Fréttablaðið - 28.08.2005, Blaðsíða 10

Þegar Sir Iqbal Sacranie, formað-
ur Múslimaráðs Bretlands, viður-
kenndi að „okkar eigin börn“ hefðu
framið sprengjutilræðin í London
þann 7. júlí, var það í fyrsta skipti
sem breskur múslími axlar ábyrgð
samfélags síns á slíkum illvirkj-
um. Í stað þess að kenna utanríkis-
stefnu Bandaríkjastjórnar um eða
fælni Vesturlandabúa við
múslima, lýsti Sacranie sprengju-
tilræðunum sem „mikilli áskorun“
fyrir samfélag múslima.
Þrátt fyrir þessi orð er þetta
hinn sami Sacranie og sagði, árið
1989, að „dauði væri hugsanlega of
væg refsing“ fyrir höfund
„Söngva Satans“. Sú ákvörðun
Tony Blairs að aðla Sacranie og
álíta hann æskilegan talsmann
hins „hófsama“ og „hefðbundna“
múslíma er annað hvort merki um
tilhneigingu ríkisstjórnar Blairs til
trúarlegrar friðþægingar eða er
lýsandi fyrir það hversu takmark-
aða valmöguleika Blair hefur í
raun.
Sacranie er ákafur stuðnings-
maður nýs lagafrumvarps Blairs
um trúarlegt hatur, sem mikið hef-
ur verið gagnrýnt. Með lagafrum-
varpinu verður erfiðara um vik að
gagnrýna trúarbrögð og virðist
Sacranie trúa því að nýju lögin
komi í veg fyrir allt tal um „íslömsk
hryðjuverk“. Hann sagði fyrir ekki
lengri tíma síðan en 13. janúar:
„Það er ekkert til sem heitir ís-
lamskur hryðjuverkamaður. Slík
ummæli eru gróflega móðgandi. Að
segja að múslímar séu hryðju-
verkamenn væri ólöglegt með
þessu lagaákvæði.“ Tveimur vikum
síðar sniðgengu samtök hans at-
höfn sem haldin var til minningar
um Helförina og það að sextíu ár
voru liðin frá frelsun Auschwitz. Ef
Sir Iqbal Sacranie er að mati Blairs
besta dæmið sem hann getur fund-
ið um góðan Múslíma þá er okkur
vandi á höndum.
Mál Sacranies undirstrikar
brestina í þeirri ráðagerð ríkis-
stjórnar Blairs að treysta um of á
hefðbundna en í rauninni strang-
trúaða múslíma í baráttunni við að
uppræta íslamska öfgahyggju.
Íslam er fjöldahreyfing með
milljónum hófsamra, siðprúðra
manna og kvenna, en hún telur
einnig marga sem hafa úreltar
hugmyndir um réttindi kvenna,
sem telja að réttindi samkyn-
hneigðra séu óguðleg, sem láta sig
tjáningarfrelsi litlu varða og halda
uppi skipulögðu gyðingahatri.
Múslíma sem eru að mörgu leyti á
öndverðum meiði við ríkjandi
sjónarmið samborgara sinna,
hvort sem þetta fólk er kristið,
hindúatrúar, trúleysingjar eða
Gyðingar.
Í Leeds, en þaðan komu nokkrir
af þeim mönnum sem tóku þátt í
sprengutilræðinu, eru margir
múslímar sem lifa einangruðu lífi
sem gengur nærri því að vera ger-
samlega aðskilið frá hversdagslífi
annarra sem búa í samfélaginu.
Frá slíkum samfélögum vænisýki
og aðskilnaðar koma ungmenni
sem á einhvern órættlætanlegan
hátt hafa stigið yfir línu hins sið-
lega og hins rétta, og gripið til þess
ráðs að drepa.
Sú djúpa firring sem leiðir til
hryðjuverka
kann að eiga
rætur sínar
að rekja til
a n d s t ö ð u
þessara ung-
menna við
ástandið í
Írak eða ann-
ars staðar, en
hin lokuðu
s a m f é l ö g
sumra vestrænna múslíma geta
hæglega aukið á firringu þessara
ungu manna.
Nauðsynlegt er að grípa til að-
gerða sem eru í andstöðu við hefð-
ina, ekkert minna en umbótahreyf-
ingu þarf til að laga mikilvægustu
trúarsetningar íslam að samfélög-
um nútímans, múslímsk siðaskipti
til að berjast gegn þeim hug-
myndafræðingum sem boða jihad
(heilagt stríð) og einnig gegn hin-
um rykmettuðu, kæfandi mennta-
stofnunum hinna fastheldnu;
feykja þarf upp gluggum hinna
lokuðu samfélaga svo að nauðsyn-
legt ferskt loft geti leikið þar um.
Það væri æskilegt að ríkis-
stjórnir og leiðtogar í múslíma-
heiminum og utan hans styddu
hugmyndina vegna þess að sköpun
og viðhald slíkrar umbótahreyf-
ingar mun fela í sér nauðsynina á
nýrri stefnu í menntamálum sem
gæti tekið allt að eina kynslóð að
hafa sýnileg áhrif, ný fræði sem
kæmu í stað bókstafstrúarlegra
kennisetninga og kredduhyggju
sem þjaka hugsun múslíma nú á
dögum. Til að byrja með er tíma-
bært að múslímar læri um opin-
berunina í trúarbrögðum sínum
sem sögulegan atburð en ekki sem
atburð sem á einhvern yfirskilvit-
legan hátt er hafinn yfir vísinda-
lega söguskoðun. Það ætti að vera
hverjum múslíma mikið áhugaefni
að íslam eru einu trúarbrögðin í
heiminum sem eiga sér skrásett
sögulegt upphaf í heimildum og
eiga þau sér því fasta stoð í raun-
veruleikanum en ekki í óstaðfest-
um helgisögum. Kóraninn var op-
inberaður á tímum mikilla um-
brota í arabaheiminum, á sjöundu
öld þegar samfélög arabaheimsins
voru að breytast úr því að vera
hirðingjasamfélög þar sem ríkti
mæðraveldi yfir í borgarsamfélög
þar sem faðirinn var allsráðandi.
Múhammeð var munaðarleys-
ingi og þessar breytingar komu
sér illa fyrir hann sem slíkan, og
því er mögulegt að lesa Kóraninn
sem bón um að gildin úr gamla
mæðraveldinu muni einnig gilda í
hinum nýja heimi feðraveldisins,
íhaldssöm tilmæli sem urðu bylt-
ingarkennd vegna þess að hug-
myndin höfðaði til allra þeirra sem
voru sviptir borgararéttindum sín-
um með tilkomu nýja kerfisins,
hinna fátæku, valdalausu og einnig
hinna munaðarlausu.
Múhammeð naut einnig vel-
gengni sem kaupmaður og á ferða-
lögum sínum heyrði hann útgáfur
kristinna fylgismanna Nestoríosar
af Biblísögunum sem endurspegl-
ast svo greinilega í Kóraninum (í
Kóraninum fæðist Kristur undir
pálmatré í vin). Það ætti að vera
heillandi fyrir múslíma út um all-
an heim að sjá hversu greinilega
hin hjartfólgna bók þeirra er afurð
þess staðar og þess tíma sem hún
var skrifuð á og hversu greinilega
hún er að mörgu leyti byggð upp á
upplifunum spámannsins.
Hins vegar er það svo að fáir
múslímar hafa fengið að lesa trú-
arrit sitt á þennan hátt. Sú þráláta
krafa innan íslam að textinn í Kór-
aninum innihaldi hin óbrigðulu og
óspjölluðu orð Guðs gerir fræði-
mönnum ókleift að greina og ræða
þennan texta á fræðilegan og
gagnrýninn hátt. Af hverju ætti
Guð eftir allt saman að hafa orðið
fyrir áhrifum frá félagslegum og
efnahagslegum aðstæðum í Arabíu
á sjöundu öld? Af hverju ættu per-
sónulegir hagir sendiboðans að
hafa haft einhver áhrif á boðin,
boðskapinn sem hann tók við og
flutti?
Söguleg afneitun þeirra sem
eru fastheldnir á rótgróna siði ís-
lam gerir íslömskum bókstafstrú-
armönnum auðveldara fyrir að
hneppa íslam enn frekar í fjötra
fullvissu sinnar og óbreytilegrar
kredduhyggju. Ef hins vegar væri
litið á Kóraninn sem sögulegt rit
þá væri lögmætt að endurtúlka
hann þannig að hann eigi betur við
aðstæður komandi alda. Lög sem
sett voru á sjöundu öld gætu vikið
fyrir kröfum þeirrar tuttugustu og
fyrstu.
Íslömsku siðaskiptin þurfa að
hefjast hér; með samþykki um að
allar hugmyndir, jafnvel hinar
heilögu, þurfi að aðlaga breyttum
samfélagsháttum.
Víðsýni er skylt umburðar-
lyndi; fordómaleysi og friður á
jörð eru systkini. Það er á þennan
hátt sem við bregðumst við hinni
„miklu áskorun“ tilræðismann-
anna. Mun Sir Iqbal Sacranie, og
aðrir af sama sauðahúsi, viður-
kenna að það þurfi að laga íslam að
nútímanum? Það myndi þá þegar
gera þá að þátttakendum í því að
komast að mögulegri lausn. Ef þeir
hins vegar gera það ekki eru þeir
bara „hefðbundinn“ hluti vanda-
málsins.
Salman Rushdie er
rithöfundur. Eftir hann liggja
bækur eins og Söngvar Satans,
Miðnæturbörn og Fury.
Íslensk þýðing eftir Inga F. Vihjálmsson
E itt frægasta atvikið frá dögum innrásar Bandaríkja-manna í Írak vorið 2003 er þegar risastórt líkneski afeinræðisherranum Saddam Hussein í miðborg Bagdad
var brotið niður í beinni útsendingu alþjóðlegra sjónvarps-
stöðva. Það varð áhorfendum víða um heim tákn um endalok
grimmúðlegra stjórnarhátta og upphaf lýðræðis og mannrétt-
inda í arabaheiminum. Ekki var annað að sjá en að almenning-
ur í Írak flykktist út á götur og fagnaði innrásarliðinu sem
frelsað hafði það frá kúgunarstjórninni.
En smám saman varð ljóst að veruleikinn er flóknari en hug-
myndasmiðir innrásarinnar í Hvíta húsinu höfðu áttað sig á. Al-
menningur í Írak reyndist tortrygginn gagnvart innrásarherj-
unum. Atvikið í miðborginni reyndist við nánari athugun svið-
setning ímyndarhönnuða en ekki birtingarmynd raunverulegs
feginleika. Eftirspurn eftir lýðræði og mannréttindum að vest-
rænum hætti reyndist ekki jafn mikil í landinu og vænst hafði
verið. Tryggð við hugmyndaheim íslamskrar trúar og menning-
ar reyndist hins vegar rótgróin.
Vart hefur liðið sá dagur frá því að Írak var frelsað úr klóm
Saddam Husseins að ekki hafi verið unnin grimmileg ofbeldis-
verk í landinu. Mikið mannfall hefur orðið í hersveitum Banda-
ríkjamanna og Breta, en það er þó lítilsháttar miðað við þær
fórnir sem óbreyttir borgarar hafa þurft að færa. Enginn er
óhultur í landinu, börn eru ekkert síður skotmark ódæðismanna
en fullorðnir. Hvergi er griðastaði að finna, hvorki heimili né
moskur. Við þessar aðstæður, þar sem ótti og óöryggi einkenn-
ir allt þjóðlífið, hafa Bandaríkjamenn staðið fyrir því að fá
valdahópa í Írak til að reyna að byggja upp lýðræðis- og réttar-
ríki að vestrænni fyrirmynd. Það hefur reynst torsótt verkefni
og ekki blasir við hvernig því muni lykta.
Það er Bandaríkjastjórn mikið kappsmál að hraða því að
Írakar setji sér lýðræðislega stjórnarskrá. Fyrr geta innrásar-
herirnir ekki farið úr landi. Stuðningur við dvöl Bandaríkja-
manna í Írak fer minnkandi heimafyrir og tíminn sem Bush for-
seti hefur til að koma málum í kring styttist óðum. Hættan er
sú að við þessar erfiðu aðstæður verði atburðarásin önnur en að
hefur verið stefnt. Hættan er sú að nýja stjórnarskráin í Írak
setji íslömsk trúarsjónarmið ofar veraldlegum áherslum lýð-
ræðis og mannréttinda. Sá texti stjórnarskrárinnar sem þegar
liggur fyrir er þversagnakenndur í þessu tilliti en gæti orðið
hættulegt vopn í höndum einstrengingslegra og gamaldags
valdsmanna úr klerkastétt. Á dögum Saddams Hussein var Írak
veraldlegt ríki. Hættan er sú að það verði trúarríki að íranskri
fyrirmynd. Það væru sannarlega snautleg endalok vestrænnar
innrásar í nafni lýðræðis og mannréttinda. ■
28. ágúst 2005 SUNNUDAGUR
SJÓNARMIÐ
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Tekist er á um grundvallarviðhorf í Írak:
Fer Írak sömu
lei› og Íran?
FRÁ DEGI TIL DAGS
En smám saman var› ljóst a› veruleikinn er flóknari en hug-
myndasmi›ir innrásarinnar í Hvíta húsinu höf›u átta› sig á. Al-
menningur í Írak reyndist tortrygginn gagnvart innrásarherjunum.
Atviki› í mi›borginni reyndist vi› nánari athugun svi›setning
ímyndarhönnu›a en ekki birtingarmynd raunverulegs feginleika.
Stofnfundur kvennahreyfingar Samfylkingarinnar
ver›ur haldinn á Hótel Örk í Hverager›i
dagana 16. -17. september nk.
Skráning og nánari uppl‡singar á skrifstofu Samfylkingarinnar
í síma 414 2200 og á www.samfylking.is
og pólitísk plott
Pæjur
Múslímsk si›askipti tímabær
Lokaður fundur
Síðdegis á morgun, mánudag, munu
trúnaðarmenn Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavík flykkjast á fund sem haldinn
verður í höfuðstöðvunum í Valhöll. Í
fundarboði er skýrt tekið fram að þeim
einum verði hleypt inn sem sæti eigi í
Fulltrúaráði sjálfstæðisfélaganna í
Reykjavík. Þetta er semsé lokaður fund-
ur. Nokkur eftirvænting ríkir á meðal
sjálfstæðismanna vegna þessa fundar. Á
dagskránni er að taka formlega ákvörð-
un um prófkjör flokksins vegna komandi
borgarstjórnarkosninga. Áformað er að
það verði í nóvember. En þó að
spenna sé farin að byggjast upp
innan flokksins vegna próf-
kjörsins er það ekki sá dag-
skrárliður sem skapar eftir-
væntinguna. Eftir að próf-
kjörsmál hafa verið til lykta leidd ætlar
formaður flokksins, Davíð Oddsson, að
segja nokkur orð. Það er ræða hans
sem margir eru spenntir að heyra.
Tilkynningin?
Innan Sjálfstæðisflokksins sem utan
hafa menn verið að velta því fyrir sér
hvort sú stund sé að renna upp að Dav-
íð Oddsson gefi ekki lengur kost á sér í
embætti formanns flokksins. Landsfund-
ur flokksins er eftir örfáar vikur og þá á
niðurstaðan að vera á hreinu. Ýmsir hafa
um þetta meiningar og hefur
sumt af því jafnvel ratað í
virðulega smáletursdálka í
blöðum. En sjálfur hefur for-
maðurinn ekkert sagt
opinberlega. Hermt er
að hann tali eins og vé-
frétt við alla sem um þetta spyrja. Það
er út af fyrir sig ákveðin vísbending.
Skyldu mál skýrast á fundinum í Valhöll
á morgun?
Árni varaformaður?
Enginn efast um að á eftir Davíð kemur
Geir. Umræður um annan frambjóðanda
heyrast en ólíklegt verður að telja að
nokkur treysti sér í slíkan slag, því Geir
er vinsæll með mikið fylgi og traust. Þá
eru hafnar umræður um næsta varafor-
mann. Það tal segir sína sögu um hvern-
ig veðmálin standa í flokknum. Nafn
Þorgerðar Katrínar Gunnarsdóttur er oft
nefnt, en upp á síðakstið hefur æ oftar
heyrst nafn Árna Matthiesen sjávarút-
vegsráðherra. Hann hefur verið farsæll í
störfum og þykir hófsamur en ákveðinn
í málflutningi.
SALMAN RUSHDIE
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FRÉTTASTJÓRI: Arndís Þorgeirsdóttir VARAFRÉTTASTJÓRI:
Trausti Hafliðason FULLTRÚI RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550
5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA: Ísafoldarprent-
smiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum
verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
gm@frettabladid.is
„Íslömsku si›askiptin flurfa a›
hefjast hér; me› samflykki um
a› allar hugmyndir, jafnvel
hinar heilögu, flurfi a› a›laga
breyttum samfélagsháttum.“