Tíminn - 09.11.1975, Blaðsíða 9

Tíminn - 09.11.1975, Blaðsíða 9
Sunnudagur 9. nóvember 1975. TÍMINN 9 Dáður elskaður, ógleymdur. Hollywoodstjarnarn James Byron Dean. Fullur í „Risinn”. Æðið barst lika út um önnur lönd. 1959 stukku tvær stúlkur út um glugga á 14. hæð i Hamborg, af þvi að þeim fannst „goðið” vera að kalla á sig. Fólksmergðá dánardægrí háns á hverju ári, blaðagreinar, bæk- ur, plötur með lofsöngvum. Með slikri þrákelkni var ekki einu sinni hinn fagri Rudolf Valentino syrgður fyrir daga Deans eða Marilyn Monroe eftir daga hans. En það sem vekur mesta furðu, er að ekkert lát virðist á þessari sorg. Nú þegar hann hefur verið látinn næstum jafnlengi og hann lifði, og fyrstu tilbiðjendur hans eru orðnir miðaldra — afar og ömmur — er enn verið að lifga upp á eftirlætið Jimmy. Ævisögur koma á markaðinn i Englandi, Ameriku Frakklandi og ítaliu og seljast vel. Plötuút- gáfan Wea gefur út plötur með samtalsatriðum úr myndum, sem hann hefur leikið i. Þeir, sem vilja spara sér það, geta hringt á dánardegi hans i unglingatima- ritið Bravo, og hlustað á rödd hans i simsvara. Myndir af hon- um eru prentaðar á boli og peysur og myndir af honum hanga i her- bergjum stúdenta. Kvikmyndaleigan Warner Columbia hefur upp á siðkastið reynt að græða á myndum með James Dean. Allar þrjár myndirnar, „Handan við Eden” (leikstjóri Elia Kazan), „Þvi að þeir vita ekki hvað þeir gera” (leikstjóri Nicholas Ray), og „Risinn” (leikstjóri George Stev- ens) eru sýndará ný og Sannfæra hýja kynslóð um hve mikils virði James Dean var. Þegar hann reikar vanmáttug- ur og ástarþurfi, með óróleika i augnaráðinu og uppreisn i hverj- um vöðva yfir tjaldið, falla með- leikarar hans (meira að segja Elisabeth Taylor) i skuggann. Hann er alltaf sá kúgaði, tvisvar af foreldrum, og i myndinni Ris- inn — af auðkýfingum, sem hann sigrar með eigin vopnum. Af þvi að leikur hans er svo til- gerðarlaus, trúir maður hinu ótrúlega orðatiltæki hans: „Taugaveiklaður maður verður að tjá sig, taugaveiklun min fær útrás i leiknum.” Dean varð fyrir örlagarikri reynslu i æsku. Móðirhans lézt er hann var niu ára gamall. Hún hafði lesið fyrir hann ljóð, sent hann i fiðlutima og föndrað með honum brúðuleikhús. Jimmy tók missinum þegjandi. Faðir hans sagði svo frá, að hann hefði ekk- ert sagt, bara horft á sig. Svo var ’ þetta innhverfa barn sent til ætt- ingja, sem áttu búgarð i Indiana. Þar virtist hann blómstra og þroskast eðlilega. Hann var góður basketball- og baseball-leikari i skóla, vann framsögukeppni og hóf nám i lögfræði að ósk föður sins. Hann þráði brátt að gerast leikari og var, eins og hann viður- kenndi, oftast óhamingjusamur. Hann saknaði móður sinnar og það var fátt, sem tengdi hann við föður hans, sem hafði kvænzt á ný- Hann var hræddur við að bind- ast og skipti oft um vinstúlkur, og þegar hann einu sinni ætlaði i raun og veru að festa ráð sitt, kom röggsöm kona 'i veg fyrir það. Móðir itölsku leikkonunnar Pier Angeli tók af skarið, þegar Dean ætlaði að giftast dóttur hennar. Hann hefði meira að segja orðið kaþólskur hennar vegna. Arum saman var það aðeins metnaðargirni hans, sem hélt honum uppi. Hann var duttlunga- fullur, þjáðist af afbrýðisköstum og var lengi blásanuður. En hann sagði: „Ég vil ekki vera góður leikari, ég vil vera bezti leikari, sem til er!” Hann varð það, eins og allir vita, en það gerðist ekki á einni nóttu. Eftir smáhlutverk i útvarpi og sjónvarpi stóðst hann inntökupróf I leiksmiðju Lee Strasbergs. Aður en Kazan upp- götvaði hann fyrir „Eden”, hafði hann náð góðum árangri á Broad- way og hafði komið þrjátiu og tvisvar sinnum fram i sjónvarpi. Er „Handan við Eden” var frumsýnd, var hann ennekki álit- inn sá stærsti. Honum var álasað fyrir að herma eftir Marlon Brando. Það kom ekki til i seinni myndunum tveimur. Hinn rót- lausi Dean, uppreisnarseggurinn á móti kerfinu, varð leiðandi tákn stærstu unglingaheyfingar tuttugustu aldarinnar. Milljónir ungmenna, sem fyrst kölluðu sig Beatniks svo hippies, yippies og llka apos, tileinkuðu sér eitthvað frá honum. Hið ákafa mótmælandi látbragð hans hæfði hugsjónum þeirra og fylgdi ekki neinni tisku. David Dalton, sem skráði ævi- sögu hans, segir: „Hann var Hamlet og ödipus i senn.” Barbara Glenn, sem var árum saman vinkona hans, sagði hann vera hræðilega erfiðan i umgengni. „„Hann var annars flokks leikari”, sagði gagnrýn- andi nokkur. „Hann var kvik- myndalist”, sagði franski leik- stjórinn Francois Truffaut. Þetta getur allt staðizt. Hann var fyrst og fremst stjarna, sem með viðkvæmni sinni skildi tiðarandann og var táknrænn fyrir erjur unga fólks- ins við pólitisk völd. Hann var ekkert meðalmenni. Eiginleikar hans ullu þvi að meira eða minna leyti, að hann varð af stúlkunni, sem væntan- lega var hans stóra ást. Það var boð i húsi móður Pier Angeli. Hann vissi að aðeins út- valdir gestir voru boðnir. Menn, sem heilsuðu með handkossi og slógu konum gúllhamra og álitu smóking vera sjálfsagðan. Hann vildi vita hvort Pier héldi með sér eða móður hennar, sem hefði helzt viljað fá finan og uppstrok- inn tengdason. Þess vegna fór hann i krumpuðum smóking- jakka, var innanundir i marglitri kúrekaskyrtu og i gallabuxum og á strigaskóm. Hann gekk framhjá Pier, skelfingu lostinni, inn i sal- inn, þar sem vandræðalegri þögn sló á alla. „Slappið þið aðeins af”, hróp- aði hinn einkennilegi gestur. „Nú skal ég sýna ykkur, hvernig ég vann Lincoln i kappakstri á mótorhjóli.” Siðan settist hann öfugur á stól, og hermdi eftir vélarhljóði, bensingjöf, flautaði og lét púströrið sprengja. Allt I einu hætti hann. Pier hafði hlaupið grátandi út. Hann stóð hægt upp, fór úr smokingjakkan- um, lét hann detta á gólfið og fór. Hann var beisklega vonsvikinn. „Ég hélt hún mundi skilja mig”, sagði hann við vin sinn. Hann dvaldist hjá honum daginn eftir, lá á gólfinu og hlustaði á plötur, aðallega fiðlukonsert Tschaikowskys. James Dean trúði ekki lengur á ástina eftir að Pier Angeli sagði skilið við hann. ....Nú þarf ég ekki að taka til- littil neins og get ekið kappakstur eins oft og ég vil,” sagði hann. James Dean þurfti að deyja, áður en fólk fór að hafa áhuga á lifi hans og róta i þvi eins og gam- alli kistu. Og allt var selt, — allt. Umbúðirnar urðu að vera réttar, þær voru sögurnar og skritlurnar, sem voru sagðar um hann, þær urðu að samsvara hugmynd að- dáenda hans um hann. Lika sag- an um framkomu hans i boðinu. Pier Angeli giftist siðar dægur- lagasöngvaranum Vic Damone. Hún gerði það eingöngu til þess að hefna sin á Dean. Hún hefur sennilega séð eftir þvi strax á brúðkaupsdaginn, þegar hún kom úr kirkjunni. Þá stóð James Dean frammi fyrir henni, — i þetta skipti i smoking. Hann horfði i augu hennar, án þess að segja eitt einasta orð og snérist siðan á hæli og gekk i burtu. Seinna viðurkenndi hann að hann hafi ekki ætlað að leika „stóran karl” i boðinu hjá móður hennar. Hann var ekki grunlaus um, að þessi stúlka hefði verið bendluð við hann af stórlöxum kvikmyndaiðnaðarins i aug- lýsingaskyni. Hann vildi vita hvort hún væri einlæg. Seinna sleit hann samvistum við aðrar konur, af þvi að hann hélt, að þeim fyndist aðeins snið- ugt að láta sjá sig á skemmtistöð- um með honum. Hann sleit sam- bandi við Ursulu Andress, Erthu Kitt og dansmey, sem hét Vam- pira. Meira að segja Nathalie Wood, sem lék með honum i myndinni „Þvi að þeir vita ekki hvað þeir gera”, henni sagði hann einnig upp. Eftir þvisem hann varð frægari varðhann tortryggnari. „Þaðvar fjári erfitt starf að vera stjarna. Þú spyrð þig alltaf, hvort viðmót fólks væri það sama gagnvart þér — ef þú værir það ekki”, sagði hann. Skömmu fyrir dauða hans var Elisabeth Taylor eina konan, sem honum leið vel hjá. „Hún er sjálf svo fræg”, sagði hann, „hún þarf ekki að gera sér neitt upp.” Við töku myndarinnar „Ris- inn”, þar sem hún lék á móti hon- um, sýndi hann einu sinni vini slnum, hvað hann væri fljótur að snara kálf. „Kálfurinn” var Elisabeth Taylor. Þvert á móti þvi sem allir bjuggust við, þá gerði hún ekkert veður út af þessu, heldur dustaði aðeins af sérsandinn ogsagði: „Þú þarft á konu að halda, Jimmy, sem hugs- ar um þig.” 27. september kom Dean með siamsköttinn, sem Liz hafði gefið honum, til hennar i gæzlu. „í nokkra daga, þangað til ég kem til baka frá Salinas. Ég þarf að taka þátt i kappakstri þar.” Hann fékk nýjan Porsche Spid- er daginn eftir og fór af stað i hon- um áleiðis til Salinas 30. septem- ber. 350 kilómetrum fyrir norðan Hollywood keyrði hann á stóran bil, sem kom á móti. Hann lézt i sjúkrabifreiðinni á leið til sjúkra- hússins. Maðurinn, sem keypti bilinn sagaði hann i smáhluta og seldi þá sem minjagripi. Hann varð mjög rikur. Tuttugu ár eru siðan þetta gerðist. Á þessum sama degi 27. sept., hefur lögreglan i Fair- mount, Indiana nóg að gera ár hvert. Og á gröf hans liggja alltaf ný blóm, á hverjum degi, og hefur svo verið i tuttugu ár. „Ég verð ekki eldri en 30.” Siysstaðurinn i Kaiiforniu.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.