Tíminn - 04.04.1976, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Sunnudagur 4. april 1976.
Burgtheater eins og menn þekkja það i dag.
Burgtheater
í Vín verður
Burgtheater i Vin. Þetta hugtak
hefur fleiri en eina merkingu.
Fyrir leikara þýðir það ennþá
æðsta takmarkið. Leikhúsgestir
sjá i þvi hefð, jafnvel þótt flutt séu
verk eftir nútima höfunda. Leik-
hússtjórum við Burgtheater
finnst þeir komast i guðatölu.
Skattgreiðendum finnst leikhúsið
vera tákn eyðslusemi. Tekjurnar
af miðasölu nægja nefnilega að-
eins til að greiða eftirlaun þeirra,
sem hafa starfað við húsið. Allt
annað er greitt af rikisfé, ekki af
áhorfendum. Aður borgaði
keisarinn kostnaðinn úr einka-
sjóði sinum. Það hefur alltaf ver-
ið dýrt að reka leikhús, en ,,leik-
hús verður að vera”. Maria
Theresia sá þessa nauðsyn fyrir
og menntamálaráðherra Austur-
rikis i dag, sósialistinn Fred Sino-
watz, ber ekki á móti henni. Hann
er æðsti yfirmaður Burgtheater
nú i stað keisarans áður.
Fyrir 200 árum, 23. marz 1776
var Burgtheater stofnað sem
„Deutsches National-Theater”
eða „Þýzkt Þjóðleikhús”. Margt
kemur við sögu á þessum 200 ár-
um, leiklistarviðburðir, skritnar
sögur og hneyksli.
Einkennandi fyrir Vin, hressi-
legur löðrungur fyrir háðsyrði i
gagnrýni.
— Borga! kallaði litli feitlagni
maðurinn og stóð upp frá borðinu
i kaffihúsinu. Nokkrir gestir litu
upp. Rithöfundurinn og leikhús-
gagnrýnandinn var þekktur per-
sónuleiki i borginni.
Hann grunaði ekki frekar en
aðra fastagesti i kaffihúsinu, sem
er kennt við Raimund og er beint
á móti Volkstheater, að á næstu
klukkustundum mundu vinsældir
hans ná afar sérkennilegu há-
marki.
Hann var ekki búinn að ganga
nema nokkur skref eftir fjölfar-
inni götunni fyrir utan, þegar
hann heyrði konu ávarpa sig.
Hann snéri sér við og á næsta
augnabliki fékk hann vænan löðr-
ung i andlitið svo að gleraugun
duttu á götuna. Hjálparvana
augnaráð hans gat þó fyllilega
greint hvaða reiða kona það var,
sem stóð andspænis honum.
Burgtheater-leikkonan Kathe
Josef Meinrad, f titilhlutverkinu I
„Borgari verður aðaismaður”
eftir Moliére.
Dorsch hafði verið að gefa leik-
listargagnrýnanadanum Hans
Weigel utan undir úti á miðri
götú.
Samband almennings og Burg-
theater kom greinilega fram i
málaferlunum, sem fylgdu þess-
um löðrungi, og sagt var frá þeim
i blöðunum með feitletruðum
fyrirsögnum.
Þetta samband hefur enn I dag
ekki lagazt. Atvik þetta átti sér
stað árið 1956 og kom af stað
stjórnmálalegu hneykslismáli.
Gagnrýnandinn, sem leikkonan
hafði gefið utan undir, kærði hana
ekki aðeins vegna ærumeiðingar,
heldur krafðist einnig að hún væri
sett i geðrannsókn.
Hvað hafði Weigel látið prenta?
Hann dæmdi túlkun leikkonunnar
i leikritinu „Myrkrið er nógu
mikið ljós” eftir Christopher Fry
á eftirfarandi hátt:
— Kathe Dorsch lék með sem
gestur. Hún skilaði hlutverkinu
glæsilega með óviðjafnanlegri
fágun málsins. En það var engu
likara en merkileg og fræg söng-
kona væri að syngja aríur i
hljómleikasal. Allt sem átti að
vera mótað og samkvæmt innri
sannfæringu, var gert viljandi
eða gefið til kynna, eins og stjörn-
ur gera oft á fyrstu samæfingu
eða á þrjúhundruðustu sýning-
unni.
„Oviðjafnanlegt”, „fræg”,
„stjarna”. Samt sem áður sló
Kathe Dorsch gagnrýnandann.
Hún fann að á bak við viðurkenn-
inguna lá neikvæð afstaða.
Weigel stóð fast á málstað sin-
um fyrir réttinum. Hann sagðist
ekki hafa skrifað neitt, sem hann
Hans Makart máiaði fyrstu „stjörnu” Burgtheater skrýdda blómum.
gæti ekki staðið við. Hann sagðist
aðeins hafa skrifað i anda læri-
föður síns, Alfred Polgar, sem
sagði aldrei nei nema i skrýtlu-
formi. En þvi miður kynnu menn
ekki lengur að meta hæðnisskop’
og ádeilu i Austurriki.
Leikonan er dæmd tii að greiða
500 skildinga sekt.
Orð gagnrýnandans vöktu áköf
andmæli. „Kammerschauspiel-
er” Raoul Aslan var þeirrar
skoðunar að Stefánskirkja,
Háskólinn, Óperan og Burgtheat-
er væru tákn rikisins og væru
friðhelg. Sá sem réðst á þessar
stofnanir ætti að vera brottrækur
úr Austurriki.
Þegar fólk i salnum ókyrrðist
við þessi orð, hrópaði Aslan: — Sá
sem skrifar eins og Weigel á skil-
ið dauðadóm.
Blaðamaðut' nokkur hrópaði á
móti: — Það eru nazistaaðferðir!
Við búum við lýðræði. Hafið þér
gleymt þvi?
Eftir þetta upphófust óeirðir i
réttarsalnum og varð lögreglan
að skakka leikinn. Að lokum var
Kathe Dorsch dæmd til að greiða
500 skildinga sekt.
Þetta var þó ekki endir máls-
ins.
— Leikarar eru huglausir, lygnir
og hafa engan persónuleika.
Þetta sagði ekki Hans Weigel,
heldur Kammerschauspieler
Raoul Aslan við þessi sömu
réttarhöld.
Orð Aslans hvöttu leikarana við
Burgtheater til uppreisnar. Þeir
vildu sanna hið gagnstæða. Þeir
stóðu með Kathe Dorsch og ollu
með þvi stjórnmálaflækjum.
Þeir færðust undan að koma i
boð til sænska sendiherrans, sem
haldið var i tilefni af gestaleik
sænska konunglega leikhússins.
Þeir færðust undan, af þvi að
gagnrýnandinn, sem fékk
löðrunginn er lika boðinn.
Þegar leikhúsið i Darmstadt
kom með gestaleik, bauð þýzki
sendiherrann af þessum ástæðum
engum blaðamönnum.
Norski sendiherrann hafði boð
inni fyrir leikara frá norska þjóð-
leikhúsinu. Hann bauð bæði
leikurum frá Bnrgtheater og
blaðamönnum, en ekki Heins
Michael Heltau, i „Richard II”
eftir Shakespeare.