Fréttablaðið - 21.12.2004, Blaðsíða 24

24 21. desember 2004 ÞRIÐJUDAGUR
Óvíst um lyktir Evrópudraums Tyrkja
Leiðtogar ESB ákváðu í vikulokin að bjóða Tyrkjum að hefja formlegar viðræður á næsta ári um aðild að sambandinu. Þar
með er hafið ferli sem gæti gerbreytt Evrópusambandinu. Hvernig því lyktar er þó opið, eins og Auðunn Arnórsson rekur hér.
Þ ótt leiðtogar Evrópusam-bandsins hafi á misser-islokafundi sínum í Brussel
fyrir helgina náð sögulegu sam-
komulagi um að bjóða Tyrkjum til
aðildarviðræðna er ekki þar með
sagt að hægt sé að slá því föstu að
af fullri aðild þeirra að samband-
inu verði. Að minnsta kosti er
óhætt að fullyrða að enn líði all-
mörg ár, jafnvel tveir áratugir,
áður en Evrópudraumur Tyrkja
rætist.
Reyndar er það söguleg stað-
reynd að í hvert sinn sem farið
hefur verið út í formlegar viðræð-
ur um ESB-aðild umsóknarríkis
hafa þær endað í aðildarsamningi
(og inngöngu í framhaldi af því,
nema í Noregi þar sem aðildar-
samningur hefur tvívegis verið
felldur í þjóðaratkvæðagreiðslu).
En sérstaða Tyrklands sem um-
sóknarríkis er það mikil að ekki er
hægt að ganga út frá því sem vísu
að viðræðurnar um aðild þess
endi með fullri inngöngu í sam-
bandið. Þetta hefur komið fram
bæði hjá evrópskum stjórnmála-
leiðtogum – þar á meðal Jacques
Chirac Frakklandsforseta – og
sérfræðingum í samrunaþróun-
inni í Evrópu. Enda er kveðið á
um það í skilyrðum fyrir upptöku
aðildarviðræðnanna, að þær séu
opnar, niðurstaðan sé ekki fyrir-
fram gefin og engar tryggingar
fyrir því að viðræðunum lykti
með aðildarsamningi.
40 ára gömul fyrirheit
Yfir 40 ár eru síðan tyrknesk
stjórnvöld lýstu fyrst yfir vilja til
inngöngu í Evrópusambandið. Í
samstarfssamningi Tyrklands og
Efnahagsbandalags Evrópu, eins
og ESB hét þá, frá árinu 1963, var
kveðið á um að samningurinn
gæti í fyllingu tímans þjónað sem
undirbúningur fyrir aðild að
bandalaginu. Tyrkir hafa þyngt
róðurinn að þessu takmarki til
muna á síðustu árum og hafa nú
uppskorið þann árangur að vera
boðið til formlegra aðildarvið-
ræðna sem eiga að hefjast 3. októ-
ber 2005. Leiðin að þessum áfanga
hefur verið löng og ströng (sjá
rammagrein).
Reyndar hafa fulltrúar Tyrkja
lýst það mikilli óánægju með skil-
yrðin sem ESB-leiðtogarnir setja
fyrir því að viðræður hefjist
næsta haust – aðallega að því er
varðar viðurkenningu á lýðveldi
Kýpur-Grikkja – að ekki er einu
sinni öruggt að tyrkneska þingið
muni staðfesta samkomulagið um
að hefja viðræðurnar.
Of stór biti?
Meðal Evrópubúa hafa skoðanir
verið mjög skiptar um það hvort
þessi fjölmenna þjóð, sem býr að
langmestu leyti utan eiginlegra
landamæra Evrópu, er mjög mót-
uð af íslamskri menningu og er
auk þess mun fátækari en nokkur
þeirra þjóða sem nú eru í sam-
bandinu, eigi erindi í raðir þess.
Margir hafa áhyggjur af því að
vinnumarkaður heimalanda
þeirra yrði fyrir skakkaföllum ef
Tyrklandi, með sína 71 milljón
íbúa, yrði hleypt inn í sambandið
og reglur innri markaðarins um
frjálst flæði launþega tækju gildi
fyrir þá. Það veldur sumum jafn-
framt áhyggjum að samkvæmt
spám um mannfjöldaþróun er lík-
legt að eftir þau 10-15 ár sem nú
er talað um að aðildarsamning-
arnir kunni að taka muni Tyrkland
vera orðið fjölmennara en það ríki
Evrópusambandsins sem nú er
fjölmennast, Þýskaland. Einnig
óar sumum við þeim geópólitísku
afleiðingum sem það hefði fyrir
Evrópusambandið að eiga landa-
mæri að löndum eins og Íran, Írak
og Sýrlandi. Aðrir, sem líta aðild
Tyrklands jákvæðari augum, telja
að það myndi styrkja stöðu ESB
sem veldis í alþjóðastjórnmálum
að teygja anga sína með þessum
áþreifanlega hætti inn að kjarna
Mið-Austurlanda. Í þessu sam-
bandi er athyglisvert að Banda-
ríkjastjórn hefur stutt ESB-aðild-
aráform Tyrkja með ráðum og dáð
(við misjafnar undirtektir í ESB-
ríkjunum).
Efasemdir um að Tyrkland sé
„ESB-tækt“ hafa jafnvel komið
fram hjá meðlimum fram-
kvæmdastjórnar ESB, þótt sú
stofnun mæli sem slík með því að
aðildarviðræðurnar við Tyrki fari
fram með fulla aðild að markmiði.
„Frelsunin árið 1683 hefði ver-
ið til einskis,“ sagði Hollendingur-
inn Frits Bolkestein, sem þar til
fyrir einum mánuði fór með mál-
efni innri markaðarins í fram-
kvæmdastjórninni. Vísaði hann
þar til umsáturs hers Tyrkjasold-
áns um Vínarborg, sem ekki tókst
að hrinda fyrr en pólski konung-
urinn Jan Sobieski kom Austur-
ríkismönnum til aðstoðar í fylk-
ingarbrjósti fyrir fjölþjóðlegum
her (kristinna) Evrópumanna.
Aðrir benda á, að Evrópusam-
runinn snúist einmitt um það að
gleyma ekki sögunni, heldur yfir-
vinna þann klofning sem hún
getur valdið í nútímanum.
Meginlandsbúar neikvæðir
Í skoðanakönnunum hefur komið í
ljós mikill munur á viðhorfum íbúa
ESB-landanna til aðildar Tyrk-
lands. Víða mælist mjög lítill
stuðningur við hana. Meirihluti
Breta er fylgjandi, en á megin-
landinu er viðhorfið víðast hvar
öllu neikvæðara. Í Frakklandi og
Austurríki styður aðeins um fjórði
hver kjósandi inngöngu Tyrkja í
sambandið. Í Þýskalandi er líka
meirihluti almennings mótfallinn
henni, en ríkisstjórn jafnaðar-
manna og græningja styður hana
afdráttarlaust. Kristilegir demó-
kratar, sem eru í stjórnarandstöðu
á þýska þinginu, hafa markað þá
stefnu að beita sér gegn fullri aðild
Tyrkja en að þeim skuli þess í stað
boðið „forréttindasamstarf“ við
ESB. Helmut Kohl, fyrrverandi
kanslari sem leiddi kristilega
demókrataflokkinn CDU í nær ald-
arfjórðung, hefur lýst því sem
hreinu ábyrgðarleysi af hálfu nú-
verandi ráðamanna í ESB-löndun-
um að gefa Tyrkjum skuldbindandi
fyrirheit um aðild eftir 10-15 ár,
vitandi að kjósendur í þeirra eigin
löndum muni aldrei samþykkja
hana. Þegar þar að kæmi yrðu aðr-
ir að súpa seyðið af því að ekki
yrði unnt að standa við þessi fyrir-
heit.
Enn dýpra í árinni en Kohl tek-
ur þó Valerie Giscard d'Estaing,
fyrrverandi forseti Frakklands,
sem fer fremstur í flokki landa
sinna sem berjast gegn ESB-aðild
Tyrkja. Að hans mati myndi hún
stefna evrópskri sjálfsímynd ESB
í voða og raska jafnvæginu innan
sambandsins þannig að í óefni
stefndi.
Neyðarhemill innbyggður
Á leiðtogafundinum í Kaupmanna-
höfn fyrir tveimur árum höfðu
ríkisstjórnaleiðtogar ESB-land-
anna ákveðið frest til að komast að
niðurstöðu um það hvenær hefja
skyldi aðildarviðræður við Tyrki,
á grundvelli úttektar fram-
kvæmdastjórnar sambandsins á
því hvort landið teldist uppfylla
hin pólitísku skilyrði fyrir aðildar-
viðræðum, eins og þau eru skil-
greind í „Kaupmannahafnarskil-
yrðunum“ svonefndu frá árinu
1993. Þau voru ákveðin sem eins
konar leiðarvísir fyrir kommún-
istaríkin fyrrverandi í Mið- og
Austur-Evrópu, sem nú hafa flest
fengið inngöngu, um þær umbæt-
ur sem þau yrðu að gera til að telj-
ast aðildarhæf.
Í skýrslu framkvæmdastjórn-
arinnar, sem birt var 6. október
síðastliðinn, er komist að þeirri
niðurstöðu að framkvæmd um-
bótastefnu Tyrklandsstjórnar síð-
ustu árin sé það sannfærandi, að
hún verðskuldaði að því yrði ekki
slegið lengur á frest að taka
ákvörðun um að hefja aðildarvið-
ræður. Í skýrslunni er Tyrklands-
stjórn reyndar ekki veitt nein
syndakvittun. Hún tengdi með-
mælin með upptöku viðræðna við
skilyrði um eftirlit með fram-
kvæmd frekari umbóta. Jafnframt
var mælt með því að eins konar
TYRKIR KÆTAST
Mikil gleði ríkti í Tyrklandi í síðustu viku þegar ljóst var að Tyrkjum yrði boðið til viðræðna um Evrópusambandsaðild.
RECEP TAYYIP ERDOGAN OG JOSE MANUEL BARROSO
Ekki er kálið sopið þótt í ausuna sé komið. Tyrkir þurfa að leysa ýmis mál áður en aðild
þeirra verður raunhæfur möguleiki, til dæmis deilurnar um Kýpur.
ÁFANGAR Á EVRÓPUFÖR TYRKJA
1949: Tyrkir fá aðild að Evrópuráðinu á stofnári þess
1952: Tyrkir fá aðild að Atlantshafsbandalaginu
1963: Samstarfssamningur við EBE gengur í gildi
1987: Tyrkir sækja formlega um ESB-aðild
1996: Tyrkland fær aðild að tollabandalagi ESB
1999: Leiðtogar ESB skilgreina Tyrkland sem tilvonandi aðildarríki
2002: Leiðtogar ESB setja sér frest til að ákveða hvenær teknar skuli
upp aðildarviðræður
2004: Leiðtogar ESB ákveða að aðildarviðræður skuli hafnar við Tyrki hinn 3.
október 2005
24-25 (360) 20.12.2004 21:06 Page 2