Tíminn - 29.06.1975, Síða 34

34
TÍMINN
Sunnudagur 29. júni 1975.
Asmundur Eirfksson
Heill og sæll ævinlega!
Þá ertu búinn aö skrifa mér
sama bréfiö tvisvar sinnum! Hvi-
likur eldlegur áhugi á bréfaskrift-
um.
Þegar ég virti myndina af þér
fyrir mér, þar sem hún trönaöi
yfir bréfinu, varö mér hugsaö til
gömlu mannanna, bræðranna
samrýmdu, pabba þins og pabba
mins.
Snurður gátu falliö á mál þeirra
viö aöra menn, en þá ræddu þeir
málin af raunsæi, velvilja og
viröingu. Þannig greiddu þeir
snurðurnar, báöum aðilum til
sæmdar, og við synirnir fengum
lærdóm af.
Þeir skrifuöu bréf einnig, og
hvenær og við hvaða aðstæöur,
sem þeir gerðu það, lokuðu þeir
bréfum sinum.
Bréfiö var þeim boðberi frá
yfirvegaöri og djúpri hugsun.
Þeir báöu diki um torgið til að
auglýsa þaö, aö þeir hefðu skrifaö
manni bréf. Ónei, þeir voru dálit-
iö dýpri en það.
En þú skrifar mér „opið bréf”.
Gerðirðu þaö með vilja að hafa
þaö opið I báða enda? Það var i
sjálfu sér bara gott, þvi að þá get
éggengið inn um endana til skipt-
is, ef ég fer að skirskota til ein-
hverra atriða i svona löngu bréfi.
Annars þyrfti ég að ganga fyrir
Langanes i hvert sinn.”
XX
1 inngangsorðum að bréfi þinu,
segir þú, eftir samtal okkar á
heimili minu i Reykjavik: ,,Ég
skildi mál Asmundar þannig, að
hann ætlaði að verða við ósk
minni, að við værum sáttir.”
Þetta er alveg rétt farið með, að
þvi viðbættu, að ég var aldrei
ósáttur við þig. Langt frá þvi.
Mér er það þvi mikið undrunar-
éfni að svona miklir smámunir
geti spillt friði á milli okkar.
Vegna þess að þú skýrir málið
ekkert fyrir hinum mörgu, er þú
hefur boðið til málþings okkar,
tel ég mér þörf á að gera það. Á
öörum stað i inngangsorðum þin-
um segir þú: „Asmundi finnst
vottorð Jóns Guðmundssonar
fyrrv. hreppstjóra frá Molastöð-
um um fund Mariönnu i Straum-
nesröstinni ekki vera nógu skil-
merkilega framsett, til að vera
sönnunargagn”. Hér ferð þú
rangt meö, bæði orð og meiningu.
Ég sagði við þig, að bréfið hefði
verið sterkari sönnun ef
skrásetningarnúmer skipsins
hefði verið lagt fram. Hyggur þú,
að nokkur neiti þvi, að ég fari
þarna með rétt mál? Munum við
ekki eftir þvi, þegar rússneska
flöskuskeytiöfannstá þessu vori?
Rússar ætluöu aö neita þvi, að
hafa oröið fyrir þessum mikla
skipstapa, sem skeytið greindi
frá. En þá var skrásetningar-
númer skipsins lagt á borðið, sem
fannst I flöskuskeytinu. Þá sönn-
un gátu Rússar ekki hrakið. Að
Jón Guðmundsson hafi ekki sett
hugsun sina skilmerkilega fram,
sagöi ég ekki, enda þekki ég Jón
að öðru. Ég óskaði aðeins eftir
þvi, að bréfið hefði sagt frá þvi,
að skipsmenn hefðu séö
skrásetningarnúmer Mariönnu á
brakinu. Þá vorum við komnir
með sönnunina i hendurnar. En
heimildirnar sem Jóni voru gefn-
ar báru þetta ekki með sér, og það
verður honum ekki að ámæli.
Taktu nú eftir þvl, Jónmundur,
hvað ég segi hér á eftir, þó að ég
sé búinn að segja það sama i sima
við þig áöur. En yfir það hefur þú
AAaður skrifar bréf
Ásmundur Eiríksson svarar
Jónmundi Guðmundssyni
brei tt hönd þina, annaðhvort
óviljandi eða viljandi i inngangs-
oröum þinum, og rekst ég ekkert
meira f þvf. Það var einmitt i
sambandi við þetta atriði, sem ég
gerði tilraunir til þess að fá það
upp á hvaða skipi heimildar-
maður Jóns hefði verið, er þeir
fengu brakið upp.Af þvi tilefni fór
ég milliliðalaust til ekkju viðkom-
andi manns og spurði hana um
þetta. 1 fyrstu hélt hún sig muna
hvaö skipið hét, en eftir á sá hún,
að það gæti ekki verið það skip.
A þessum mörkum, þegar ég er
að kanna leiðir til að hafa upp á
þessu, hringir þú til min. Svo var
móðurinn mikill á manninum, að
þú heilsaðir mér varla, en barst
óðara upp á mig brigði. Þótt mér
hefði verið stillt upp frammi fyrir
rauöglóandi byssuhlaupi, heföi ég
ekki orðið meira undrandi. ,,Þú
hefur farið til þessarar konu,”
sem þú nefnir, sagðir þú. „Var
nokkuð athugavert við það?'',
spurði ég. A þetta virtist þú lita
mjög alvarlegum augum. Nú
reyndi ég að útskýra málið fyrir
þér, og gat þess að nokkur vandi
væri kominn upp, þvi að ekkjan
hefði beðið mig að birta ekki
bréfið I bók minni. Hún sagði, að
þar sem maðurinn sinn hefði
aldrei minnzt á þetta við sig i
löngu samlifi, vildi hún ekki láta
nafns hans getið að neinu i sam-
bandi við það. sem ekki væri hægt
að sanna. Þegar þú heyrðii
þetta varstu hinn æfasti. Þú tókst
það ekki f mál, að sinna ósk ekkj-
unnar. Þú lézt mig skilja það, að
ef ég færi ekki alveg að þinum
vilja I málinu og birtir bréfið eins
og það væri, mundir þú taka
málið I þfnar hendur á þann veg,
að ég yrði var við það. Svona var
tónninn og hljóðan orðanna efnis
lega.
Nú spyr ég þig, er langa bréfið
þitt þessi ósköp sem áttu að dynja
yfir mig ef ég félli þér ekki að fót-
um? Ef svo er, þá er þvi til að
svara, að ég finn afar litið til þess.
Leyfðu mér þó að bæta þvf við, aö
eigi ég eftir að komast i sömu
málsaðstöðu aftur, að velja á
milli þess, að gera að ósk ein-
stæörar ekkju eða þinni I þeim
anda rem þú varst i þetta skipti,
þá mundi ég standa með ekkj-
unni.
Þegar ég gekk frá simanum,
hugleiddi ég það með sjálfum
mér, hvernig á þvi gæti staðið, að
þú værir svona einstrenginslegur,
að það jaðraði við heimsku. Sem
ég var að hugleiða málið, runnu
upp i huga mér orð, er þú sagðir
við mig nokkru áöur, einmitt
þegar við vorum að ræða þessi
mál saman á heimili minu og
skildum sáttir. Þú mæltir svona,
efnislega: „Það þýddi ekkert að
banna mér þegar ég var barn eða
unglingur, ég beygði mig ekki”.
Var svariö við hugsunum minum,
e.t.v., komið þarna i þinum eig
in orðum? Um leið og þú mæltir
oröin af munni fram, leit ég i
gegnum grámu minninganna og
sá klóalang gamla i Reykjarhóls-
baðstofunni, og mig langaði til að
kyssa á hrisið. Annars var vönd-
urinn ekki notaður mikið heima,
en hann var til, og þegar gripið
var til hans, var meining i þvi.
Leyndardómurinn er sá, að sá
sem ekki lærir að beygja sig sem
barn, gerir þaö ekki heldur á efri
árum ævi sinnar. Við þennan
stein varð slysið, ef slys skal
kalla, en hitt ekki, að málið væri
svo mikið að vöxtum.
Á ég nú ekki að segja þér dálitla
skritlu? Þegar þú haslaðir þér
völlinn ITImanum.var alveg búið
að fullsetja næsta hefti ævisögu
minnar, með leiðréttingum og
skýringum. Þar kemur allt ljós-
lega fram, sem i bréfinu stóð og
snertir Mariönnu, með Jóns eigin
orðum. En jafnframt komið til
móts við beiðni ekkjunnar i þvi,
að nafn manns hennar sé ekki
birt. Þetta er alveg samkvæmt
þvi sem ég vildi tala um við þig i
slmann, en þú léðir þvi ekki eyra.
Það verður þvi eilitið auðmýkj-
andi fyrir þig að lesa þetta með
eigin augum, og vita nú að allt
var komið á sinn stað, vikum áður
en stórstreymiö flæddi um blað-
siður Timans. Ég hefði heldui
viljað segja þér þetta undir fjögur
augu, en þú valdir þér opinberare
vettvang. Gerðu svo vel og njóttu
heill.
Að öðru leyti tek ég undir þin
eigin orð I niðurlagi inngangsorða
þinna að bréfinu langa: „Lesend-
um læt ég eftir að meta málsmeð-
ferð okkar frænda.”
XX
Nú vik ég að öðru efni. Jón-
mundur, það vekur mér furðu,
hvaö þú tekur þér nærri, öllum
öðrum fremur, það sem ég hef
skrifað um Mariönnuslysið. Um
slys sem hent hefur fyrir meira
en hálfri öld, ættu allir að geta
talað um án þess að geðsmunir
gangi úr jafnvægi. Það var
styttra liðið frá þessu slysi, þegar
við mamma þin ræddum langa
stund saman um það. Þar voru
vötnin kyrr og yfirveganir skýr-
ar.
Ég hef talað við Guðrúnu
Guðmundsdóttir frá Syðsta-Mói i
Fljótum. Hún átti elskaðan bróð-
ur á Mariönnu. Hann var yngsti
maðurinn á skipinu, átján ára að-
eins. Jóhann skipstjóri mátti
heita að væri afi hennar, þvi móð-
ir hennar var fóstruð upp hjá Jó-
hanni. Hún leit ávallt á Jóhann
sem föður sinn, og dóttirin á hann
sem afa. Guðrún Guðmundsdóttir
hefur veitt mér allar vitundir,
sem hún átti ráð á i sambandi við
slysið og heimanför afa sins og
bróður, Svo vinsamleg hefur hún
verið og hugkvæm, að hún hefur
hringt heim til min, hún býr i
Reykjavik, þegar henni fannst
hún muna betur um eitthvert
atriði samræðna okkar, en fram
kom meðan við ræddumst við.
Við Þórunni Jóhannesdóttur á
Sauðárkróki, ekkju Jóns Jónsson-
ar, sem fórst meö Maríönnu, hef
ég rætt þessi mál. Þar var sama
kyrrðin/yfirvegunin og jafnaðar-
geðið, eins og ég var að lýsa hjá
mömmu þinni og Guðrúnu Guð-
mundsdóttur. Tiðum er ég gestur
á heimili Indiönu Sigmundsdóttur
frá Vestara-Hóli. Hún missti tvo
bræður sina með Mariönnu. I
engu er framkoma hennar breytt
við mig, enda veit hún hver til-
gangur minn er: að gera tilraun
til að fá hið sanna fram I ljósið.
Friðjón Vigfússon, fóstursonur
Jóhanns skipstjóra, lifir enn. Við
höfum talað ýtarlega saman um
þessi mál. Hann hefur sagt mér
frá könnun fósturbróður sins, Jó-
hanns Guðmundssonar, sem nú er
dáinn. Jóhann var greindar-
maöur og duglegur. Hann mun
hafa lagt sig æöimikið fram i þvi,
að fá það rétta upp ef hægt væri
um afdrif Mariönnu. Niður-
stööurnar rasddu þeir svo saman,
fóstbræðurnir. En þar semég hef
ekki fengið tima til að fullkanna
heimildir, sem Friðjón benti mér
á, vil ég ekki tjá mig meira um
þetta hér.
Fyrir meira en 40 árum
kynntist ég dóttur Alberts Finn-
bogasonar skipstjóra á Skildi.
Hún heitir Fanney og lifir enn,
greind kona. Hún sagði mér, að
það hefði verið talið efunarlaust,
að Skjöldur hafi fundizt króaður I
is norður i höfum nokkrum árum
seinna, en talið var að hann hefði
farizt I Tjörfagarði 8. mars 1903.
Hún sagði mér, að margir fyrir-
boðarhefðu gengið á undan skips-
tapa þessum um veturinn, áður
en pabbi hennar silgdi skipi úr
höfn. Þegar Fanney sagði mér frá
þessu, var ekki liðið frá fundi
skipsins meira en u.þ.b. 20 ár. Þó
gat hún talað svo stillilega og
viturlega um þennan sorglega
skipstapa, að ég dáöist að.
Einhvemtlma hefðum við báðir
talið það ótrúlegt, að þú mundir
nokkurntima standa þannig að
máli, að það gæti verið nokkur
spuming um það, að þú værir
ekki maður kvensterkur.
Sama sunnudag, sem þú sendir
mér kveðjuna i Timanum, getur
að lesa I lesbók Morgunblaðsins
ýtarlega frásögn um snjóflóðið i
Goðdal. Slika harmsögu minnist
ég ekki að hafa heyrt um Islenzkt
fólk, enda segir Sigurður Rós-
mundsson, sem ritar og er frændi
bóndans sem lenti i nauðunum:
„Hér er hvorki i sögusögnum né I
minnum núlifandi manna neitt
sambærilegt til, er við hér höfð-
um orðið áhorfendur að”. Þessi
hryllingsatburður gerðist 1948.
Það eru þvi ekki nema 27 ár siðan
atburðurinn gerðist. Hvað heldur
þú að séu margir aðstandendur
þeirra sem fórust þar lifandi nú?
Það vitum við ekki. Einn þeirra
skrifar þó þessa frásögn.
Þú missir bróðir þinn fyrir
meira en hálfri öld, og enn I dag
berö þú missinn miklu verr en
konur. Þér finnst ég kannski vera
kaldlyndur, en það er ég ekki,
þegar ég segi, að ég kenni ekki hið
minnsta i brjósti um þig. Það
hafa margir misst ástvini og hafa
ekki kveinkað sér þess vegna i
hálfa öld. Ég ræð þér til að ganga
á vit Joabs Serújusonar hers-
höfðingja og athuga hvernig hann
skipar þessum sama sjálfsmeð-
aumkunaranda út af konungi sin-
um, sem misst hafði son sinn og
varö svo harmi þrunginn af, að
varla var sæmandi. Orð hers-
höfðingjans voru svo kröftug að
kóngur læknaðist við þau. Hann
gekk út til fólksins og sannfærðist
um, að Guð lifði og átti gnægð
góðra gjafa handa honum, þótt
hann hefði tekið eina gjöf áður
gefna. Jónmundur, þú finnur
þessa frásögu i Biblfunni, 2.
Samúelsb. 19. kafla, versunum 1-
8. Ég hygg að þú gætir læknazt
lika, ef þú lest kaflann með at-
hygli.
XX
Mér er engin dul á þvi, hvað olli
þvi að ég sló Mariönnuslysinu upp
I fyrra bindi ævisögu minnar. Þvi
réðu tvær ástæður: Fyrri ástæðan
var sú, að þessi atburður ger-
breytti lifsbraut minni. Maður
sem ritar ævisögu sina, hlýtur að
bregða ljósi á svo skarpar kross-
götur. Annað væri rökleysa og
fals á staðreyndum. Hin ástæðan
var sú, að mig langaöi að vita hið
sanna um örlög skipsins ef þess
væri kostur, áður en ég væri allur.
Þaö voru þvi siöustu tækifæri að
heyra frá þeim, er voru komnir til
nokkurs þroska, er slysið varð,
mundi atburðinn og ýmsa fyrir-
boða, er fóru á undan slysinu. Um
þetta höfðu margar sagnir verið á
lofti, leyndust ekki einhverjar
enn, sem ég hafði ekki heyrt um,
en gátu gefið einhverja vit-
neskju?
Þú hneyklast mjög á orðum
minum varðandi hugsanlegan af-
gang Mariönnu, sem á loft hafði
farið. Aður en þú sæktir mig til
saka fyrir orð min, hefðir þú átt
að vita, að löngu fyrr, og miklu
nær sorgaratburðinum, var Gils
Guömundsson rithöfundur búinn
að kveða sér hljóðs i sama máli.
Þar kemst hann þannig að orði:
„Sú saga kom upp nokkrum árum
seinna, að norskir selveibimenn
hefðu fundið skip þetta (Mari-
önnu) i Is langt norður i höfum og
lik skipverja helfrosin i skipinu”
(Skútuöldin 1. bls. 545. Gils Guð-
mundsson). Þessi orð eru ekki
siður ber en min. Hvað hélt aftur
af þér þá, að skrifa bréf og and-
mæla rithöfundinum? Þá voru þó
ekki liðin nema 22 ár frá þvi að
sjóslysið hafði skeð, og ástvinir
fleiri og viðkvæmari fyrir? Þótti
þér ef til vill garðurinn vera
heldur hár fyrir þig að ráöast til
atlögu, þar sem þekktur rithöf-
undur stóð fyrir?
Það verður ekki komizt hjá
þeirri staðreynd, að mannsand-
inn spyr inn i dulina og leit-
ast við að skilja hið óræða. Þess
vegna halda menn áfram að rýna
söguna i það óendanlega. Ég tel
að tilraunir minar hafi borið
nokkurn árangur, þvi að ýmislegt
hefur borið á fjörur minar, en þvi
miður ekkert sem færir okkur
fullvissuna i hlað. Likur eru bara
llkur, þangað til sönnunin er feng-
in. Og til þess, ef mögulegt hefði
verið, bað ég þig að hitta menn á
Akranesi, sem trúlega fyndust
þar, og spyrja þá nánar um það
sem bréf Jóns hljóðaði um, þvi að
frá Akranesi var maðurinn, sem
heimildin var rakin til. En þú
harðneitaðir þvi.
XX
Þú véfengir það, að Eirikur
bróðir þinn hafi skrifað mér bréf
til Danmerkur, þess efnis sem ég
nefni i bókinni. En að þú skulir
gera þetta, Jónmundur? Þegar ég
tók lasleika nokkurn, sem heldur
áfram að angra mig, fyrir tveim
árum,baðégkonu mina að ganga
með mér i gegnum öll bréf min.
Ég brenndi þeim nær öllum, þó að
kona min bæði mig að gera eigi.
Ekki þó Eiriks bréf i það sinn. Þvi
brenndi ég stuttu eftir heimkomu
mina frá Danmörku, enda þóttist
þá sýnt að Marianna sigldi ekki
úr þvi til hafnar. í bréfi þessu
voru ekki aðeins spurningar, sem
snertu eilifa lifið, en lika einka
vandamál, sem snertu hið timan-
lega lif. Þess vegna ráðstafaði ég
þvi þannig. Þig furðar á þvi að
Eirikur hefði ekki látið neitt i ljós
um afstöðu sina til trúarinnar við
þig, ef orð min væru sönn. A þvi
furða ég mig ekkert. Það er nefni-
lega alveg eins með mannsálina,
sem er að byrja að opna sig fyrir
hinni sáluhjálplegu trú og blómið.
Hvort tveggja opnar sig fyrir
ljósinu og deginum, en lokast
fyrir kuldanum og nóttunni. Þess
vegna gekk Eirikur á fund Guð-
mundar Jónssonar, þvi að hann
vissi, að hann þekkti hið sanna og
eilifa ljós. Hins vegar ber bréf þitt
greinilega með sér, að þú virðir
trúna harla litið, og svo hefur mér
virzt jafnlengi og kynning okkar
nær. Það skyldi nú vera, að hér