Tíminn - 24.02.1974, Blaðsíða 13

Sunnudagur 24. febrúar 1974.
TÍMINN
13
VANDVIRKNI
OG SMEKKVÍSI
Þorleifur Einarsson:
GOSIÐ t HEIMAEY
88 bls. Heimskringla 1974.
Þegar rétt ár var liðið frá
Heimaeyjargosinu, 23. janúar
siðast liðinn, kom út falleg bók i
Reykjavik. Hún heitir Gosið á
Heimaey og er eftir dr. Þorleif
Einarsson jarðfræðing.
Lesmálssiður bökarinnar eru
56, en ná þó i rauninni ekki
þeirri tölu þvi efnisyfirlit fremst
og skrá um ljósmyndir og kort
aftast, eru hér taldar með, en
auk þess eru nokkur kort innan
um lesmálið.
Þegar þessu sleppir taka við
32 myndasiður, eru þar bæði
litmyndir og svart-hvitar
myndir. Liklega er ekki ofmælt
að segja, að myndirnar séu bæði
list og fræðsla, svo ágætar sem
þær eru. Sannast þar enn, að
mynd segir meira en orð — oft-
ast nær.
Þetta ber þó ekki svo að
skilja, að hið skrifaða orð þess-
arar bókar þurfi neinnar sér-
stakrar hjálpar við. Hann er
sjálfbjarga, og vel það. Hér er
mjög mikill fróðleikur saman
dreginn i stutt mál, og nægir að
benda á nokkrar kaflafyrir-
sagnir þvi til sönnunar: Elds-
umbrot á íslandi. Myndunar-
saga Vestmannaeyja. Um sögu
Vestmannaeyja. Fyrsta gos-
nóttin. Aðdragandi gossins.
Þessi upptalning gefur ofur-
litla hugmynd um fjölbreytni
bókarinnar, og eru hér þó aðeins
taldir fimm kaflar af tuttugu og
þrem, auk eftirmála.
Eins og gefur að skilja, getur
naumast orðið um neinn „dóm”
að ræða i þessu greinarkorni.
Til þess þyrfti undirritaður að
bera meira skynbragð á
jarðfræði og aðstæður i
Vestmannaeyjum, en raun er á.
Hitt er óhætt að segja, að bókin
er skrifuð á einkar ljósan og
tilgerðarlausan hátt og ger-
samlega laus við alla tyrfni og
„sérfræðingastil.” Hún ætti þvi
að geta orðið hin aðgengilegasta
lesning fyrir hvern þann mann,
leikan eða lærðan, sem hug
hefur á að kynna sér þá hluti,
sem þar er fjallað um. Þessu til
sönnunar get ég ekki stillt mig
um að birta nokkrar linur úr
bókinni, og grip niður á bls. 29.
„Flest hraunhlaupin i innsigl-
inguna byrjuðu 1-2 klukkustund-
um eftir stórstraumsfjöru en
munur á fjöru og flóði i stór-
streymi er um 3 m við Heimaey.
Skýringin á þessu er tviþætt. í
fyrsta lagi er augljóst, að 3 m
hærri sjávarstaða á flóði
hamlar á móti hraunrennsli. svo
að hraunið storknar fljótt og
myndar „vegg.” Við þetta
hleðst hraunkvikan upp á bak
við þennan „vegg” og safnast
fyrir. A fjörunni kólnar
hraunjaðarinn minna og jafn-
framt vantar aðhald 3 m hás
sjávarveggjar. Þessi háa
hraunbrún brestur þvi á fjöru,
þegar aðhalds sjávarins nýtur
ekki, svo aökvikan, sem safnast
fyrir á flóöinu, hleypur fram.
Þetta gildir sennilega eingöngu
um hraunrennsli á grunnu, en
ekki á móti opnu hafi, þar sem
aldan brýtur storknandi skorp-
una jafnharðan og hleypir
hraunkvikunni sifellt fram,
enda var þvi oftveitt athygli við
rennsli i jaðri hraunsins austan
Klettsnefs, að hrauntangar
beygðu út með ströndinni. Þetta
varð vegna þess, að aldan braut
storkna skorpu af rennandi
hrauni út á móti hafinu, svo að I
þá átt var minnst mótstaða
gegn rennsli. Fyrir opnu hafi
sækir hraun þvi ávallt á móti
öldunni.”
Þannig er bók dr. Þorleifs
Einarssonar. Þótt hún sé
skrifuð af visindamanni, sem
vafalaust slakar hvergi á
fræðimannlegri nákvæmni, þá
gætir höfundur þess jafnan að
láta það ekki verða á kostnað
framsetningarinnar.
Það er kannski hótfyndni, en
ég fyrir mitt leyti hef aldrei
getað vanizt þvi að tala um
búslóðir, þótt ég að visu viti, að
við höfum lengi talað um búslóð
(i kvenkyni), þegar um hús-
muni er að ræða. Það verður að
visu að viðurkennast, að hér er
úr talsvert vöndu að ráða, þvi
ekki er auðhlaupið að einu oröi
eða stuttu og handhætu orða-
sambandi, sem kemur
nákvæmlega i staðinn fyrir hina
leiðinlegu fleirtölumynd,
búslóðir. (Húsmunir er ekki
alveg nógu gott, þvi að búslóð
getur verið fleira en það, sem
venjulega er átt við, þegar rætt
er um húsmuni). — A þetta er
minnzt vegna þess, að i bók dr.
Þorleifs Einarssonar kemur
orðið „búslóðir'’ oft fyrir, og er
það satt að segja hið eina, sem
mér finnst óprýða ágætan texta
hennar.
Hér hefur ekki verið reynt að
gera einstökum köflum þessar-
ar bókar skil, hverjum fyrir sig.
Slikt hefði orðið alltof langt mál,
enda kannski hæpinn greiöi við
þá, sem vilja kynna sér efni
hennar án milligöngu annarra.
Þess má að lokum geta, að
frágangur bókarinnar er sér-
lega fallegur. Ég held, að það sé
hvorki skrum né skjall þótt sagt
sé, að þessi saga gossins á
Heimaey i máli og myndum, sé
bæði höfundi sinum og útgef-
anda til,sóma. — VS.
Dr. Þorleifur Einarsson.