Fréttablaðið - 25.11.2004, Blaðsíða 39

É
g tók við forsætiráðuneytinu
á mjög erfiðum tíma. Það
var vissulega gaman, en á
hinn bóginn mjög erfitt að
vera forsætisráðherra. Sjálf-
stæðisflokkurinn hafði tap-
að mjög miklu fylgi í kosningum 1987
eftir að hafa klofnað og kom að því
leyti til því mjög veikur að samningum
um nýja ríkisstjórn,“ segir Þorsteinn
Pálsson, sendiherra í Kaupmannahöfn
og fyrrverandi forsætisráðherra, er
hann rifjar upp tímabil ríkisstjórnar
sinnar sem hann myndaði með Fram-
sóknarflokknum og Alþýðuflokknum í
júlí 1987.
Stjórnarslit í beinni útsendingu
Ríkisstjórnin starfaði aðeins í rúmt ár
áður en slitnaði upp úr samstarfinu á
mjög dramatískan hátt um miðjan
september 1988. Stjórnarslitin sjálf eru
mjög frægur þáttur íslenskrar stjórn-
málasögu enda sögð hafa átt sér stað í
beinni útsendingu er formenn Fram-
sóknarflokksins og Alþýðuflokksins,
Steingrímur Hermannsson og Jón
Baldvin Hannibalsson, voru saman í
viðtali í sjónvarpsþætti á Stöð 2 án Þor-
steins. Þar sögðu þeir nánast berum
orðum að ekki væri hægt að halda
stjórnarsamstarfinu áfram.
„Aðstæður voru þannig að ekki var
hægt að mynda tveggja flokka ríkis-
stjórn og engin þriggja flokka ríkis-
stjórn hefur setið heilt kjörtímabil,“
segir Þorsteinn þegar hann lýsir að-
stæðum á þessum tíma. „Það voru
miklar deilur strax frá upphafi milli
stjórnarflokkanna um aðgerðir í efna-
hagsmálum og settu þær sitt mark á
stjórnarsamstarfið. Á endanum var
ágreiningurinn of mikill,“ segir Þorst-
einn.
„Krafan um að setja upp sjóða- og
styrkjakerfi fyrir atvinnufyrirtækin í
staðinn fyrir almennar efnahagsaðgerð-
ir var stíf, bæði frá Framsóknarflokkn-
um og Alþýðuflokknum, en ég treysti
mér ekki til þess að ganga nægjanlega
langt til móts við þá í þeim efnum til
þess að halda stjórninni saman,“ segir
hann.
„Að vísu er það svo að oft kaupa
menn sér frið með því að sveigja af leið,
það þurfa menn auðvitað alltaf að gera
í samstarfi milli flokka í einhverjum
mæli. Það er ekki hægt að vera það
mikill eintrjáningur að horfa aðeins á
eigin stefnu, með því móti verður aldrei
til virkt og traust samstarf milli flokka.
Á endanum verða menn þó auðvitað að
meta hversu langt þeir geta sveigt sig.
Ég mat það svo að það væri ekki meiri
sveigja í efnahagsmálunum en orðin
var, þannig að leiðir flokkanna hlutu að
skilja,“ segir Þorsteinn.
Hugsjónir ofar völdum
Spurður hvort hann hafi upplifað
stjórnarslitin sem ósigur svarar Þor-
steinn að bragði: „Já.“ Eftir smá um-
hugsunarfrest heldur hann áfram: „Á
vissan hátt er auðvitað einhver slík til-
finning í manni. Enginn leikur sér að
því að tefla málum í þann farveg, mað-
ur vill gjarnan ná sínum málum fram.“
Þorsteinn bendir á að auk grund-
vallarágreinings um efnahagsmál hafi
einnig verið um að ræða uppsafnaða
kergju milli stjórnarflokkanna. „Ég var
auðvitað ungur og hugsjónirnar voru
kannski ofar í huga mínum en völdin,
eins og gjarnan er nú á þeim árum, en
hugsjónirnar þurfa líka að vera til stað-
ar. Mér fannst ég ekki á þeim tíma get-
að varið það að ganga mörg ár til baka í
efnahagsþróun með því að standa að
stofnun svona umfangsmikilla sjóða og
styrktaraðgerða,“ segir hann. Þorsteinn
hafði ekki náð fertugu er hann varð for-
sætisráðherra og hafði þá einungis setið
fjögur ár á þingi og verið formaður
Sjálfstæðisflokksins í jafn mörg ár.
Þorsteinn segist sannfærður um að
Sjálfstæðisflokkurinn hafi styrkst á því
að fylgja stefnu sinni í efnahagsmálum
þó svo að það hafi kostað ríkisstjórnar-
slit. „Flokkurinn hefði veikst af því að
taka þátt í því að snúa hjóli tímans við.
Ég er sannfærður um að það hafi verið
rétt ákvörðun að hvika ekki frá stefnu
okkar og tel að það hafi hjálpað til við
að gera flokkinn sterkari í framhaldinu,
og reyndar verið forsendan fyrir því,“
segir hann.
Flokkurinn í erfiðri stöðu
Þegar Þorsteinn er spurður hvort hann
hafi látið hugsjónirnar ráða of miklu
varðandi stjórnarslitin segist hann ekki
naga sig í handarbökin yfir því. „Þvert á
móti finnst mér að það hafi skipt mig
meira máli að láta skoðanir gilda en að
geta setið á ráðherrastóli í eitt eða tvö ár
lengur en ella hefði orðið. Eftir á að
hyggja finnst mér að það hafi verið rétt
ákvörðun. Um það geta þó verið skipt-
ar skoðanir og ég þarf ekki að hafa rétt
fyrir mér í því efni,“ segir hann.
Spurður hvernig stuðningurinn við
hann innan flokksins hafi verið á þess-
um tíma segir Þorsteinn að hann hafi
verið til staðar varðandi þau skref sem
stigin voru. „Hitt er auðvitað ljóst að
flokkurinn var í ákveðnum erfiðleikum
og hafði klofnað og öll slík mál brjóta á
formanni flokksins og geta ekki brotn-
að neins staðar annars staðar,“ segir
hann.
Aðspurður segist hann hafa reynt að
láta stjórnarslitin ekki hafa of mikil
áhrif á sig persónulega, heldur reynt að
glíma við þau sem verkefni sem hann
varð að takast á við, sem einn af þeim
atburðum sem eiga sér stað í pólitík.
Framboð Davíðs kom Þorsteini
að óvörum
Þorsteinn leiddi Sjálfstæðisflokkinn
áfram í rúm tvö ár eftir stjórnarslitin en
tapaði þá naumlega miklum for-
mannsslag gegn Davíð Oddssyni á
landsfundi Sjálfstæðisflokksins 1991.
Var þetta í fyrsta sinn í sögu Sjálfstæð-
isflokksins sem farið var fram gegn sitj-
andi formanni. Þorsteinn segir að mót-
framboð Davíðs hafi komið sér algjör-
lega í opna skjöldu og hann hafi ekki
fengið neitt veður af því fyrr en Davíð
tilkynnti að hann gæfi kost á sér til for-
manns.
Niðurstöðurnar eru sagðar hafa ver-
ið gríðarlegt áfall fyrir Þorstein, sem
trúði því að hann hefði meira fylgi inn-
an flokksins en raun bar vitni. Hann var
talinn bera ábyrgð á því að flokkurinn
klofnaði fyrir kosningarnar 1987, þegar
Albert Guðmundsson stofnaði Borg-
araflokkinn. Í kjölfarið beið Sjálf-
stæðisflokkurinn afhroð í kosningunum
og fylgi hans náði sögulegu lágmarki.
Þá þótti Þorsteinn ekki hafa sýnt
nægilega festu og öryggi í ríkisstjórnar-
viðræðunum um efnahagsmálin og
honum var kennt um að Sjálfstæðis-
flokknum hefði beinlínis verið sparkað
út úr Stjórnarráðinu.
Aðspurður segir Þorsteinn engan
vafa leika á því að ríkisstjórnarslitin hafi
haft áhrif á niðurstöðurnar í formanns-
kosningunum. „Flokkurinn náði hins
vegar fullum styrk á nýjan leik á þessum
rúmu tveimur árum sem liðu frá
stjórnarslitunum fram að næstu kosn-
ingum. Ég er sannfærður um að ef við
hefðum farið í málamiðlanir hefði það
ekki gerst. Því tel ég að mat mitt hafi
verið rétt. Það var hins vegar ekki mál
allra og þannig er lýðræðið,“ segir
hann.
Brennandi í trúnni
Þorsteinn viðurkennir að kosningarnar
hafi reynt mikið á. „Já, það voru átök,
en í sjálfu sér eru kosningar á lands-
fundi kosningar og lýðræðisleg ákvörð-
un og svo er það búið og við taka ný
verkefni,“ segir hann. Spurður hvort
hann hafi íhugað í kjölfar ósigursins að
draga sig út úr framlínu flokksins segir
hann að það hafi ekki komið til greina.
„Nei, alls ekki, nema síður sé. Ætli ég
geti ekki sagt að ég hafi verið nógu
brennandi í trúnni og til að hafa áhuga
á því að takast á við ný verkefni við
breyttar aðstæður þannig að þær
breyttu engu að því leyti,“ segir Þor-
steinn. Það þótti þó til marks um von-
brigði Þorsteins að þegar úrslit kosn-
ingnanna voru ljós tæmdi hann skrif-
stofu sína í Valhöll samdægurs.
Sagan segir að Davíð hafi verið
vandræðalegur við Þorstein þegar hann
myndaði fyrstu ríkisstjórn sína 1991 og
að Davíð hafi því boðið Þorsteini að
velja sér hvaða ráðuneyti sem er. Þor-
steinn er sagður hafa lýst yfir áhuga sín-
um á sjávarútvegsráðuneytinu en hann
hafi komið Davíð á óvart með því að
segjast einnig vilja stýra dómsmála-
ráðuneytinu. Davíð átti að hafa lofað
öðrum dómsmálaráðuneytinu og því
F2 10 25. nóvember 2004 FIMMTUDAGUR
Þorsteinn Pálsson,
fyrrverandi forsætisráð-
herra, hafði ekki hug-
mynd um að Davíð
Oddsson hygði á fram-
boð gegn sér sem
formaður Sjálfstæðis-
flokksins 1991.
Hann segir jafnframt
að hugsjónir hafi verið
ofar í huga sínum en
völdin þegar slitnaði
upp úr ríkisstjórnarsam-
starfi Sjálfstæðisflokks,
Framsóknarflokks og
Alþýðuflokks nánast í
beinni útsendingu.
Sigríður D. Auðuns-
dóttir sótti Þorstein
heim í sendiráðið í
Kaupmannahöfn.
Ekki aftur í pólitík