Tíminn - 17.03.1974, Blaðsíða 21

20
TÍMINN
Sunntidagur 17. marz 1974.
Sunnudagur 17. marz 1974.
TÍMINN
21
MARGS
ÞARF
BÚIÐ VIÐ
Rætt við Stefán Halldórsson á Hlöðum í
Eyjafirði um störf búnaðarþings,
búskap í Ejafirði og á Hólsfjöllum
sitthvað fleira
°g
Það var með mestu naumind-
um að blaðamanni frá Timanum
tókst að ná tali af Stefáni
Halldórssyni, bónda á Hlöðum i
Eyjafirði, i annrikinu við lok sið-
asta búnaðarþings, en þar á
Stefán sæti. Og hann var ekki að
stolsa i henni Reykjavik að þingi
loknu, heldur flaug norður við
fyrsta tækifæri. — Vera má, að
þær linur, sem hér fara á eftir, beri
einhver merki þess skamma
tima, sem við Stefán höfðum til
undirbúnings, og þeirrar örskots-
stundar, þegar samtalið var tekið
upp. Það er þá bezt að byrja á þvi
að spyrja almæltra tiðinda:
Kýrnar eru
meginuppistaða
búskaparins
— Hvernig hefur veturinn farið
með ykkur fyrir norðan, Stefán?
— Hann hefur veriö harður það
sem af er. Mér kæmi ekki á óvart,
þótt hann heföi einhvern tima
verið kallaður Hestabani eða ein-
hverju álika nafni, sem fyrri tima
bændur gáfu hörðum vetrum. En
annars væri ekki rétt að segja, að
hann hafi farið neitt sérlega illa
með okkur, þvi að við eigum nóg
hey, og að sjálfsögðu eru allar
skepnur á gjöf. Það ér orðin venja
að gefa öllu búfé inni yfir
háveturinn, menn eru alveg hætt-
ir að hugsa um beitina.
Það versta við þennan vetur er
kannski ekki mikill snjór, þótt að
visu gerði vont verur 11. febrúar
og þá snjóaði mikið. Sá snjór er
að mestu farinn nú, eftir undan-
gengnar hlákur, en i staðinn eru
komin mikil svellalög og hjarn,
sannkallaður skammdegisgadd-
ur, sem auðveldlega getur valdið
miklu kali og gróðurskemmdum i
vor, ef ekki tekur upp einhvern
tima á góunni.
— Þú sagðir að þið væruð hættir
við beitina, en eruð þið ekki lika
óðum að leggja sauðfjárbúskap-
inn niður?
— Aðalbúgreinin eru kýr, bæði
hjá sjáífum mér og i minu ná-
grenni, eins og reyndar viðast
hvar i lágsveitum Eyjafjarðar.
Hins vegar eiga flestir bændur
lika eitthvað af kindum. Það þyk-
ir öllum gaman að þessari gömlu
og góðu búgrein og liklega ekki
nein fjarstæða að segja, að menn
hafi féð sér til sálubótar, fremur
en beinlinis til tekna. Hins er þó
skylt að geta, að fram til dalanna,
i uppsveitum Eyjafjarðar, er
talsverður fjárbúskapur.
— Hvað um kartöflur, rófur og
annað slikt?
— Veruleg garðrækt er ekki
nema á vissum svæðum i Eyja-
fjarðarsýslu og við Eyjafjörð. En
þess er rétt að geta, að þegar ég
tala um Eyjafjörð, á ég lika við
tvo vestustu hreppa Suður-Þing-
eyjarsýslu, þvi að þeir eru með
okkur i Búnaðarsambandinu og
fleiri félagsmálum. Nú, og garð-
rækt er mest stunduð á Sval-
barðsströnd og i öngulsstaða-
hreppi, þótt að visu séu til bændur
annars staðar, sem rækta mikið
af kartöflum, en það er ekki nema
einn og einn.
— Það hlýtur að hafa verið
heldur þröngt um afréttarlönd i
Eyjafirði áður fyrr, á meðan ein-
göngu var búið við sauðfé?
— f Eyjafjaröarsýslu eru af-
réttarlönd mjög litil nema i
fremstu hreppunum, til dæmis i
Saurbæjarhreppi, þar sem af-
réttirnar ná alla leið suður á
Sprengisand, þótt þær séu litið
nýttar núorðið. Og i þverdölunum
inn i fjallgarðinn er talsvert af af-
réttarlöndum. Þó eru þessar af-
réttir ekki stærri en svo, að þær
nægja rétt þeim,sem þær eiga, en
eru ekki til skiptanna. 1 lág-
sveitunum höfum við aftur á móti
ekki neitt nema heimalöndin, og
þar gengur féð á sumrin. Að þvi
er svo yfirleitt stefnt að taka það
inn á ræktarland einhvern tima
snemma hausts og beita þvi ann-
að hvort á tún eða grænfóður.
Viö þurfum
kjötrannsóknarstöð
— Þá er liklega bezt að snúa sér
að búnaðarþinginu. Hver telur þú
vera merkust þeirra mála, sem
tekin voru til meðferðar að þessu
sinni?
— Slikri spurningu er alltaf
erfitt að svara, þvi að það kemur
oft i ljós siðar, að mál, sem maður
hafði ekki haldið, að væru svo
mjög merkileg, reyndust einmitt
vera það, og svo aftur öfugt. En ef
ég ætti að reyna að svara þessu,
gæti ég til dæmis nefnt mál eins
og þá ályktun, sem búnaðarþing
gerði, þar sem það skorar á
Rannsóknarstofnun land-
búnaðarins að setja á stofn kjöt-
rannsóknarstöð. Ég tel það orðið
mjög brýnt mál, þvi að hér á landi
vantar okkur allar rannsóknir á
kjöti, bæði af sauðfé og nautgrip-
um, en slikar rannsóknarstöðvar
hafa starfað lengi i öðrum lönd-
um.
— Er hér átt við'nokkurs konar
gæðamat?
— Það er reynt að komast að
raun um, hvað það er, sem
markaðurinn vili, og láta svo
bændum þær upplýsingar i té,til
þess að þeir geti ræktað sitt búfé i
samræmi við það, þvi að auðvitað
verða þeir alltaf að hlita kröfum
neytandans og markaðarins. Á
þessum stöðvum eru gæði kjöts-
ins fyrst og fremst rannsökuð, og
er þá meðal annars átt við bragð-
gæöi, seigju, hlutfall á milli
vöðva, beina og fitu i hverjum
skrokki, svo eitthvað sé nefnt.
Nú. Svo afgreiddi búnaðarþing
lika nefndarálit um mat á ull og
gærum. Það hefur áður fjallað
um þau mál og skorað á yfirvöld
að taka þau til athugunar. Það er
gert ráð fyrir tvenns konar mati i
sláturhúsum landsins. 1 fyrsta
lagi er gert ráð fyrir að meta nú
allar gærur á kindinni, lifandi, og
flokka þær þannig, bæði með til-
liti til litar og litargæða, það er að
segja, hversu hreinn liturinn er.
Siðan er svokallað sölumat á gær-
um. Það fer fram, þegar gærurn-
ar eru seldar frá sláturhúsunum
til verksmiðjanna, og er þá metið,
hvort þær hafa orðið fyrir nokkr-
um skemmdum i meðförum
sláturhússins, og koma þar bæði
til greina fláningargallar og
skemmdir vegna geymslu. Hvað
ullinni viðvikur, er gert ráð fyrir
þvi, að bóndinn flokki hana að
nokkru leyti heima hjá sér. Það
er gróft mat, skipting eftir litum,
kleprar hreinsaðir i burtu og ann-
að slikt. Að þessu loknu á bóndinn
heimtingu á mati á ullinni, strax
og hann kemur með hana til
kaupandans. Komi hann ekki með
ullina flokkaða, fær hann hana
ekki metna fyrr en i ullarþvotta-
stöðinni, eins og var, en það telja
bændur ekki nógu gott. Með þess-
ari nýju aðferð fær bóndinn aftur
á móti miklu betri yfirsýn yfir
gæði sinnar eigin vöru og verður
jafnframt dómbærari um hana.
Hólsfjöllin mega
ekki fara i eyöi
—- Hvað er fleira að frétta af
búnaðarþingi?
— Þetta búnaðarþing sam-
þykkti stuðning við byggð á Hóls-
fjöllum. Þetta er ákaflega mikils-
vert mál, því að öllum má vera
ljóst, að það er mjög óheppilegt,
og meira að segja beinlinis hættu-
legt, ef byggð leggst þar niður.
Eins og allir vita, þá liggur þarna
um afarfjölmenn þjóðleið — um
reginöræfi — og ferðamenn geta
blátt áfram átt lif sitt undir þvi,að
þar sé byggð, ef eitthvað bjátar á
um för þeirra.
— En með hverju móti er helzt
hægt að hamla gegn eyðingu
Hólsfjalla?
— Þingið benti á fjóra megin-
þætti, sem stuðlað geta að þvi að
halda byggðinni við. í fyrsta lagi
að býlin veröi rafvædd og þeim
gert kleift að kaupa orkuna á
sambærilegu verði frá samveit-
um. í öðru lagi er lagt til, að hrað-
að verði lagningu nýs vegar, frá
Grimsstöðum, bæði til Axarfjarð-
ar og Mývatnssveitar. En vegur-
inn i Námaskarði, eins og hann
liggur nú, er mjög oft ófær að
vetrinum.
. 1 þriðja lagi er lagt til,að óaftur-
kræft fjárlramlag til byggingar
ibúðarhúsa á þessum jörðum
verði stóraukið, og i fjórða lagi,að
hreinlega verði viðurkennd i
verki, opinberlega, nauðsyn þess
öryggis, sem byggð á Hólsfjöllum
skapar.
— Urðu ekki miklar umræður
um þetta merkilega mál?
— Jú, þær voru allmiklar. Það
kom fram mikill áhugi búnaðar-
þingsfulltrúa á málinu, enda held
ég, að það fari ekki neitt á milli
mála, hver nauðsyn það er að
halda við afskekktum byggðum,
þar sem þó liggur þjóðbraut
framhjá. Þó ekki væri annað en
öryggi ferðamanna, sem þar eiga
leið um á ýmsum timum árs i alls
kyns veðri og færi, þá væri það
eitt ærin ástæða. Auk þess á svo
byggðin á Hólsfjöllum sér langa
og merka sögu og er um margt
ákaflega sérstæð. Það væri þvi
meira en litill sjónarsviptir, ef
þeirri sögu væri allt i einu lokið.
Áður fyrr hefur áreiðanlega verið
meiri byggð á heiðum og inn til
landsins yfirleitt en seinna varð,
og nú má slikt heita algerlega úr
sögunni. Byggðin á Hólsfjöllum
er þvi orðin næsta einstætt fyrir-
brigði, lifandi heimild um stór-
merkan þátt i byggðarsögu lands-
ins.
— Getur þú sagt mér, hversu
margir ibúar eru núna i Fjalla-
hreppi?
— Þeir eru tuttugu og sex og
skiptast á fjóra bæi. Og i Möðru-
dal og Viðidal — þessir bæir til-
heyra ekki Hólsfjöllum — eru að-
eins fimm ibúar. Þarna hefur
fólki fækkað til nokkurra muna á
siðustu árum, og það er veruleg
hætt á, að þar geti byggð alveg
lagzt af, ef ekki verður stungið við
fótum.
Doppóttu gærurnar
eru fallegar
— Þú minntist áðan á ullarmat.
Er það sprottið af þeirri starf-
semi dr. Stefáns Aðalsteinssonar
að rækta fé með tilliti til ullar-
gæða?
— Já, ég held að þvi megi alveg
slá föstu. Undanfarin haust hefur
i allmörgum sláturhúsum farið
fram mat á gærum að kindinni
lifandi. Þar hafa gærurnar verið
flokkaðar i hreinhvitt, þar sem
um slikt hefur verið að ræða.
Þetta hefur borið verulegan
árangur, þvi aö hreinhvitum gær-
um hefur fjölgað nokkuð á siðari
árum, eftir að þessi háttur var
upp tekinn. Ég get nefnt sem
dæmi sláturhúsið á Svalbarðseyri
og einnig Kaupfélag Eyfirðinga
og Kaupfélag Borgnesinga.
— Hvað um aðra liti en þann
hreinhvita?
— Sauðalitirnir okkar eru dálit-
ið sérstæðir, þótt aö visu séu þeir
til i fleiri fjárkynjum. Dr. Stefán
Aðalsteinsson hefur verið með
doppótt fé norður á Hólum, sem
ákaflega auðvelt er að rækta upp,
þegar maður er einu sinni búinn
að fá litina, bæði i föður- og
móðurkyn lambanna. Þá bregzt
það ekki, að afkvæmin verða
þannig. Þessar gærur eru ákaf-
lega skrautlegar og fallegar, þeg-
ar búið er að klippa þær og
strauja, og eru sjálfsagt tilvaldar
innan húss til skreytingar uppi á
veggjum, á stólabökum og viðar.
Einnig er vafalaust hægt að selja
þær i minjagripaverzlunum. Mér
skilst, aö útlendingar hafi sýnt
þeim verulegan áhuga, en hins
vegar er ekki farið að framleiða
þær i neinum mæli ennþá, og
kannki ekki rétt að gera það, þvi
maður veit ekki, hvort nokkur
teljandi markaður er fyrir þetta.
En ef þvi væri að skipta, þá er
mjög auðvelt að rækta það upp.
Símamál
dreifbýlisins
— En svo við vikjum aftur að
ykkur, Eyfirðingum: Eruð þið
ekki vel á vegi staddir með út-
varp, sima og annað slikt?
— Við megum heita þokkalega
settir hvað snertir útvarp og sjón-
varp. Þó eru nokkrir bæir inn til
dala, sem ekki geta notið sjón-
varpsins, þvi að endurvarps-
stöðvarnar ná ekki til þeirra.
Aftur á móti njótum við Ey-
firðingar ekki allir jafnmikillar
simaþjónustu. Fyrst þú spurðir
um þetta, er rétt áð ég upplýsi, að
búnaðarþing gerði ályktun um
simamál dreifbýlisins og geröi
tillögu um úrbætur á þvi sviði.
Eftir þvi sem ég bezt veit. munu
nú um niutiu af hverjum hundrað
allra islendinga, sem búa á þétt-
býlissvæðum, hafa sjálfvirkan
sima. Til sveita er þetta hins veg-
ar með allt öðrum hætti, þvi að
þar eru þeir sárafáir, sem njóta
sjálfvirka simans, ef undan er
skilið næsta nágrenni stærstu
byggðakjarnanna. Flest sveita-
býli njóta ekki nema sex klukku-
stunda þjónustu á dag, og i sveit-
um munu vera um þrjátiu sima-
stöðvar, sem ekki eru opnar
nema tvo klukkutima á dag, og
nokkrar stöðvar með fjögurra
klukkustunda þjónustu. Þetta er
að sjálfsögöu óviðunandi fyrir
dreifbýlið, þó ekki væri nema
vegna þess, hve oft þarf að ná i
lækni, bæði handa mönnum og
búfé. En hér gerði búnaðarþing
sem sagt ályktun um þessi mál og
lagði til meðal annars, að af-
greiðslutimi 2. og 3. flokks stöðva
yrði lengdur, og ennfremur að
hraöað yrði lagningu fjölsimalina
og byggingu sjálfvirkra stöðva i
sveitum landsins.
— Stundin, sem við höfum til
umráða fyrir þetta spjall, er vist
þegar liðin. En er ekki eitthvað,
sem þú vilt taka sérstaklega
fram, áður en við slitum talinu?
— Við höfum talaö hér um
búnaðarþing, svo það er kannski
ekki illa viðeigandi,að ég viki aft-
ur að þvi i lokin. Ég tel, að þetta
þing hafi skilað góðu starfi, eins
og svo oft áður. Hins ber að minn-
ast, að búnaðarþing er aðeins
ráðgefandi, en hefur ekki fram-
kvæmdavald i neinum málum.
Það verður þvi að snúa sér til Al-
þingis eða annarra stofnana, en
stjórn Búnaðarfélags islands
ásamt búnaðarmálastjóra vinnur
siðan að þvi á milli þinga að fá
málum búnaðarþings framgengt.
Búnaðarþing er þörf stofnun og
nauðsynlegur liður i félagsstarfi
bænda. Auðvitað má um það
deila, hversu oft á að koma sam-
an og þinga, en þetta félagskerfi
stendur á gamalli rót, og ég sé
ekki neina ástæðu til þess að
breyta þvi.
-VS.
FRÆNDUR OKKAR A LISTABRAUTINNI
Skyldi hann fá listamannalaun?
Það geta fleiri þrykkt litum á
léreft en þessar landeyöur, sem
æða á alla firði með barnaskóla-
krass i dýrindis römmum, og
hengja svo allt heila drasið upp
um alla veggi sjálfum sér til háð-
ungar og sannri listmennt til ang-
urs.
Nú er nefnilega svo komið, að
tveir simpasar i dýragarði Kaup-
mannahafnarborgar hafa lagt út
á listabrautina, og mála nú af lifs
og sálarkröftum.
,,Það er með apa i búri eins og
gamalmenni á elliheimili", segir
dýrasálfræðingur Kaupmanna-
hafnardýragarðsins. „Hvort
tveggja er óralangt frá sinu upp-
runalega umhverfi. Þess vegna
verður að finna gamla fólkinu og
frændum þess öpunum eitthvað
til að hafa fyrir stafni. Og þvi þá
ekki að kenna öpum að mála?”
Ja, segjum tveir, en hvað skyldi
úthlutunarnefnd listamanna-
launa hafa til málanna að leggja?
Þessir tveir listfengnu apar við
Sundin blá heita Birger og
Trunte. Ekki er blaöinu kunnugt
urn hvort hér er um að ræöa
þeirra upphafiega kristilegu nöfn,
eða listamannanöfn, en siöara
nafnið, Trunte á sér eins og kunn-
ugt er hliðstæðu i fslenzkum bók-
menntum.
Ekki alls fyrir löngu sló Birger
sér upp, eins og listarar gera oft,
og hélt blaðamannafund. Það var
á þeim fundi, sem meðfylgjandi
myndir voru teknar, og sýna þær
berlega. að hér er enginn fúskari
á ferð. Það hvarflar ekki að Birg-
er að festa lit á blað, án þess að
smakka fyrst á litnum. Nei. það
þýðir sko ekkert fyrir þessa sjálf-
skipuðu alvitringa, sem kalla sig
gagnrýnendur, að halda þvi fram
að listin hans Birger sé bragö-
dauf. Hvort hún er lystaukandi er
svo að sjálfsögðu allt annaö mál.
A blaðamannafundinum lét
Birger ekki ljósn^Jda sig eins og
negldan upp við vegg, með tiu-
þúsundkróna útskorinn ramma
sér við hlið, heldur sat hann að
störfum út fundinn.
Liklega er Birger að þvi leyti
einstæður, að hann hefur ekki
orðið fyrir hinurn minnstu áhrif-
um frá bræðrum sinum og syStr-
um i listinni. Hann er m .ö.o. sjálf-
stæður listskapari.
Stundum málar hann allt i
dökkum litum svo dögum skiptir.
en kúvendir svo gjörsamlega, likt
og rithöfundur, sem er nýkominn
á iötuna.
Þýtt og endursagt
PHL
....og svo niá fara að rnála.
Fyrst er að smakka...
f