Tíminn - 07.07.1974, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Sunnudagur 7. júli 1974
Menn og málofni
Úrsílt þing-
kosninganna
Úrslit þingkosninganna á
sunnudaginn hafa að vonum verið
mikið umtalsefni undanfarna
daga. 1 sambandi við úrslitin vek-
ur tvennt mesta athygli eða sigur
Sjálfstæðisflokksinsannars vegar
og hrun Samtaka frjálslyndra og
vinstri manna hins vegar. Milli
þessa tvenns er lika greinilegt
samband eins og siðar verður að
vikiö.
Sigur Sjálfstæðisflokksins
byggjst bersýnilega mest á þvi,
að hann fær að þessu sinn hóp
óánægðra kjósenda, sem er á
reiki milli flokka, en auk þess hef-
ur hann hagnazt eitthvað á sér-
málum eins og varnarmálunum.
Þá veröur þvi ekki neitað, að blöð
flokksins og frambjóðendur
hömruðu með nokkrum árangri á
þeim áróðri, að allir sjóðir væru
tómir og allt efnahagslif þjóðar-
innar væri i kalda koli, enda þótt
aldrei hafi verið meiri atvinna
eða betri lifskjör á Islandi.
Um Alþýðubandalagið hafði þvi
verið spáð, að það væri i miklum
uppgangi. Margir væntu þess, að
það fengi strax góðan ávinning i
bæjarstjórnarkosningunum. Svo
varö ekki. t þingkosningunum
gerði það ekki betur en að halda
sæmilega hlut sinum, en það
hlaut ekki þann sigur, sem þvi
hafði verið spáð. Einkum kom á
óvart, að það hafði minna fylgi
meðal ungs fólks en ætlað hafði
verið. Þann ávinning , sem Al-
þýðubandalagið hlaut, má að
verulegu leyti rekja til þess, að
áróður þess um umfram-atkvæði
; .
Allstór hópur kjósenda beið úti fyrir dyrum Miðbæjarskólans gamla I Reykjavfk, þegar kjörfundur hófst klukkan niu að morgni
sunnudagsins. Nunnurnar af Landakoti eru að. jafnaði I flokki þeirra kjósenda, sem árrisulastir eru, og svo var einnig að þessu sinni
eins og sjá má á myndinni. Timamynd G.E.
bar verulegan árangur.
Litlu munaði, að Alþýðuflokk-
urinn missti öll þingsæti sin, enda
þótt hann yrði ekki fyrir stór-
felldu atkvæðatapi, það hefur
bersýnilega ekki orðið flokknum
til hags að fylkja sér eins fast við
hlið Sjálfstæðisflokksins, eins og
hann gerði á undanförnu kjör-
timabili og hafði áður gert i við-
reisnarstjórninni. Þetta hefur
lengi verið öllum ljóst öðrum en
forustumönnum flokksins.
Byggðastefnan
ekki metin
sem skyldi
Úrslit þingkosninganna eru
Framsóknarmönnum nokkur
vonbrigði vegna þess, að flokkur-
inn fékk ekki verðskuldað fylgi
vegna þeirrar stefnubreytingar i
landhelgis- og byggðamálum,
sem hefur átt sér stað undir for-
ustu hans og gerbreytt hefur hög-
um og framtiðarhorfum viðs veg-
ar um land. Fyrir þetta hefði
flokkurinn átt skilið mikla fylgis-
aukningu i kjördæmunum utan
Faxaflóasvæðisins. óneitanlega
verður dregin af þvi sú ályktun,
að menn eru fljótir að gleyma þvi,
sem var, þvi að úrslitin hefðu
áreiðanlega orðið verulega á aðra
leið, ef menn hefðu nógu almennt
minnzt þess ástands, sem var i
byggðum landsins á árunum
1967—1971 undir stjórnarforustu
Sj álf stæðisflokksins.
Ósigur Möðru-
vellinga
Það verður hins vegar að taka
með I. reikninginn, að aðstaða
Framsóknarflokksins var að þvi
leyti óhagstæð i kosningunum, að
hávaðasamur hópur frama-
gjarnra manna klauf sig úr
flokknum rétt fyrir kosningarnar
og gekk til liðs viö þaö brot, sem
eftir var af Samtökum frjáls-
lyndra og vinstri manna. Þessi
hópur lét eins og hann hefði átt
mikið fylgi innan Framsóknar-
flokksins og myndi hann því hafa
með sér mikið lið þaðan yfir i hin-
ar nýju herbúðir. Þetta var að
visu hreinn uppspuni, eins og lika
er komið á daginn, en eigi að sið-
ur lögðu margir trúnað á þetta og
það veikti verulega kosningaað-
stöðu Framsóknarflokksins, að
ýmsir héldu, að hér væri um al-
varlegan klofning að ræða. Ef
þessi klofningstilraun, sem hefur
nú fullkomlega misheppnazt,
hefði ekki komið til sögu, hefði
kosningaaðstaða Framsóknar-
flokksins orðið mun betri og úr-
slitin I samræmi við það. Hið
eina, sem þetta fylgisvana óróalið
hafði upp úr krafsinu, var að
styrkja áróður Sjálfstæðisflokks-
ins um glundroða vinstri aflanna.
Þegar þetta er tekið með I
dæmið, geta Framsóknarmenn
unað úrslitunum sæmilega. Þeir
hafa haldið öllum þingsætum sin-
um og næstum sama atkvæða-
hlutfalli og I siðustu þingkosning-
um. Það má þvi segja, að flokkur-
inn hafi alveg staðizt þessa klofn-
ingstilraun og má vissuiega
draga af þvi ályktun um sam-
heldni og styrk fólksins.
Sigur Ólafs
Þegar tekið er tillit til þeirrar
tilraunar, sem gerð var til þess að
kljúfa Framsóknarflokkinn, má
hann vel una úrslitunum, eins og
áður segir. 1 þvi sambandi má
ekki gleyma þætti ólafs Jóhanne-
ssonar. Möðruvellingar beindu
alveg sérstaklega skeytum sinum
að honum. En það mistókst alveg.
Astæöan var sú, að ólafur Jó-
hannesson hefur unnið sér verð-
skuldað traust þjóðarinnar og nýt
ur nú meira persönulegs trausts
en nokkur annar leiðtogi hennar.
Einkum róma menn einbeitni
hans og festu I landhelgisdeilunni
og röggsemi hans við meðferð
efnahgsmálanna á siðasta þingi.
Hið persónulega traust, sem Ólaf-
ur Jóhannesson nýtur, var Fram-
sóknarflokknum áreiðanlega
mikill styrkur i hinni erfiðu að-
stöðu, sem hann hafði i kosninga-
baráttunni. An forustu Ólafs Jó-
hannessonar hefði Framsóknar-
flokkurinn ekki staðizt eins vel
klofningstilraunina og raun varð
á. Það munu flokkssystkini hans
meta og þakka.
Öflugasti
flokkur íhalds-
andstæðinga
Eftir þingkosningar heldur
Framsóknarflokkurinn þeirri
stöðu sinni sem fyrr að vera lang-
stærsti flokkur ihaldsandstæð-
inga og umbótamanna. Fram-
sóknarflokkurinn markaði sér I
upphafi þá grundvallarstefnu að
vinna að framför alls landsins og
allrar þjóðarinnar. Svo vel hefur
flokkurinn rækt þetta hlutverk
sitt, að hann hefur um meira en
hálfrar aldar skeið verið lang-
stærsti flokkur ihaldsandstæð-
inga, eins og áður segir. Það segir
betur en nokkuð annað, hve vel
verk flokksins hafa samrimst
stefnu hans.
Það hefur stundum verið notað
gegn Framsóknarflokknum að
hann væri orðinn gamall að árum
og nauðsynlegt sé fyrir flokka að
skipta um nafn og númer, þótt
stefnan sé óbreytt, eins og bæði
Sjálfstæðisflokkurinn og Alþýðu-
bandalagið hafa gert. En Fram-
sóknarflokkurinn hefur ekki þurft
og þarf ekki á slikum fataskiptum
að halda. Hann hefur sannað og
sýnt óbreytta framfarastefnu
sina með verkunum. Hann knúði
fram margháttaðar framfarir i
fyrstu rikisstjórninni, sem hann
tók þátt I á árunum 1917—1920,
enda þótt hann yrði þá að vinna
með ihaldssömum öflum, og hann
hefur I núverandi stjdrn haft for-
ustu um meiri framfarasókn en
áður er dæmi um I sögu hins nýja
lýöveldis. Framfarastefnan, sem
Framsóknarflokkurinn fylgir,
verður alltaf ný, þvi að jafnan er
nóg verk að vinna til eflingár
lands og lýðs.
Kjósendur á
hrakningi
Það er að sjálfsögðu erfitt á
þessu stigi að skýra til fulls þær
breytingar, sem hafa orðið á fylgi
flokkanna á milli þingkosning-
anna 1971 og 1974. Þó þarf ekki
mikla athugun til þess að fá eina
mikilsverða visbendingu. Sjálf-
stæðisflokkurinn eykur fylgi sitt
um 7,5% af greiddum atkvæðum
en Samtök frjálslyndra og vinstri
manna tapa um 5,7%. Þegar við
tap Samtakanna er bætt þvi fylgi,
sem O-listamenn fengu i kosning-
unum 1971, er næstum fengin sú
tala, sem fylgisaukning Sjálf-
stæðisflokksins nemur.
Sú ályktun, sem verður helzt
dregin af þessu er sú, að hér séu á
ferð óánægðir kjósendur, sem eru
á hrakningi milli flokka, og kjósa
þvi með stjórnarandstöðunni
hverju sinni. Ef menn athuga
kosningatölurnar 1971 kemur það
i ljós, að hið óvænta fylgi, sem
Samtökin fengu þá, virðist hafa
komið nær eingöngu frá þáver-
andi stjórnarflokkum., Sjálf-
stæðisflokknum og Alþýðuflokkn-
um. Það snýr til baka aftur og fer
svo að segja allt til Sjálfstæðis-
flokksins, sem er sterkari stjórn-
arandstöðuflokkurinn. Af þvi
mættu forustumenn Alþýðu-
flokksins draga nokkra ályktun
um réttmæti þeirrar kenningar
Björns Jónssonar, að það sé sig-
urvænlegt fyrir litinn flokk að
vera lengi i stjórnarandstöðu.
Skammlífir
flokkar
Astæðan til þess, að Samtök
frjálslyndra og vinstri manna og
O-listinn unnu eins mikið fylgi i
kosningunum 1971 og raun varð á,
er vafalitið sú, að hér var um nýja
flokka að ræða, sem oft geta i
fyrstu aflað sér fylgis óánægðra
kjósenda, en venjulega hjaðnar
það jafnfljótt. Flokkur Vennamos
i Finnlandi og flokkur Glistrups i
Danmörku eru nokkurt dæmi um
þetta. Það hjálpaði Sjálfstæðis-
flokknum nú, að ekki var að
þessu sinni um neina nýja keppi-
nauta að ræða i stjórnarandstöð-
unni, og þvl sat hann svo að segja
einn um hituna I sambandi við
óánægða kjósendur, þar sem Al-
þýðuflokknUm, sem litlum göml-
um flokki, tókst ekki að veita hon-
um neina teljandi samkeppni,
þrátt fyrir mikla — og sennilega
of mikla — viðleitni Gylfa Þ.
Gislasonar i þá átt.
Þótt óánægðu kjósendurnir,
sem fylktu sér um Sjálfstæðis-
flokkinn nú, reyndust furðu
margir, urðu þeir þó mun færri nú
en I kosningunum 1971. Nú töpuðu
stjórnarflokkarnir ekki nema
tveimur þingsætum samanlagt,
en I þingkosningunum 1971 töpuðu
stjórnarflokkarnir fjórum þing-
sætum samanlagt.
Hrun
Samtakanna
Hrun Samtaka frjálslyndra og
vinstri manna er næsta auðskilið,
þegar þess er gætt, að gengi
þeirra I kosningunum 1971 byggð-
ist á stundarfylgi óánægðra kjós-
enda en ekki á raunverulegum
stuðningi við stefnu þeirra eða
forustumenn. I kringum Samtök-
in myndaðist þvi aldrei neinn
kjarni fylgismanna, sem var lik-
legur til að tryggja þeim lif til
frambúðar. Fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn mætti þetta vera nokkur
visbending um að guma ekki of
mikið af fylgisaukningu sinni nú.
Hún getur fljótt orðið að engu, likt
og hjá Samtökunum, þar sem hún
er hvorki sprottin af trú á stefnu
eða forustu flokksins, heldur
byggist mest á þvi, að hann fékk
nú til fylgis við sig hinn reikandi
hóp óánægðra kjósenda. /
Nýsköpunarstjórn
Margt er nú rætt og ritað i sam-
bandi við væntanlega stjórnar-
myndun, en hyggilegast mun þó
að sleppa öllum spádómum að
þessu sinni. Hið nýjasta i þessum
efnum er annars það, að hug-
myndin um nýja „nýsköpunar-
stjórn”, þ.e. stjórn Alþýðubanda-
lagsins, Sjálfstæðisflokksins og
Alþýðuflokksins hefur skotið upp
kolli hjá Alþýðubandalaginu og
virðist eiga þar vaxandi fylgi að
fagna. Athyglisvert er, að
Magnús Kjartansson keppist nú
ekki við annað meira en að vara
við hugsanlegri „helminga-
skiptastjórn ’ ’ Sjálfstæðisflokks-
ins og Framsóknarflokksins. Það
voru einmitt þau rök, sem læri-
faðir Magnúsar, Einar Olgeirsson
notaði, þegár hann var að afsaka
nýsköpunarstjórnina, að komm-
únistar hefðu orðið að ganga til
samstarfs við Sjálfstæðisflokkinn
til að koma i veg fyrir „helminga-
skiptastjórn” stóru flokkanna.
Arásir Þjóöviljans á Ólaf Jó-
hannesson nú eftir kosningarnar
tala lika sinu máii.
Þ.Þ.