Tíminn - 27.06.1976, Síða 8

8
TÍMINN
Sunnudagur 27. Júni 1976
Maðurinn er fyrsta
dýrið/ sem ákveður sjálft
hvað er rétt og hvað er
rangt
Margir af ættflokkum Afriku eiga i erfibleikum meö aö aölaga sig
nýjum siöakröfum. Þar er ekki aöeins um aö ræöa siöakerfi hvfta
mannsins, sem þröngvaö er upp á þá, heldur og breytingar, sem af
náttúrulegum orsökum eru óhjákvæmilegar.
Gamlar vinnuaöferöir, gömul tækni. AD vfsu ekki eins stórvirkt og
vélar, en þó mætti leita um margt til þessara gömlu tækja, þvi þau
skaöa ekki umhverfi sitt.
Er siðfræði
mannsins
afvegaleidd
og jafnvel
hættuleg?
Úr sér gengin siðaboð geta
ógnað afkomu okkar, því þau
hafa glatað samræmi sínu við
þarfir mannsins og umhverfi hans
AÐ LOKUM kom aö þvi aö for-
feörum mannsins væri hleypt út
úr skápnum. Frammi fyrir glott-
andi ásjónum nýlegra steingerv-
ingafunda, svo og gegnum at-
hafnir og atferii Baboon-apa og
Simpansa, lesum viö nú sögu okk-
ar eigin þróunar. Nýjar uppgötv-
anir steingervingafræöinga,
tengjast nú auknum rannsóknum
á atferli dýrategunda, og gefa
okkur þannig mynd af þróun
mannsins og tegunda, sem honum
eru skyldar. Þróun, já, og atferli,
sem er I senn áhugavekjandi og
umdeilanlegt.
Rithöfundar og framleiöendur
sjónvarpsefnis hafa skemmt okk-
ur meö „vinsælum útgáfum” af
rannsóknum á atferli mannapa
svo og sinum eigin hugleiöingum
um þann mannapa, sem viö nefn-
um , ,mann”.
Samt sem áöur er sjálfsmynd
okkar langt frá því aö vera fuU-
gerö. Margar „vinsælar útgáfur”
einfalda mjög tengslin milli at-
ferlis manns og dýra, eöa, meö
öörum oröum, þær draga fram
fáein dæmi, sem á þægilegan
máta staöfesta viöurkenndar
skoöanir um eöli Homo Sapiens.
Lionel Tiger sannaöi fyrir
sjálfum sér, þótt ekki hafi hann
sannfært sig aö aöeins karlmaö
urinn heföi hæfileikann til aö
mynda vináttubönd á samstarfs-
grundvelli og jafnframt, aö karl-
maöurinn væri betur hæfur til aö
sinna viöskiptum og stjórnmál
um, en konan ætti aö halda sig ut
an viö slikt. Robert Ardrey hélt
því, ranglega fram, aö dráps-
hvötin, llkt og erföasyndin væri
manninum meöfædd. Fyrsta
moröiö, eftir þvl sem hann segir,
átti sér^þá staö fyrir tveim eöa
þrem milljónum ára, þegar
mannkyn tók upp lif veiöimanns-
ins. Skyssa hans var sú, aö blanda
saman ofbeldisdrápum og dráp-
um, sem framin eru til aö afla
fæöu. Staöreyndin er sú, aö þær
tegundir dýra sem ná beztum ár-
angri I veiöum — svo sem villi-
hundurinn — hafa einmitt til-
hneigingu til þess aö vera blíölynd
innbyröis, en jurtaætur, svo sem
fillinn, geta átt þaö til aö sýna
hvort ööru banvæna grimmd.
Upp úr þeim mikla og oft mis-
skilda áhuga, sem maöurinn
vakti I upphafi meöal manna, þaö
er þegar tengsl hans viö dýrarlkiö
voru upphaflega staöfest, hefur
nú risiö skynsamlega og mun
menningarlegra átak, sem miöar
aö þvf aö samræma líffræbi og
þjóöfélagsvisindi. Jú, viö erum
mannapar og deilum ættartré
meb Orang-Utan öpum og Ba-
boon-öpum, en viö vitum þó ekki
betur í dag en aö viö séum eina
dýrat«gundin, sem er meðvituö
«th örlög'sln — viö vitum, meö
inargra ára fyrirvara, aö viö
^HTunumdeyja. Viö gerum allt þaö
sem önnur dýr gera, viö fæðumst,
vöxum úr grasi, lærum aö lifa og
starfa sem fulloröin dýr, fæöum
af okkur afkvæmi og deyjum.
Sérstaöa okkar felst I þvi, að við
getum hugsaö um þessa hluti,
getum skapaö trúfræöikerfi og
vísindakerfi til aö skýra og safna
saman hugsunum okkar og þekk-
ingu, kynslóö fram af kynslóö, til
þess aö koma þeim áleiöis tii af-
kvæma okkar. Viö eigum áhöld,
listir, menningu og samskipta-
tækni sem tekur langt fram, og er
engan veginn sambærileg viö til
dæmis kartöfluþvottatækni
Macaque-apanna I Japan, eöa
söng hvalategunda, sem þó getur
veriö ákaflega fagur og flókinn.
Viö erum eina dýrategundin,
sem hefur tiu boðorö til aö móta
eftirhegöun slna, og eina tegund-
in sem lýtur Yfirkarldýri, sem er
llkamslaus guö á himnum. Sem
eölilegt var, voru þaö einmitt
þessar staöreyndir, sem uröu til
þessað heimspekingar neituöu aö
hugsa um manninn sem hluta af
dýrarikinu. Jafnvel enn þann dag
I dag neita margir þjóöfélagsvis-
indamenn ,aö viöurkenna mikil-
vægi liffræöilegra atriöa I skil-
greiningum sinum á þjóöfélags-
legu atferli mannsins. Þeim
verður ekki hnikaö frá kenning-
um sinum um glimuna milli
menningar og eölis.
Þó glima æ fleiri visindamenn
— llffræöingar og þjóöfélagsfræö-
ingar —viö þaö erfiða verkefni aö
finna manninum, meö allar sinar
Marlubænir, ættbálkatákn og þrl-
hyrningafræði, endanlega sess I
herbúðum dýrarlkisins. Jafnvel
siöfræöikerfi okkar eru byggö á
liffræöilegri nauðsyn, og hafa
skapazt af þróunarferli manns-
ins.
Hvaö er siöfræöi, eöa, öllu
heldur,hver er skilgreining okkar
á siöfræöi? Jú, siðfræöi f jallar um
rétt og rangt. Nánari skilgrein-
ingu er aö finna I oröabókum, og
ein skýrir hugtakiö sem svo: á-
kveöiö kerfi heföa og venja i á-
kveönu þjóöfélagi, stétt eöa þjóö-
félagshópa, sem ákvaröa tengsl
og atferli innan þjóöfélags, stétt-
ar eöa þjóöfélagshóps, til þess aö
aukaafkomumöguleikahópsins. í
einfaldri uppsetningu myndi þaö
þvi hljóöa þannig: Reglur um at-
ferli, sem vernda einstaklinginn
og hópinn og viöhalda velferö
beggja. Skaölegu atferli einstak-
lingsins er haldiö I lágmarki, svo
og skaölegu atferli hópsins, þar
sem viöhöfum lög og reglugeröir,
sem koma I veg fyrir aö fulltrúar
hópsins — til dæmis lögreglan —
geti haft of mikið vald yfir ein-
staklingnum.
Siöfræöi hópsins er innrituð i
lög og stjórnarskrár þeirra þjóö-
félaga, sem ráöa yfir ritmáli, en
lifa I munnlegum frásögnum og
heföum þeirra þjóöfélaga, sem
ekki hafa ritmál. Siöfræöi ein-
staklingsins er aftur á móti inn-
prentuö, þaö er, að viö lærum siö-
Ef við ekki hverfum á ný til
hlýðni við boð líffræðilegrar
siðfræði, er tortímingin
líklegasta refsingin