna
bjó hann meö konu sinni Oddrúnu
Sigurðardóttur og f jölda barna og
fór orð af myndarlegum heimilis-
brag hjá þeim hjónum. Var sagt
að þau hjón hafa látið fátæka efni-
lega menn „borða hjá sér um
tima” til að hressa þá við lfkam-
lega, ef þess gerðist þörf, en það
var eigi fátitt i gamla daga. Odd-
rún Sigurðardóttir lifði mann sinn
og var I meir en 60 ár húsmóðir i
Bankastræti, bæði i Bankastræti 5
og siðar hinum megin götunnar i
stórhýsi, sem Helgi Magnússon
einnig byggði og átti, þar sem
lengi hefur verið verzlunin
Bristol. Það er elzta steinsteypta
ibúðarhús i Reykjavik.
Þá má að lokum geta þess, að
Helgi Magnússon byggði einnig
hús Málarans, Bankastræti 11.
Það hús keypti siðar Jón Björns-
spn, kaupmaður (Kristjánssonar,
ráðherra) og seldi siðan Málar-
anum fyrir 1400 þúsundir i lok
striðsins og þótti mikið verð.
Bankastræti
Bakarastigur
Bankastræti var upphaflega
kallað Bakarastigur, eða Bakara-
brekka, vegna þess að þar var
fyrsta brauðgerðarhúsið hér i
borg. „Gamla bakariið”, eða
„Bernhöftsbakari”, eins og það
var ýmist nefnt i daglegu tali
manna. Það hús er frægt orðið
(Bernhöftstorfan) og er reist árið
1840, og stendur óbreytt að mestu,
nema að norðan við það var byggt
siðar. Þegar Landsbankinn var
stofnaður árið 1886 og hóf starf-
semi sina i steinhúsinu andspæn-
is, — þar sem nú er bókaverzlun
Siguröar Kristjánssonar, var
nafni götunnar breytt og hún köll-
uð Bankastræti, liklega af þvi að
það hefur þótt virðulegra. En
gamla nafniö varö mjög lifseigt
og elztu Reykvikingar hafa fram
á siðustu ár talað um „Bakara-
brekku”. Gárungarnir hafa lika
nefnt það „Banastræti” vegna ill-
ræmdrar hálku á vetrum.
Alþingi i Bankastræti
Þó virðing sé af bönkum mikil
og haldgóö, munaði litlu að gatan
yrði enn frægari, þvi á timabili
stóð til að sjálft alþingishúsið
yrði reist i Bankastræti, á lóðinni
frá húsi Bergs Thorbergs, amt-
manns að húsi Jóns háyfirdóm-
ara, þar sem nú er verzlunin Vis-
ir. Hafði lóð verið tryggð fyrir
húsið með makaskiptum við há-
yfirdómarann.
Á hinu þriðja löggjafarþingi
var aflað heimildar til að reisa
hús yfir „Alþingi og söfn lands-
ins”. Var gerð kostnaðaráætlun
og F. Meldahl, húsameistara og
forstjóra listaháskólans i Kaup-
mannahöfn var falið að gera upp-
drátt af húsinu. Nú komu upp
deilur um það, hvar húsið ætti að
standa. Grimur Thomsen vildi
reisa húsið á toppi Arnarhólstúns,
þar sem nú er stytta Ingólfs
Arnarsonar, en landshöfðingi
lagðist fast á móti þessu. Mun
hann hafa haft þar i huga nytjar
túnsins og svo taldi hann fjar-
stæðu að reisa húsið á svo af-
skekktum stað, einkum ef söfnin,
eins og landsbókasafnið, ættu að
vera þar til húsa, en þvi er drótt-
aö að landshöfðingja i tsafold, að
það væri fyrst og fremst túnið,
sem Landshöfðinginn væri að
hugsa um. Segir svo á einum
stað: „Margir mundu hafa óskað
að húsið hefði staðið á Arnarhóli,
en þeir verða að minnast þess, að
ábúandaséttur gengur fyrir rétti
eiganda”, en Bergur Thorberg
hafði ábúðina. Eftir mikið þóf var
ákveðið með naumum meiri-
hluta, að Alþingishúsið skyldi
standa við Bakarastiginn á
áðurnefndum stað. Var svo unnið
um veturinn að höggva grjót, þvi
bezta tið var til jóla haustiö 1876
og það var grafið fyrir grunni.
Alls var varið 2200 krónum i
undirbúning byggingarinnar
þarna (þar sem nú er
Indólfsstræti, Bankastræti.
Um vorið kom svo yfir-
smiðurinn með marga danska og
sænska múrsmiði, en hann aftók
að byggja húsið á þessum stað,
vegna þess hve þarna væri mikill
halli, en Meldahl lagði til að hús-
inu yröu valinn staður við Austur-
völl, þar sem það nú stendur, I
kálgarði Halldórs Friðrikssonar
yfirkennara og fékk hann 2500
krónur fyrir lóðina og þótti mörg-
um ofborgaö. Upphaflega átti
húsiö þó að standa allmiklu sunn-
ar, nær tjörninni, en var siðar
samþykkt i götulinu við Dóm-
kirkjuna og hús Halldórs yfir-
kennara.
Bankastræti 7 hefur nú orðið að
vikja. Með því er horfin löng
saga, sem hófst á siðustu öld vest-
ur i Stykkishólmi og lauk svo einn
vordag árið 1973 i höfuðborg full-
valda rikis. Ef gamla húsið hefði
mátt tala á banastundinni, hefði
það haft frá mörgu að segja. Hér
hittust um skeiö æðstu menn
landsins, ábótarnir i embættis-
klaustri hinna dönsku konunga og
höfðingja kirkjunnar, og hér réðu
þeir ráðum sinuni. Við sjáum
þungbrýndan amtmanninn sitja i
sæti sinu og hugsa örlög landsins,
prestaskólakennarann og sálma-
skáldið Helga Hálfdanarson við
borð sitt og einnig biskupinn og
lærdómsmanninn, Jón Helgason
og við sjáum Helga Magnússon
bauka við eld i smiöju sinni að af-
loknum degi. Nú er þvi öllu lokið
og gamla húsið, sem eitt sinn
horfðist i augu við vindmylluna
handan götunnar er að eilifu horf-
ið sjónum.
Jónas Guðmundsson Hér hefur húsiö veriö fjarlægt.