Fréttablaðið - 14.01.2005, Side 22

Lýðræðið á Íslandi er í kreppu.
Yfirgangur og ófyrirleitni áhrifa-
mikilla stjórnmálaforingja sem
drottna yfir flokkum sínum hefur
grafið undan raunverulegu lýð-
ræði hjá þjóðinni einsog komið
hefur fram með ýmsum hætti á
síðustu árum. Hlutirnir gerast æ
svæsnari líkt og ákvörðun tveggja
jarðsambandslausra formanna
stjórnarflokkanna um stuðning
þjóðarinnar við ólögmætt innrás-
arstríð í Írak er sorglegt dæmi
um. Stuðningur sem hvorki var
ræddur meðal þings eða þjóðar-
innar og varpar nú djúpum
skugga á forsætisráðherraferil
Halldórs Ásgrímssonar.
Öryrkjamálið, stuðningur við
innrásina í Írak, virkjanamálin og
fjölmiðlalögin, þar sem átti að
setja sértæk lög til að koma til-
teknu fyrirtæki á kné og um leið
vegið að raunverulegu tjáninga-
frelsi í landinu, eru allt dæmi um
vonda meðferð á valdi þar sem
raunverulegt lýðræði er snið-
gengið með grófum hætti.
Stærsta verkefni stjórnmálanna á
næstu misserum er að snúa þess-
ari vondu þróun við og endurreisa
raunverulegt lýðræði í landinu.
Til þess gefst t.d. kostur við
stjórnarskrárbreytingarnar sem
til standa.
Að sjálfsögðu áttu þau mál sem
hér eru nefnd að fara með einum
eða öðrum hætti fyrir dóm þjóð-
arinnar. Það á að vera sjálfsagt
mál að við fáum að kjósa beint og
milliliðalaust um stóru málin í
þjóðfélaginu hverju sinni. Enginn
er að tala um vikulegar þjóðarat-
kvæðagreiðslur. Þróunin yrði lík-
lega sú að einu sinni til tvisvar á
ári kysi þjóðin um ákveðin mál.
Þetta mega foringjar íhalds-
flokkanna ekki heyra á minnst
enda héldu þeir því fram að mál-
skot forseta á fjölmiðlalögunum í
fyrra væri aðför að borgaralegu
lýðræði í landinu! Þvílík regin-
firra en hugsunin er skýr og
herfilega röng.
Á meðal brýnustu breytinga
sem gera þarf á stjórnarskránni
eru þær að landið verði gert að
einu kjördæmi, að þjóðin eigi auð-
lindir hafs og lands og sett verði
inn ákvæði um að tiltekinn hluti
okkar geti kallað mál til þjóðarat-
kvæðis. Þetta eru grundvallarat-
riði og það á ekki að selja mál-
skotsrétt forseta lýðveldisins fyr-
ir það að við getum sjálf kallað
mál til þjóðaratkvæðis. Saman
tryggir málskotsréttur forseta og
bein aðkoma okkar kjósenda að
því að kalla mál til atkvæðis þjóð-
arinnar raunverulegt lýðræði í
landinu gagnvart vondum vald-
höfum sem sniðganga raunveru-
legt lýðræði.
Margar aðrar meginbreytingar
þarf að gera á lýðræðisumgjörð
okkar til að endurreisa raunveru-
legt lýðræði í landinu. Grundvall-
aratriði er að landið verði gert að
einu kjördæmi og atkvæðaréttur-
inn jafnaður að fullu. Einn maður
– eitt atkvæði er hornsteinn lýð-
ræðisins, einsog Héðinn Valdi-
marsson segir í greinargerð með
frumvarpi sínu um málið frá
1927. Jafn atkvæðaréttur er
mannréttindi og því verður að
jafna hann til fulls. Fyrir því eru
engin rök að atkvæðisrétturinn sé
ójafn og til að bæta hag byggð-
anna eru allt aðrar leiðir. Hér
ræðir um mannréttindi og um þau
á ekki að gera málamiðlanir.
Í umræðunni um stjórnar-
skrárbreytingarnar er mikilvægt
að mínu mati að ræða hvort eigi
að kjósa framkvæmdavaldið
beinni kosningu. Margir kostir
fylgja því einsog lesa má í skrif-
um þeirra feðga Gylfa Þ. Gísla-
sonar og Vilmundar Gylfasonar.
Vilmundur flutti um það sérstakt
þingmál sem vert er að draga
fram í þessa rökræðu.
Með beinni kosningu fram-
kvæmdavaldsins er skilið í fullri
alvöru á milli framkvæmdavalds-
ins og löggjafans. Skilin á milli
þessara tveggja þátta í stjórnskip-
un lýðveldisins eru nú allt of lítil.
Það er mikilvægt að auka eftir-
litsvald Alþingis með fram-
kvæmdavaldinu sérstaklega, t.d.
með tilkomu rannsóknarnefnda
þingsins. Í stað öflugs og virks
löggjafarvalds er komin upp sú
staða að Alþingi virðist gegna því
hlutverki að vera stimpilstofnun
fyrir framkvæmdavaldið í stað
þess að hafa öflugt frumkvæði í
lagasetningu og ríka eftirlits-
skyldu með störfum fram-
kvæmdavaldsins hverju sinni.
Besta og áhrifaríkasta leiðin til
að ná fram fullri aðgreiningu á
milli löggjafarvalds og fram-
kvæmdavalds er að forsætisráð-
herra verði kosinn beinni kosn-
ingu um land allt til fjögurra ára í
senn. Þetta fyrirkomulag er að
mínu mati mun betra en það sem
við búum við og væri til þess fall-
ið að efla raunverulegt lýðræði í
landinu. ■
14. janúar 2005 FÖSTUDAGUR22
Leiksoppar lýðræðisins
Valgerður Sverrisdóttir viðskiptaráðherra ■ Áramótahefðir
Göturnar í lífi Guðjóns Rúnarssonar ■ Kampavín ■ Helgin fram undan
F28. TBL. 1. ÁRG. 30. 12. 2004
Sigurður Einarsson
Í fararbroddi innanlands og utan
Annáll
Eitt viðburðaríkasta ár íslenskrar
viðskiptasögu er að baki
Þungavigtin gerir upp árið
og rýnir í framtíðina
Viðskipta-
maður ársins
Sérhefti um viðskiptalífið 2004
Menningarsetrið Bæjarútgerð Hafnarfjarðar kveður ■ Göturnar í lífi Elvu Óskar leikkonu ■ Helgi Björns eldar ítalskt
Matgæðingurinn Ellý Ármannsdóttir ■ Sjónlistahjónin Brian Griffin og Brynja Sverrisdóttir ■ Fótboltahatur
F22. TBL. 2. ÁRG. 13. 1. 2005
Ásberg
Pétursson
Íslenskir
nútímalistamenn
- njóta ekki góðs af góðærinu
SELUR 200 MILLJÓN
KRÓNA HEIMILI
SEM ER ÓÐUR TIL
HÖNNUNAR OG
ARKITEKTÚRS
Fylgir
Fréttablaðinu
á fimmtudögum
Tíska,
stjórnmál
og allt þar
á milli...
Er málskotsrétturinn
í hættu?
Arnþór Sigurðsson skrifar:
Ég brá mér á fund um daginn þar sem
Össur Skarphéðinsson, formaður Sam-
fylkingarinnar, flutti ræðu sem fjallaði
vítt og breitt um pólitíkina í dag. Össur
fór um víðan völl í ræðunni en meðal
annars kom hann inn á málskotsrétt
forseta Íslands.
Össur greindi frá því að það lægi í loft-
inu að gera ætti atlögu að málskotrétt-
inum og fjarlægja hann úr stjórnar-
skránni. Össur sagði sjálfur að mál-
skotsrétturinn væri ekki til sölu í hans
huga en fór síðan að velta upp ýmsum
hugmyndum um þjóðaratkvæða-
greiðslur.
Í mínum huga er málskotsrétturinn
afar mikilvægur og hann má alls ekki
nema burt úr stjórnarskránni. Það er
vitað mál að málskotsrétturinn er
þyrnir í augum stjórnarmeirihlutans á
Alþingi enda segir það manni það að
hann er þá að virka rétt fyrst hann er
fyrir þeim. Það sem situr í huga mér
eftir þennan fund er orð Össurar um
að málskotsrétturinn sé ekki til sölu.
Fyrir rétt rúmu ári síðan var samþykkt á
alþingi eftirlaunafrumvarp til handa al-
þingismönnum. Þar fór Össur á bak
við þingflokkinn og reyndar flokkinn
sinn í heild að mínu mati. Þar seldi
Össur samþykki sitt á eftirlaunafrum-
varpi Davíðs Oddsonar fyrir ríflega
launahækkun og svo að sjálfsögðu
betri eftirlaun en almenningur hefur
fyrir sig og sína kollega. Það er ekki
óeðlilegt að maður velti þessu fyrir sér
í ljósi reynslunnar, ekki síst þegar hún
er slæm. Það er óskandi að íslenskir
stjórnmálamenn geri sér grein fyrir því
að þeir eru ekki guðir þó svo að þeim
sé treyst fyrir landstjórninni á milli
kosninga.
Rangfærslur um Bandaríkjamenn
Skúli Helgason skrifar grein um
nirfilshátt Bandaríkjamanna í
Fréttablaðið síðastliðinn mánu-
dag. Þar gerir hann að umtalsefni
lág framlög Bandaríkjanna til
þróunarhjálpar. Skúli telur
Bandaríkin „skrapa botninn“ þeg-
ar litið er á þróunaraðstoð þjóða í
hlutfalli af landsframleiðslu.
Hann segir Bandaríkin verja ein-
ungis 0,14% af landsframleiðslu í
þróunarmál og að framlag þeirra
til þróunarmála á íbúa sé um
fjórðungur þess sem meðal Kani
eyði í gosdrykki ár hvert.
Ef einungis er horft á framlög
bandarísku ríkisstjórnarinnar til
ríkisstjórna í þriðja heiminum er
þetta rétt hjá Skúla. Vandinn er
bara að þau framlög nema einung-
is um 2% þess sem Bandaríkja-
menn verja til líknar- og góðgerð-
armála. Þau 98% sem eftir standa
og Skúli gleymir að nefna
(Nicholas D. Kristof, pistlahöf-
undur hjá New York Times,
gleymir því líka í grein sinni um
sama málefni, 5. janúar síðastlið-
inn) eru bein framlög einstaklinga
og fyrirtækja til líknar- og góð-
gerðarmála.
Talið er að allt að 60% af öllum
frjálsum fjárframlögum Banda-
ríkjamanna til góðgerðarmála
renni til kirkna og trúarhópa. Það
er engin smáræðis upphæð þegar
haft er í huga að Bandaríkjamenn
gáfu á árinu 2004 um 240 millj-
arða dala eða að meðaltali um 800
dali (um 55 þúsund krónur) á
mann til líknar- og góðgerðar-
mála. Vitað er að stór hluti þeirra
fjármuna sem rennur til kirkna og
trúarsamtaka fer beint í þróunar-
aðstoð í þriðja heiminum.
Ennfremur má nefna að tals-
verður hluti frjálsra fjárframlaga
einstaklinga og fyrirtækja til heil-
brigðis- og menntamála er eyrna-
merktur aðstoð í þriðja heimin-
um. Jafnframt má geta þess að
stór hluti þeirra 150 milljarða
dala sem ríkisstofnunin „Overse-
as Private Investment Cor-
poration“ (OPIC) hefur fjárfest
fyrir hefur farið í þróunarverk-
efni í þriðja heiminum. Það er
ávallt í höndum Bandaríkjafor-
seta að skipa stjórn þeirrar stofn-
unar.
Í grein sem Dick Morris, fyrr-
um ráðgjafi Clintons Bandaríkja-
forseta, skrifar í bandaríska dag-
blaðið New York Post þann 7. jan-
úar síðastliðinn (þar sem hann
gagnrýnir Kristof harkalega)
bendir hann á að frjálsari við-
skipti við þriðja heiminn séu mun
vænlegri til árangurs heldur en
samanlögð þróunarhjálp allra rík-
isstjórna heimsins. Dæmi um það
sé fríverslunarsamingur Banda-
ríkjanna við Mexíkó, sem er ein
stærsta þriðja heims þjóðin. Þá sé
um fimmtungur af 500 milljarða
dala fjárlagahalla Bandaríkjanna
til kominn vegna viðskipta við
Kína og séu þau viðskipti Kínverj-
um mikil lyftistöng. Jafnframt
bendir Morris á þá staðreynd,
sem Skúli og Kristof gleyma, að
Bandaríkin hafi haft frumkvæði
að niðurfellingu hundraða millj-
arða dala af lánum veittum af
bandarískum bönkum og af
bandarísku ríkisstjórninni til
landa í þriðja heiminum.
Skúli Helgason þarf að finna
sér eitthvað heppilegra málefni
en þetta til að gagnrýna Banda-
ríkjamenn því sú staðreynd er
bláköld að engin þjóð gefur meira
til þróunarhjálpar.
Höfundur er áhugamaður um
Bandaríkin og sögu þeirra.
JÓNAS SIGURGEIRSSON
SKRIFAR UM BANDARÍKIN OG ÞRÓUN-
ARHJÁLP
BRÉF TIL BLAÐSINS
Með beinni kosn-
ingu framkvæmda-
valdsins er skilið í fullri al-
vöru á milli framkvæmda-
valdsins og löggjafans. Skil-
in á milli þessara tveggja
þátta í stjórnskipun lýðveld-
isins eru nú allt of lítil.
BJÖRGVIN G. SIGURÐSSON
ÞINGMAÐUR SAMFYLKINGARINNAR.
UMRÆÐAN
LÝÐRÆÐI
,,
ALÞINGI Greinarhöfundur segir mikilvægt að auka eftirlitsvald Alþingis með framkvæmdavaldinu.