Tíminn - 29.06.1975, Side 34

Tíminn - 29.06.1975, Side 34
34 TÍMINN Sunnudagur 29. júni 1975. Asmundur Eirfksson Heill og sæll ævinlega! Þá ertu búinn aö skrifa mér sama bréfiö tvisvar sinnum! Hvi- likur eldlegur áhugi á bréfaskrift- um. Þegar ég virti myndina af þér fyrir mér, þar sem hún trönaöi yfir bréfinu, varö mér hugsaö til gömlu mannanna, bræðranna samrýmdu, pabba þins og pabba mins. Snurður gátu falliö á mál þeirra viö aöra menn, en þá ræddu þeir málin af raunsæi, velvilja og viröingu. Þannig greiddu þeir snurðurnar, báöum aðilum til sæmdar, og við synirnir fengum lærdóm af. Þeir skrifuöu bréf einnig, og hvenær og við hvaða aðstæöur, sem þeir gerðu það, lokuðu þeir bréfum sinum. Bréfiö var þeim boðberi frá yfirvegaöri og djúpri hugsun. Þeir báöu diki um torgið til að auglýsa þaö, aö þeir hefðu skrifaö manni bréf. Ónei, þeir voru dálit- iö dýpri en það. En þú skrifar mér „opið bréf”. Gerðirðu þaö með vilja að hafa þaö opið I báða enda? Það var i sjálfu sér bara gott, þvi að þá get éggengið inn um endana til skipt- is, ef ég fer að skirskota til ein- hverra atriða i svona löngu bréfi. Annars þyrfti ég að ganga fyrir Langanes i hvert sinn.” XX 1 inngangsorðum að bréfi þinu, segir þú, eftir samtal okkar á heimili minu i Reykjavik: ,,Ég skildi mál Asmundar þannig, að hann ætlaði að verða við ósk minni, að við værum sáttir.” Þetta er alveg rétt farið með, að þvi viðbættu, að ég var aldrei ósáttur við þig. Langt frá þvi. Mér er það þvi mikið undrunar- éfni að svona miklir smámunir geti spillt friði á milli okkar. Vegna þess að þú skýrir málið ekkert fyrir hinum mörgu, er þú hefur boðið til málþings okkar, tel ég mér þörf á að gera það. Á öörum stað i inngangsorðum þin- um segir þú: „Asmundi finnst vottorð Jóns Guðmundssonar fyrrv. hreppstjóra frá Molastöð- um um fund Mariönnu i Straum- nesröstinni ekki vera nógu skil- merkilega framsett, til að vera sönnunargagn”. Hér ferð þú rangt meö, bæði orð og meiningu. Ég sagði við þig, að bréfið hefði verið sterkari sönnun ef skrásetningarnúmer skipsins hefði verið lagt fram. Hyggur þú, að nokkur neiti þvi, að ég fari þarna með rétt mál? Munum við ekki eftir þvi, þegar rússneska flöskuskeytiöfannstá þessu vori? Rússar ætluöu aö neita þvi, að hafa oröið fyrir þessum mikla skipstapa, sem skeytið greindi frá. En þá var skrásetningar- númer skipsins lagt á borðið, sem fannst I flöskuskeytinu. Þá sönn- un gátu Rússar ekki hrakið. Að Jón Guðmundsson hafi ekki sett hugsun sina skilmerkilega fram, sagöi ég ekki, enda þekki ég Jón að öðru. Ég óskaði aðeins eftir þvi, að bréfið hefði sagt frá þvi, að skipsmenn hefðu séö skrásetningarnúmer Mariönnu á brakinu. Þá vorum við komnir með sönnunina i hendurnar. En heimildirnar sem Jóni voru gefn- ar báru þetta ekki með sér, og það verður honum ekki að ámæli. Taktu nú eftir þvl, Jónmundur, hvað ég segi hér á eftir, þó að ég sé búinn að segja það sama i sima við þig áöur. En yfir það hefur þú AAaður skrifar bréf Ásmundur Eiríksson svarar Jónmundi Guðmundssyni brei tt hönd þina, annaðhvort óviljandi eða viljandi i inngangs- oröum þinum, og rekst ég ekkert meira f þvf. Það var einmitt i sambandi við þetta atriði, sem ég gerði tilraunir til þess að fá það upp á hvaða skipi heimildar- maður Jóns hefði verið, er þeir fengu brakið upp.Af þvi tilefni fór ég milliliðalaust til ekkju viðkom- andi manns og spurði hana um þetta. 1 fyrstu hélt hún sig muna hvaö skipið hét, en eftir á sá hún, að það gæti ekki verið það skip. A þessum mörkum, þegar ég er að kanna leiðir til að hafa upp á þessu, hringir þú til min. Svo var móðurinn mikill á manninum, að þú heilsaðir mér varla, en barst óðara upp á mig brigði. Þótt mér hefði verið stillt upp frammi fyrir rauöglóandi byssuhlaupi, heföi ég ekki orðið meira undrandi. ,,Þú hefur farið til þessarar konu,” sem þú nefnir, sagðir þú. „Var nokkuð athugavert við það?'', spurði ég. A þetta virtist þú lita mjög alvarlegum augum. Nú reyndi ég að útskýra málið fyrir þér, og gat þess að nokkur vandi væri kominn upp, þvi að ekkjan hefði beðið mig að birta ekki bréfið I bók minni. Hún sagði, að þar sem maðurinn sinn hefði aldrei minnzt á þetta við sig i löngu samlifi, vildi hún ekki láta nafns hans getið að neinu i sam- bandi við það. sem ekki væri hægt að sanna. Þegar þú heyrðii þetta varstu hinn æfasti. Þú tókst það ekki f mál, að sinna ósk ekkj- unnar. Þú lézt mig skilja það, að ef ég færi ekki alveg að þinum vilja I málinu og birtir bréfið eins og það væri, mundir þú taka málið I þfnar hendur á þann veg, að ég yrði var við það. Svona var tónninn og hljóðan orðanna efnis lega. Nú spyr ég þig, er langa bréfið þitt þessi ósköp sem áttu að dynja yfir mig ef ég félli þér ekki að fót- um? Ef svo er, þá er þvi til að svara, að ég finn afar litið til þess. Leyfðu mér þó að bæta þvf við, aö eigi ég eftir að komast i sömu málsaðstöðu aftur, að velja á milli þess, að gera að ósk ein- stæörar ekkju eða þinni I þeim anda rem þú varst i þetta skipti, þá mundi ég standa með ekkj- unni. Þegar ég gekk frá simanum, hugleiddi ég það með sjálfum mér, hvernig á þvi gæti staðið, að þú værir svona einstrenginslegur, að það jaðraði við heimsku. Sem ég var að hugleiða málið, runnu upp i huga mér orð, er þú sagðir við mig nokkru áöur, einmitt þegar við vorum að ræða þessi mál saman á heimili minu og skildum sáttir. Þú mæltir svona, efnislega: „Það þýddi ekkert að banna mér þegar ég var barn eða unglingur, ég beygði mig ekki”. Var svariö við hugsunum minum, e.t.v., komið þarna i þinum eig in orðum? Um leið og þú mæltir oröin af munni fram, leit ég i gegnum grámu minninganna og sá klóalang gamla i Reykjarhóls- baðstofunni, og mig langaði til að kyssa á hrisið. Annars var vönd- urinn ekki notaður mikið heima, en hann var til, og þegar gripið var til hans, var meining i þvi. Leyndardómurinn er sá, að sá sem ekki lærir að beygja sig sem barn, gerir þaö ekki heldur á efri árum ævi sinnar. Við þennan stein varð slysið, ef slys skal kalla, en hitt ekki, að málið væri svo mikið að vöxtum. Á ég nú ekki að segja þér dálitla skritlu? Þegar þú haslaðir þér völlinn ITImanum.var alveg búið að fullsetja næsta hefti ævisögu minnar, með leiðréttingum og skýringum. Þar kemur allt ljós- lega fram, sem i bréfinu stóð og snertir Mariönnu, með Jóns eigin orðum. En jafnframt komið til móts við beiðni ekkjunnar i þvi, að nafn manns hennar sé ekki birt. Þetta er alveg samkvæmt þvi sem ég vildi tala um við þig i slmann, en þú léðir þvi ekki eyra. Það verður þvi eilitið auðmýkj- andi fyrir þig að lesa þetta með eigin augum, og vita nú að allt var komið á sinn stað, vikum áður en stórstreymiö flæddi um blað- siður Timans. Ég hefði heldui viljað segja þér þetta undir fjögur augu, en þú valdir þér opinberare vettvang. Gerðu svo vel og njóttu heill. Að öðru leyti tek ég undir þin eigin orð I niðurlagi inngangsorða þinna að bréfinu langa: „Lesend- um læt ég eftir að meta málsmeð- ferð okkar frænda.” XX Nú vik ég að öðru efni. Jón- mundur, það vekur mér furðu, hvaö þú tekur þér nærri, öllum öðrum fremur, það sem ég hef skrifað um Mariönnuslysið. Um slys sem hent hefur fyrir meira en hálfri öld, ættu allir að geta talað um án þess að geðsmunir gangi úr jafnvægi. Það var styttra liðið frá þessu slysi, þegar við mamma þin ræddum langa stund saman um það. Þar voru vötnin kyrr og yfirveganir skýr- ar. Ég hef talað við Guðrúnu Guðmundsdóttir frá Syðsta-Mói i Fljótum. Hún átti elskaðan bróð- ur á Mariönnu. Hann var yngsti maðurinn á skipinu, átján ára að- eins. Jóhann skipstjóri mátti heita að væri afi hennar, þvi móð- ir hennar var fóstruð upp hjá Jó- hanni. Hún leit ávallt á Jóhann sem föður sinn, og dóttirin á hann sem afa. Guðrún Guðmundsdóttir hefur veitt mér allar vitundir, sem hún átti ráð á i sambandi við slysið og heimanför afa sins og bróður, Svo vinsamleg hefur hún verið og hugkvæm, að hún hefur hringt heim til min, hún býr i Reykjavik, þegar henni fannst hún muna betur um eitthvert atriði samræðna okkar, en fram kom meðan við ræddumst við. Við Þórunni Jóhannesdóttur á Sauðárkróki, ekkju Jóns Jónsson- ar, sem fórst meö Maríönnu, hef ég rætt þessi mál. Þar var sama kyrrðin/yfirvegunin og jafnaðar- geðið, eins og ég var að lýsa hjá mömmu þinni og Guðrúnu Guð- mundsdóttur. Tiðum er ég gestur á heimili Indiönu Sigmundsdóttur frá Vestara-Hóli. Hún missti tvo bræður sina með Mariönnu. I engu er framkoma hennar breytt við mig, enda veit hún hver til- gangur minn er: að gera tilraun til að fá hið sanna fram I ljósið. Friðjón Vigfússon, fóstursonur Jóhanns skipstjóra, lifir enn. Við höfum talað ýtarlega saman um þessi mál. Hann hefur sagt mér frá könnun fósturbróður sins, Jó- hanns Guðmundssonar, sem nú er dáinn. Jóhann var greindar- maöur og duglegur. Hann mun hafa lagt sig æöimikið fram i þvi, að fá það rétta upp ef hægt væri um afdrif Mariönnu. Niður- stööurnar rasddu þeir svo saman, fóstbræðurnir. En þar semég hef ekki fengið tima til að fullkanna heimildir, sem Friðjón benti mér á, vil ég ekki tjá mig meira um þetta hér. Fyrir meira en 40 árum kynntist ég dóttur Alberts Finn- bogasonar skipstjóra á Skildi. Hún heitir Fanney og lifir enn, greind kona. Hún sagði mér, að það hefði verið talið efunarlaust, að Skjöldur hafi fundizt króaður I is norður i höfum nokkrum árum seinna, en talið var að hann hefði farizt I Tjörfagarði 8. mars 1903. Hún sagði mér, að margir fyrir- boðarhefðu gengið á undan skips- tapa þessum um veturinn, áður en pabbi hennar silgdi skipi úr höfn. Þegar Fanney sagði mér frá þessu, var ekki liðið frá fundi skipsins meira en u.þ.b. 20 ár. Þó gat hún talað svo stillilega og viturlega um þennan sorglega skipstapa, að ég dáöist að. Einhvemtlma hefðum við báðir talið það ótrúlegt, að þú mundir nokkurntima standa þannig að máli, að það gæti verið nokkur spuming um það, að þú værir ekki maður kvensterkur. Sama sunnudag, sem þú sendir mér kveðjuna i Timanum, getur að lesa I lesbók Morgunblaðsins ýtarlega frásögn um snjóflóðið i Goðdal. Slika harmsögu minnist ég ekki að hafa heyrt um Islenzkt fólk, enda segir Sigurður Rós- mundsson, sem ritar og er frændi bóndans sem lenti i nauðunum: „Hér er hvorki i sögusögnum né I minnum núlifandi manna neitt sambærilegt til, er við hér höfð- um orðið áhorfendur að”. Þessi hryllingsatburður gerðist 1948. Það eru þvi ekki nema 27 ár siðan atburðurinn gerðist. Hvað heldur þú að séu margir aðstandendur þeirra sem fórust þar lifandi nú? Það vitum við ekki. Einn þeirra skrifar þó þessa frásögn. Þú missir bróðir þinn fyrir meira en hálfri öld, og enn I dag berö þú missinn miklu verr en konur. Þér finnst ég kannski vera kaldlyndur, en það er ég ekki, þegar ég segi, að ég kenni ekki hið minnsta i brjósti um þig. Það hafa margir misst ástvini og hafa ekki kveinkað sér þess vegna i hálfa öld. Ég ræð þér til að ganga á vit Joabs Serújusonar hers- höfðingja og athuga hvernig hann skipar þessum sama sjálfsmeð- aumkunaranda út af konungi sin- um, sem misst hafði son sinn og varö svo harmi þrunginn af, að varla var sæmandi. Orð hers- höfðingjans voru svo kröftug að kóngur læknaðist við þau. Hann gekk út til fólksins og sannfærðist um, að Guð lifði og átti gnægð góðra gjafa handa honum, þótt hann hefði tekið eina gjöf áður gefna. Jónmundur, þú finnur þessa frásögu i Biblfunni, 2. Samúelsb. 19. kafla, versunum 1- 8. Ég hygg að þú gætir læknazt lika, ef þú lest kaflann með at- hygli. XX Mér er engin dul á þvi, hvað olli þvi að ég sló Mariönnuslysinu upp I fyrra bindi ævisögu minnar. Þvi réðu tvær ástæður: Fyrri ástæðan var sú, að þessi atburður ger- breytti lifsbraut minni. Maður sem ritar ævisögu sina, hlýtur að bregða ljósi á svo skarpar kross- götur. Annað væri rökleysa og fals á staðreyndum. Hin ástæðan var sú, að mig langaöi að vita hið sanna um örlög skipsins ef þess væri kostur, áður en ég væri allur. Þaö voru þvi siöustu tækifæri að heyra frá þeim, er voru komnir til nokkurs þroska, er slysið varð, mundi atburðinn og ýmsa fyrir- boða, er fóru á undan slysinu. Um þetta höfðu margar sagnir verið á lofti, leyndust ekki einhverjar enn, sem ég hafði ekki heyrt um, en gátu gefið einhverja vit- neskju? Þú hneyklast mjög á orðum minum varðandi hugsanlegan af- gang Mariönnu, sem á loft hafði farið. Aður en þú sæktir mig til saka fyrir orð min, hefðir þú átt að vita, að löngu fyrr, og miklu nær sorgaratburðinum, var Gils Guömundsson rithöfundur búinn að kveða sér hljóðs i sama máli. Þar kemst hann þannig að orði: „Sú saga kom upp nokkrum árum seinna, að norskir selveibimenn hefðu fundið skip þetta (Mari- önnu) i Is langt norður i höfum og lik skipverja helfrosin i skipinu” (Skútuöldin 1. bls. 545. Gils Guð- mundsson). Þessi orð eru ekki siður ber en min. Hvað hélt aftur af þér þá, að skrifa bréf og and- mæla rithöfundinum? Þá voru þó ekki liðin nema 22 ár frá þvi að sjóslysið hafði skeð, og ástvinir fleiri og viðkvæmari fyrir? Þótti þér ef til vill garðurinn vera heldur hár fyrir þig að ráöast til atlögu, þar sem þekktur rithöf- undur stóð fyrir? Það verður ekki komizt hjá þeirri staðreynd, að mannsand- inn spyr inn i dulina og leit- ast við að skilja hið óræða. Þess vegna halda menn áfram að rýna söguna i það óendanlega. Ég tel að tilraunir minar hafi borið nokkurn árangur, þvi að ýmislegt hefur borið á fjörur minar, en þvi miður ekkert sem færir okkur fullvissuna i hlað. Likur eru bara llkur, þangað til sönnunin er feng- in. Og til þess, ef mögulegt hefði verið, bað ég þig að hitta menn á Akranesi, sem trúlega fyndust þar, og spyrja þá nánar um það sem bréf Jóns hljóðaði um, þvi að frá Akranesi var maðurinn, sem heimildin var rakin til. En þú harðneitaðir þvi. XX Þú véfengir það, að Eirikur bróðir þinn hafi skrifað mér bréf til Danmerkur, þess efnis sem ég nefni i bókinni. En að þú skulir gera þetta, Jónmundur? Þegar ég tók lasleika nokkurn, sem heldur áfram að angra mig, fyrir tveim árum,baðégkonu mina að ganga með mér i gegnum öll bréf min. Ég brenndi þeim nær öllum, þó að kona min bæði mig að gera eigi. Ekki þó Eiriks bréf i það sinn. Þvi brenndi ég stuttu eftir heimkomu mina frá Danmörku, enda þóttist þá sýnt að Marianna sigldi ekki úr þvi til hafnar. í bréfi þessu voru ekki aðeins spurningar, sem snertu eilifa lifið, en lika einka vandamál, sem snertu hið timan- lega lif. Þess vegna ráðstafaði ég þvi þannig. Þig furðar á þvi að Eirikur hefði ekki látið neitt i ljós um afstöðu sina til trúarinnar við þig, ef orð min væru sönn. A þvi furða ég mig ekkert. Það er nefni- lega alveg eins með mannsálina, sem er að byrja að opna sig fyrir hinni sáluhjálplegu trú og blómið. Hvort tveggja opnar sig fyrir ljósinu og deginum, en lokast fyrir kuldanum og nóttunni. Þess vegna gekk Eirikur á fund Guð- mundar Jónssonar, þvi að hann vissi, að hann þekkti hið sanna og eilifa ljós. Hins vegar ber bréf þitt greinilega með sér, að þú virðir trúna harla litið, og svo hefur mér virzt jafnlengi og kynning okkar nær. Það skyldi nú vera, að hér

x

Tíminn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.