Tíminn - 04.04.1976, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Sunnudagur 4. apríl 1976.
Upprifjun um
verkfallsvikur
1 verkfallinu i vetur gekk margt
úr skorðum, og það var ófátt, sem
þá fór forgörðum. Fyrst og
fremst misstu tugþúsundir
manna tekjur sinar um skeið. 1
öðru lagi féllu loðnuveiðarnar
niður. t þriðja lagi var þorri
skipa, sem aðrar veiðar stund-
uðu, bundinn i höfn samtimis og
Englendingar og aðrir útlending-
ar voru á miðunum. I fjórða lagi
fékk fólk i bæjum og kaupstöðum
ekki sjálfsögðustu neyzluvöru
sina, mjólkina, heldur varð að
hella henni niður eöa geyma hana
til stórskemmda.
Margt var að sjálfsögðu um
þetta rætt i blöðum og öðrum fjöl-
miðlum, og á málin litiö frá ýms-
um sjónarhomum eins og gengur
og sjálfsagt er. En af hálfu
þeirra, sem lögöu orð i belg af
sjálfsdáðum i svonefndum les-
endabréfum, var þó ekki mest
rætt um þessiatriði, sem óneitan-
lega voru þó allveigamikil, heldur
það, sem ekki hefur verið enn
drepið á: Lokun áfengisbúðanna i
landinu á meðan á verkfallinu
stóð. Og það, sem sérkennilegast
var:Fleslum þessaia manna virðisl
þykja það voðinn mesti, að þeir
skyldu ekki geta fengíð sitt dag-
lega brennivin.
Þetta fólk fáraðist ekki yfir
mjólkurleysi, þvi óx ekki i augum
atvinnutap fólks né gjaldeyristap
þjóðarinnar — það mátti aftur á
móti ekki vatni halda vegna þess,
að það náði ekki i nóg áfengi. Það
var verið að hafa vit fyrir þvi (þó
kannski ekki vanþörf á), það var
verið að skerða mannréttindi
þess, það var verið að setja þvi
stólinn fyrir dyrnar og banna þvi
að velja og hafna. Og þar fram
eftir götunum, eftir þvi sem
hverjum einum hugkvæmdist að
útmála gerræðið, sem átti að vera
haft i frammi.
Skylt er þö að geta þess, að til
voru þeir, sem viti bornari voru
ogábyrgari iorðum sinum og við-
horfum. Það birtust lika nokkur
bréf, þar sem dómsmálaráðherra
var þökkuð sú framtakssemi að
loka áfengisbúðunum og firra
þannig þeim vandræðum, sem af
þvi gátu hlotizt, að drykkjuskap-
ur magnaöist þessar verkfalls-
vikur, og veiklynt fólk kastaði
siðustu skildingum sinum á glæ.
Grátkonur
Bakkusar
Liklegt er, að það hafi verið há-
vær og framhleypinn minnihluti,
sem talaði af mestri vandlætingu
um lokun áfengisbúðanna. Ef til
vill hafa þeir, sem sjálfir misstu
spón úr aski sinum við þessa
ákvörðun, átt þar meiri hlut að
máli, en fram kom opinberlega.
Það er óhugsandi, að fólk al-
mennt hafi haft af þvi mestar á-
hyggjur, þótt ofurlitið lát yrði á á-
fengisstraumnum i bili. Ótal
margt annað hlýtur að liggja
þeim þyngra á hjarta, sem ekki
eru beinlinis skyni skroppnir
angurgapar, svo sem landhelgis-
deilan, ástand fiskstofnanna við
landið, gjaldeyrishallinn, verð-
bólgan, skuldasöfnunin erlendis,
afbrotatiðnin og stórglæpirnir og
margt fleira, sem riöur húsum
okkar. Og þar á meðal hemjulaus
drykkjuskapur óeðlilega margra
manna.
Þessa grátkonuklökkva gætir
þó einkennilega viða, þegar á-
fengið á i hlut, og er dæmi þess,
aö i blaöi einu var nú i siðustu
viku sérstaklega fjallað um það,
hve miklu fleiri klukkustundir
Dagsbrúnarverkamaður þyrfti til
þess að vinna fyrir einni brenni-
vinsflösku heldur en verið hefur
siðasta áratug vegna siðustu
hækkunar á áfengi. Það er mál út
af fyrir sig að Dagsbrúnarverka-
menn, eða kaup þeirra, skuli sér-
staklega valið til viðmiöunar, en
einkum sýnist, að aðrar hækkan-
ir, sem snerta raunverulegar
nauðsynjar fólks, hefðu verið
nærtækari, er farið var að bera
saman timakaup fólks og verð-
lag. En þarna var áfengi tekið
fram yfir strætisvagnagjöld,
hitaveitugjöld, rafmagnsgjöld og
margt annað, þótt flestir nema
áttavilltir menn hljóti að telja það
sjálfsagt og eðlilegt, að fyrr sé
hækkað verð áfengis og tóbaks,
þegar óhjákvæmilegt er að afla
aukins fjár i opinbera sjóði, held-
ur en flestra hluta annarra.
Slysalaus borg
Þegar dómsmálaráðherra tók
fyrir áfengissölu i verkfallinu,
varö sú nýlunda i Reykjavik, að
lögreglan varð hér um bil at-
vinnulaus um kvöld og nætur.
Drykkjuskapur hjaðnaði og hvarf
siðan, þegar þrotnar voru þær á-
fengisbirgðir, sem vinveitingahús
og einstaklingar höfðu átt. Það
varð hljótt og friðsamlegt á göt-
um, einnig þar sem öldur risa
annars æðihátt, oft og iðulega.
Engar sögulegar róstur urðu á
heimilum borgarbúa. Hvergi fór
sögum af börnum, sem lentu á
rangli á götum úti i reiðuleysi
vegna ósjálfræðis foreldra, eða
höfðu verið skilin ein eftir i ibúð-
um. Innbrot, skemmdarverk og
slagsmál fórust fyrir. 1 fangels-
um lögreglunnar voru tveir menn
þeirrar tegundar, sem hún kallar
næturgesti, þær nætur, sem þar
eru að jafnaði hýstir tuttugu til
tuttugu og fjórir, og svo skipti um
á slysavarðstofunni, að þangað
var komið með einn mann eða tvo
á sama tima og annars leitar
þangað hundrað manns.
Hitt er ekki frásagnarvert á
sama hátt og annað, að um-
feröarslys urðu svo að segja eng-
in, þvi að bilum stórfækkaði á
götunum vegna þess, að aðeins
fáir gátu orðið sér úti um bensin.
Frá þessu var skýrt i fréttum i
verkfallinu og fyrstu dagana eftir
að þvi lauk, en litið verið um það
rætt siðan, þött forvitnilegt virð-
ist. Það væri að minnsta kosti
ekki óeðlilegt, að blöð eyddu við-
lika rymi til þess að fjalla um
þetta og varið var til þess að
agnúastvið þá, sem ákváðu lokun
áfengisbúðanna og kveina yfir
vöntun á lifselexirnum þaðan.
Áfengiskaup
á fjárlögum
almennings
Siðastliðið ár flutti Áfengis- og
tóbaksverzlun rikisins inn áfenga
drykki fyrir tæpar 510 milljónir
króna. Það er sá gjaldeyrir, sem
við verðum af meö i þessu skyni.
Þessi tala getur þó sveiflazt nokk-
uð frá einu ári til annars, og kem-
ur þar ekki aðeins til, hvort sala
örvast eða dregst saman, heldur
einnig hversu miklar birgðir
Áfengisverzlunarinnar eru i upp-
hafi árs og við árslok.
Afengiskaup almennings, vin-
veitingahúsa og annarra aðila,
sem þar koma við sögu (og er þá
að sjálfsögðu einvöröungu á£t við
sölu hjá Áfengis- og tóbaksverzl-
un rikisins), námu aftur á móti
um 4.755 milljónum króna. Af
þessu geta menn ráðið, hversu
mikill tekjustofn áfengisverzlun-
in er fyrir rikiö. Vitaskuld ber
þess þó að gæta, að rikiö fær
þessa fúlgu ekki óskerta, heldur
dregst hér frá kostnaður við
stjórn fyrirtækisins, rekstur búð-
anna, húsnæði, innlendan áfeng-
isiðnað og margt annað.
Á hinn bóginn fer þvi fjarri, að
hér komi fram, hversu lands-
menn verja miklu fé til áfengis-
kaupa. Ef leita ætti þeirrar tölu,
þyrfti að bæta hér við öllu þvi,
sem íslendingar drekka i utan-
ferðum sinum, er sagt er, að sé
drjúgur sopi, áfengi, sem utan-
farar koma með inn i landið með
löglegum hætti, og loks allt
smyglið, sem verður að ætla, og
raunar er vitað, að verið hefur
Ungur maður og vel búinn, en aumlega á sig kominn, á Arnar-
hóistúni á björtum sumardegi.
mikið. Aftur á móti ber aö draga
það frá, sem útlendingar drekka
hér á landi á ferðum sinum.
Engin tilraun verður gerð til
þess að áætla þessar tölur hér, en
aðeins staðhæft, að það er miklu
meira en 4.755 milljónir króna,
sem Islendingar verja til áfengis-
kaupa, og þar af stórum meira en
508 milljónir króna i gjaldeyri.
„Áfengis
búskapur"
íslendinga
Nú er mikil tízka, að fræðimenn
og námsmenn á vísindabraut geri
alls kyns „úttektir” og „kannan-
ir” — leitist við að rannsaka
margvisleg þjóðlifsbyrirbæri nið-
ur i kjölinn og semja um slíkt
skýrslur, þar sem niðurstöður
þess háttar rannsókna eru dregn-
ar fram eins skýrt og efni standa
til. Þar hefur verið fjallað um
margt, sem léttvægara er en ,,á-
fengisbúskapur” Islendinga.
Sízt hæfir að hafa uppi spár um
það, hvað slik rannsókn kynni að
leiða i ljós, þó að allir geti séð i
hendi sinni, að hallinn á þeim bú-
skap er hrikalegur, ef horft er á
málið frá sjónarmiði þjóðfélags-
ins, þvi að áfengi gefur ekki öðr-
um arð, sem tölum verði talinn,
en áfengisframleiðendum. öllu
forvitnilegri yrði niðurstaðan, ef
reynt væri að gera upp þann
reikning, hvað rikissjóður á eftir
af hagnaði af áfengisverzluninni,
þegar greiddur hefur veriö sá til-
kostnaður, sem af áfengisneyzl-
unni flýtur.
Áfengistekjur og
áfengisútgjöld
ríkisins
Inn i slikt dæmi myndi margt
dragast. Efst á blaði er sjálft
manntjónið, sem verður á ýmsan
hátt. Þar sem áfengisneyzla er
mikil og almenn, og fólk byrjar
drykkjuskap ungt að árum, verða
jafnan margir drykkjusjúklingar,
og enn fleiri ramba á barmi þess
einhvern hluta ævinnar. Afarfjöl-
mennur hópur fórnar drykkjunni
og timburmönnunum orku, tima
og afkomuvonum. Þessu fylgir
vanrækt uppeldi barna og bág-
borin handleiðsla unglinga, er
iðulega dregur þann dilk á eftir
sér, að einnig þau verða ógæfu að
bráö, buguð af óreiöu, heimilis-
erjum og upplausn. Þekktur og
mikils metinn læknir hefur látið
uppi þá skoðun, að i annarri
hverri fjölskyldu, eða jafnvel i
öðru hveiju húsi i Reykjavik, sé
viö einhver áfengisvandamál að
striða.
í kjölfar mikillar áfengisneyzlu
kemur svo það, að margir stiga
næsta óheillaskrefið og gerast eit-
urlyfjaneytendur. Yfirgnæfandi
meirihluti afbrota er tengdur
þessu tvennu, áfengi eöa eitur-
lyfjum, og flest framin undir á-
hrifum annars tveggja. Við lang-
flesta stórglæpi, svo sem manns-
morð, kemur þetta einnig við
sögu á einn eða annan hátt, og er
oftast orsakavaldurinn. Mikill
fjöldi slysa á sér sama upphaf,
þar á meðal fjölmörg banaslys —
miklu fleiri en uppi er látið i frá-
sögnum af þeim, þegar þau ger-
ast. Loks bætast hér við sjálfs-
morð, framin i vimu eða vonleysi
af fólki, sem finnst myrkur og til-
gangsleysi umlykja sig.
Þetta er náttúrlega ekki auð-
færtá rikisreikning til útgjalda á
móti hagnaði af áfengissölu. En
eitthvað af afleiðingum ætti þó að
vera unnt að meta til fjár.
Fyrst og sjálfsagðast er þar að
nefna kostnað við drykkjumanna-
hæli ýmissa gerða og heilbrigðis-
þjónustu vegna drykkjusýki og
eiturlyfjaneyzlu. 1 öðru lagi er
svo sjúkrahúskostnaður og lækn-
ishjálp vegna ölvunarslysa. I
þriðja lagi er kostnaðarauki við
löggæzlu, dómsstörf og fangelsi
vegna mikillar tiðni afbrota og
slysa. 1 fjórða lagi má nefna
kostnað við sálgæzlu, félagsráð-
gjöf, uppeldisstofnanir og sam-
hjálp ýmisskonar og tryggingar,
sem beint eða óbeint á rætur sinar
að rekja til ógætilegrar meðferð-
ar á áfengi. 1 fimmta lagi verður
rikið sjálft, og rikisstofnanir fyrir
tapi, trúlega i ýmsum myndum,
þegar veruleg brögð eru að á-
fengisneyzlu meðal þess fólks,
sem þar vinnur. Tiðast kemur
það sjálfsagt fram I töpuðum
vinnustundum og lélegum afköst-
um, en það getur einnig birzti van
stjóm stofnana og deilda, seinkun
á úrlausn aðkallandi mála, mis-
tökum i umfjöllun verkefna og
verðmætatapi i framhaldi af þvi.
Þetta er ekki tæmandi upptaln-
ing, og enn hefur ekki verið drep-
ið á langmesta tjónið, sem
drykkjuskapurinn i landinu veld-
ur rikissjóði og öðrum opinberum
sjóðum, I peningum talið. Það er
sá missir tekna i formi skatta,
tolla og útsvara og þess konar
framlaga, er þessir aðilar verða
fyrir. Drykkjusjúklingar, af-
brotamennirnir og margt af slas-
aða fólkinu er úr leik að meira
eða minna leyti um langan eða
skamman tima ævi sinnar, svo að
þeir séu ekki nefndir, er deyja
fyrir aldur fram. Ef allt væri með
eðlilegum hætti, myndi það af
þessu fólki, sem ennars er heilt
andlegrar og likamlegrar heilsu
að öðru leyti, greiða sin gjöld til
jafns við aðra, i stað þess að vera
þjóðfélagslegur baggi.
Og enn eitt: Hversu mikils fara
rikissjóður og sveitarsjóðir á mis
vegna glataðra vinnudaga og
vinnustunda og slakra afkasta
þeirra, sem skvetta sér upp sem
kallað er, en veröa þó ekki til
drykkjusjúklinga taldir? Og hve
mörg fyrirtæki verða fyrir meiri
eða minni áföllum af þessum sök-
um, jafnvel svo að bitni á
greiðslugetu þeirra?
Umhugsunarefni
reifað
Hérhefur ekki neitt verið brotið
til mergjar, heldur hefur eitt af
vandamálum þjóðfélagsins verið
reifað — fólki fengið umhugsun-
arefni.
Allir vita, hve rikið er háð sölu-
tekjunum frá Afengis- og tóbaks-
verclun rikisins, og allir vita lika,
hvilikan usla áfengisneyzlan ger-
ir meöal okkar. Þar er ekki með
neitt i grafgötur að fara. Þarna
risa tvær staðreyndir hver gegn
annarri, og hin þriðja er sú, að
tæpast myndum viö nú geta
endurvakið betra mannlif með
lagaboöi, þótt fært þætti að fórna
áfengistekjum rikisins, til dæmis
i ljósi þess, að þær ætu sig upp —
og jafnvel meira en það. Til þess
risa öldur vinsins allt of hátt i
kring um okkur, og allt of margir
eru reiðubúnir að leita sér gróða
með svo til hverju sem er þegar
færi býðst. Það er þess vegna
einna helzt við sjálf, hvert
og eitt, er verðum að leggja sam-
an i það púkk, sem heitir almenn-
ingsálit, þvi til styrktar, að við til-
einkum okkur lifsskoðanirog llfs-
hætti, sem til farsældar horfa.
Þar megum við minnast þeirra
daga, er ungmennafélagshreyf-
ingin var og hét með þeirri öflugu
vakningu og mannbótastefnu,
sem henni fylgdi, og enzt hefur
mörgum,erþarmótuðust,fram á
þennan dag.
—JH