Tíminn - 04.04.1976, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Sunnudagur 4. apríl 1976.
Timinn birti 24. marz grein
eftir Torfa Þorsteinsson i Haga.
Hann ræddi þar um slöasta
verkfall og ýmislegt i þvi sam-
bandi. Honum þykir aökallandi
nauðsyn að samin verði ný lög-
gjöf um vinnumál og kjara-
samninga. Það mun fleiri finn-
ast og eru til þess ærin rök. Þvi
er það nauðsyn að vekja vel at-
hygli á annmörkum og vankönt-
um þess sem við er búið nú. Þvi
er þessi grein gerð sem þáttur i
þvilikum umræðum.
Hækkandi verðlag
Fréttir berast um verðhækk-
anir ýmislegar. Engum þarf að
bregða i brún við þær fréttir.
Kaup hefur hækkað og einn liður
þess eru samningar um nýtt og
hærra fiskverð. Hvernig er hægt
aö semja um hærra verö á fiski
upp úr bát án þess að láta neyt-
endur borga það?
Samningamenn sjómanna og
útgerðarmanna vita það auðvit-
að þegar þeir knýja fram hækk-
anir á fiskverði að þar með eru
þeir að hækka rekstrarkostnað
heimilanna, hækka framleiðslu-
kostnað i landinu. Það á svo
vitanlega sinn þátt i kröfum um
hærra kaup almennt, hærri dag-
gjöld i sjúkrahúsum, hærri
námslán o.s.frv.
Fiskverðið er hér nefnt sem
dæmi af þvi það er eitt af þvi
einfaldasta og auðskildasta.
samninga sem bera nafn
Alþýöusambands Islands?
Auðvitað sjáum við öll að það
þykir hagkvæmt að hafa fátæka
menn tíl að berjast fyrir. Það
vekur almenna samúð með
baráttunni ef hægt er að benda á
að einhverjir séu i nauðum
staddir, fyrir þá sé barizt og
þeirra hlut eigi nú að rétta.
Þetta er umbótabarátta. En
þetta fær alltannan svip ef sæist
inn i hugskot foringjanna og þar
kynni að blása við eitthvað
þessu likt:
Allur árangur baráttu okkar
byggist á þvi, að til séu lág-
launamenn. 011 tekjubót okkar,
sem meira höfum, næst i þeirra
nafni. Alit okkar og tiltrú, —
frægð og metorð — byggist á
þeirra fátækt. Þannig er fram-
tið okkar undir því komin að
halda við láglaunahópum sem
lifa i fátækt. Hvemig ættum við
annars að fá kauphækkanir og
kjarabætur siðar meir? Þvi
lag. Og á £essum timum tækni
og menntunar gæti það veitzt
okkur.
Hér þarf ekki aö velja um
verðbólgu eða atvinnuleysi. Það
er hægt að sneiöa hjá hvoru
tveggja.
En til þess þarf mörgu að
breyta.
Tortryggnin verður
að hverfa
Það verður að eyða tortryggni
þeirri sem nú torveldar viða
hófsama og sanngjarna lausn
mála.
Menn gruna verzlanir um
gróða og taka ekki mark á tali
útgerðarmanna og frystihúsa-
eigenda um afkomu og útgerð-
arkostnað.
Þessu er eðlilegt að m æta með
félagslegum rekstri.
Til þess eru mörg ráð.
Bæjarfélög reka útgerð og
fjöldi veiðiskipaerkeyptur fyrir
sem til þess boðuðu. Hér má lika
vitna til þess að Þjóöviljinn
sagði þrásinnis að verkfallið
væri algjörlega á ábyrgð ríkis-
stjórnarinnar.
Auðvitað er oft vandi fyrir
launþegasamtök að meta
hvernigþau komi kröfum sinum
bezt áleiðis með sem minnstum
fórnum. Þvi er haldið fram að
atvinnurekendur reyni viljandi
að tefja samninga til þess að
fresta væntanlegri kauphækk-
un. Þetta sýnist óllkleg tilgáta
að visu og verkföll koma illa við
atvinnureksturinn lika. En ætli
það sé ekki betra fyrir launa-
manninn að vinna tvær vikur á
gamla kaupinu en að vinna alls
ekki? Hitt er annað mál að þeg-
ar herstjórnin hefur ákveðið
verkfall og það er orðin stað-
reynd þá er öllum fyrir beztu að
það standi sem styzt.
Allir vita að drjúgum minna
verður til skipta á tslandi þetta
ár vegna verkfallsins. Þvi er
Halldór Kristjónsson:
Þurfum við
borgara-
styrjöld?
Forsmánarsamningar
Hvemig koma svo þessar
breytingar á launum og verð-
lagi við menn? Ætli það sé
nokkuð misjafnt?
Björn Jónsson ætti að láta
hagfræðing Alþýðusambandsins
reikna út hvort þar sé nokkur
munur á manninum sem fékk 18
króna hækkun á 300 króna tima-
kaup og hinum sem fékk 60
króna hækkun á þúsund króna
timakaup samkvæmt hinum
nýju samningum sem hetjurnar
eru svo stoltar af.
Þessir nýju samningar eru
forsmán. Þeir eru forsmán
vegna þess að það liggur i
augum uppi, að sú verðhækkun
sem þeir hljóta að kalla fram
lendir að mestum þunga á þeim,
sem veikastir voru fyrir, og
erfiðast áttu. Þvi er það lika for-
smán að þau samtök sem
standa að þessum samningum
skuli kenna sig við alþýðu
landsins.
Sr. Sigurður Einarsson orti
1930:
,,Menn kenndu hér aldir
viðkonung og prest
viö kúgun og raunahag.
En nein var ei öld hér
við alþýðu kennd”.
Nú er sú kúgun sem verðbólg-
an er lágtekjufólki kennd við
alþýðu. Það eru Alþýöusam-
bandssamningar sem dæma
láglaunafólk til að þola þá verð-
hækkun sem hagsbætur þeirra
hærra launuðu valda.
Þetta held ég aö sr. Sigurður
Einarsson hafi ekki séð fyrir.
Kannski hann hafi verið of fljót-
ur á sér að álykta þegar hann
sagði:
,,Nú er tslands alþýða vöknuð
eftir tslands þúsund ár.”
Minni hræsninnar
Ljótasti þátturinn viö þessa
samningagerð er hræsnin og
óheilindin. Málið er flutt á þeim
grtuhúvelli að láglaunafólk þurfi
f IteutmáM'Tflgs. Það er látið i veðri
valra að nú eigi að rétta þess
hlut. Og svo eru geröir samn-
ingar sem breikka bilið milli
þess og annarra.
Björn Jónssonog félagar hans
geta ekki afsakað sig með
heimsku eða reynsluleysi i
þessu sambandi. Björn er ágæt-
lega greindur og margreyndur
samningamaður. Hann er þvi
oröinn vel að sér um kjaramál-
in. Hver er þá ástæðan fyrir
þessari hræsni? Hræsni er þaö
að þykjast vilja rétta hlut lág-
launamanna og leggja svo okiö
á þá.
Eðlilegast væri að þeir
Alþýðusambandsmenn svöruðu
þessu sjálfir.
Vitanlega eru til kaldrifjuð
ómenni, eða svo mun lengstum
hafa verið. En hver trúir þvi, að
þeirrar manngerðar gæti við
megum við alls ekki semja svo
að hlutur láglaunamanna sé
bættur i reynd. Látum þá fá
sömu hlutfallstölu og okkur en
alls ekki meira. — Verst þegar
einhver ihaldsstjórn er að troða
upp á þá sérstökum láglauna-
bótum.en við verðum liklega að
þola þann ófögnuð. — En skitt
með það. Knýjum fram kaup-
hækkanir. Þegar hún kemur út i
verðlagið er hún fljótari að éta
upp 18 krónur en 60 krónur. Og
þá er grundvöllur fyrir nýju
striöi, nýju verkfalli. Þá getum
viö skirskotað til nauðstaddra
manna og lagt út af þjóðfélags-
leguranglæti. Þá getur alþýöan
sýnt samtakamátt sinn. Og svo
koll af kolli.
Allur er
varinn góður
Hvi skyldum við ætla
nokkrum manni svo sviviröileg-
an hugsunarhátt? Það væri vist
fráleitt. Og þó er óvarlegt að
fortaka hvað mönnum kynni aö
detta i hug ef þeim þykja
upplýsingar samninga-
mannanna of takmarkaðar.
Mér væri kærkomið ef t.d. Bald-
ur Óskarsson — hinn hviti ás
þeirra Alþýðusambandsmanna
—sem kenndur er við menningu
og fræðslu vildi ræða þessa
samninga meö tilliti til þess
hver hlutur og staða láglauna-
mánna er i hlutfalli við aðra. Ég
þykist þekkja Baldur að ein-
lægni og góðri greind og þvi kýs
ég honum þetta hlutverk i fram-
haldi af þvi, sem hann hefur
sagt i Vinnunni.
fcg skal hætta að kalla samn-
ingana forsmán og svivirðingu
ef mér skilst að þeir hafi bætt
hlutfall láglaunamanna.
Og þá skal ég ekki kalla það
hræsni, yfirdrepsskap og óheil-
indi þó að menn eins og Björn
Jónsson kenni sig við jafnaöar-
stefnu.
Hér þarf
mikils með
Siðasta vericfall og siðustu
samningar hafa enga umtals-
verða sérstöðu frá hinu venju-
lega. Hér þarf mörgu að breyta.
Við viljum réttlátara mannfé-
almannafé að verulegu leyti.
Liggur þá ekki beint við að Sjó-
mannafélag Reykjavikur yrði
beinn aðili að bæjarútgerðinni?
Það mætti jafnvel hafa meiri-
hluta i stjórn. Svo ætti Dagsbrún
að reka fiskverkunarstöð.
Sé um það að ræða að útgerð
og fiskvinnsla skili einhverju
sem látið er hverfa og haldið
leyndu fyrir vinnandi fólki, ætti
þessi tilhögun að leiða það i ljós.
Þetta er hinn gamli þjóðnýt-
ingardraumur jafnaðarstefn-
unnar i framkvæmd.
Kæmi hins vegar ekkert sliKt i
Ijós, heldur einungis það, að
barlómur forstjóranna eigi við
rök að styðjast, ætti tortryggnin
að minnka. Þá kynni að verða
ljósara en nú er að ástæða væri
til að endurskoða tekjuskiptingu
og launakjör á breiðari grund-
velli en gert er við venjulega
kjarasamninga.
Svipað er aö segja um verzl-
unarmálin. Þvi hafa menn ekki
meiri áhuga fyrir pöntunarfé-
lögum og samvinnuverzlun?
Þvi vekur það ekki meiri
athygli og umtal en raun er á,
þegar borgarstjórn Reykjavik-
v ur bregður fæti fyrir markaðinn
hjá Kron? Ætla menn að biða
þess að kaupmenn færi þeim al-
hliða réttlæti i viðskiptum? Þvi
auka þeir ekki félagsverzlun?
Höfum við meiri trú á sam-
keppni en félagshyggju?
Óþarft verkfall
Það er ægileg lifsreynsla að
heyra viti borna menn grobba i
nafni jafnaðar og alþýðu af þvi
sem gerzt hefur i kjaramálum
undanfariö.
Verkfallið mikla var að minu
viti óþarft. Þaö mátti fresta þvi
um viku fyrir bænastað for-
sætisráðherrans. Það var ekki
miklu spillt þó að þeir sem fóru
með umboð launþeganna hefðu
hlift mönnum við verkfallinu
eina viku. Þegar sú vika var
liðin hefði engum þótt ástæða til
að byrja verkfall.
Það sýnir e.t.v. bezt viðhorf
almennings til verkfallsins að
þá daga sem Vinnan kom út ein
allra blaða var hún einkum látin
halda þvi fram að verkfallið
væri alls ekki þeim að kenna
skiljanlegt að menn langi til að
vera lausir við ábyrgð af þvi.
Það er ekki nema mannlegt.
Það er engin ástæða til að vera
stoltur af öðru eins.
Margt skrýtið
i kýrhausnum
Þessu viðtæka verkfalli
fylgdu svo eftirhreytur. At-
burðir eins og verkfallið á Akra-
nesi verður að telja til slysa.
Þegar heildarsamningar hafa
verið gerðir ætti ekki að þurfa
verkfall vegna framkvæmdar
þeirra. Samningar sem enginn
veit hvað þýða eru einskis virði.
Viö verðum að ætla að félags-
dómur gæti verið bær um að
skera úr svona ágreiningi i
samstarfi við heildarsamtökin.
Annað hvort hafa þau umboð til
samninga eða ekki. Hafi þau
umboð til samninga verður það
ekki afturkallað þó að samning-
ar þyki gallaðir. Annars er fé-
lögum heimiltað fella samninga
og hafna þeim. Og þá er komiö
að nýju umhugsunarefni.
Samninganefndirnar eru van-
ar að undirskrifa samninga með
þeim fyrirvara að þeir taki ekki
gildi nema aðildarfélög sam-
þykki þá. Þvi er venja að boða
til allsherjarfunda og atkvæða-
greiöslu i félögunum. Þvi má
haga á ýmsa vegu. Hvert félag
innan stéttarsamtaka getur
verið sjálfstæður aðili svo að
eitt samþykki og annað felli.
Hins vegar mætti safna atkvæð-
um innan sambandsins saman
og telja i einu lagi svo að ein
niðurstaða yröi fyrir öll sam-
bandsfélög. Þessi atkvæða-
greiðsla skal gilda hversu litil
sem þátttaka er. Eitt atkvæði
fellir eða staðfestir samning ef
aðrir félagsmenn greiða ekki
atkvæði.
Sumum finnst að vel mætti
hafa þær reglur að einhver lág-
marksþátttaka þyrfti að vera i
atkvæðagreiðslu til að fella
samning.
Nú gerðust þau tiðindi að fé-
lög, sem felldu samning og
hefðu þá samkvæmt þvi átt að
vera i verkfalli áfram, ákváðu
að fresta verkfallinu. Þá er
annað hvort að félagar þeirra
vinna samkvæmt nýja samn-
ingnum, sem þeir felldu, eða
gamla samningnum, sem upp
var sagt. Hvorugt sýnist eðli-
legt. Þar við bætist svo að slikt
félag getur látið frestað verkfall
koma til framkvæmda hvenær
sem er svo til fyrirvaralaust.
Hvað á að segja um slikt for-
dæmi og slika löggjöf? Er þetta
æskilegt? Gæti þetta ekki verið
betra?
Hvert á
að stefna?
Forustumenn launþegafélaga
eruglaðiryfir verkfallsvopninu.
A þvi hafa þeir helgi. Oft tala
þeir um hinn heilaga rétt i þvi
sambandi. En svo eru aðrir
launþegar sem þykjast heldur
en ekki afskiptir. Það eru opin-
berir starfsmenn. Þeir vilja fá
að komast i helgidóminn. Þeir
una þvi ekki að vera dæmdir frá
allri þátttöku i vinsælasta spiorti
annarra launþegaforingja. Þvi
berjast þeir nú hart fyrir verk-
fallsrétti sér til handa.
Æviráðning — verðtryggð
ellilaun á alþjóðarkostnað og
fullur verkfallsréttur, — þetta
eru kröfurnar. Og okkur sagt að
þaö séu engin forréttindiað hafa
einir manna verðtryggð ellilaun
vegna þess að einhvern tima
muni allir njóta þess. Sam-
kvæmt þessari rökfræði var
kosningarréttur karla engin for-
réttindi um aldamótin, þar sem
konurhafa nú fengið kosningar-
rétt. En það þarf ekki að segja
að slikum sé ekkert heilagt.
Það væri svo sem að vissu
leyti spor I jafnréttisátt að félag
islenzkra fangavarða, lyfsalafé-
iag eða ljósmæðrabandalag
gæti eitt sé fadð i verkfall eins
og kjötiðnaðarmenn, flugfreyj-
ur eða vélgæzlumenn. Vitanlega
ætti það að gerast með þeim
heilaga rétti að engir aðrir
mættu ganga i verkin þeirra
meðan á verkfallinu stæði.
Er þetta leiðin til að byggja
upp réttlátt og farsælt mannfé-
lag?
Þurfum við ekki einhverja
tryggingu fyrir þvi að þeir smá-
hópar,sem auðveldast eiga með
að ná traustu kverkataki fari
hóflega með vald sitt?
Er ástæða til að selja þeim
sjálfdæmi?
Snúum af
óheillabrautinni
Nú þegar er komin reynsla af
þvi aðeinstakir smáhópar sem
hafa i hendi sér að valda nógu
miklu tjóni með stöðvun rekstar
eða beinum skemmdum verð-
mæta hafa sterka aðstöðu til að
knýja fram kauphækkanir fyrir
sig. Reynslan sannar lika að
aðrir bera sig saman við þá og
koma á eftir. Þannig þróast
verðbólgan löngum.
Hér væri betra að taka upp
aðra hætti. Launþegasamtökin
sjálf eiga að taka upp starfsmat
og ákveða launahlutfall milli
starfshópa sinna.
Þeir sem borga
ættu að semja
Stundum semja starfshópar
um kjör sin við aðra en þá sem
borga vinnu þeirra. Svo er um
húsagerðarmenn og járnsmiði
margs konar. Þeir semja yfir-
leitt viö þá, sem selja vinnu
þeirra. Það er auðvitað fráleitt.
Vil viljum ekki láta sölumenn
hafa sjálfdæmi um verðlag.
Væri Alþýðusambandið það
sem það ætti að vera væri eöli-
legt að bandalag opinberra
starfsmanna semdi við það um
launakjör og réttindi. Það er
hvort eða er almenningur sem
borgar en ekki þeir opinberu
starfsmenn sem látnir eru
semja af hálfu rikisvaldsins.
Siðaðra manna hættir
Hugsum okkur að allsherjar
launþegasamtök gerðu viðtækt
starfsmat og segðu fyrir um
launahlutfall. Engin ástæða er
til að óttast að atvinnurekendur
hefðu aöstöðu til að halda launa-
greiðslum langt undir þvi sem
efnahagskerfið þyldi. Hættan
liggur i hinu að flokkunin yrði
ekki réttlát. Sumir yrðu van-
metnir, aðrir ofmetnir. En væri
það afturför frá þvi sem nú er?
Frh. á bls. 39