Tíminn - 27.06.1976, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Sunnudagur 27. júni 1976
Menn og máUfni
Góðir embættismenn
auglýsa sig ekki
Byggðardð-
stefnan í
sin og árangur þeirra á gatna-
mótum. Það eru yfirleitt ekki
beztu embættismennirnir, sem
auglýsa ágæti sitt.
Vancouver
Fyrirsjáanlegur vöxtur stór-
borga veröur eitt stærsta vanda-
mál mannkynsins það sem eftir
er af þessari öld. Samkvæmt sið-
ustu áætlunum, sem gerðar hafa
verið, mun ibúalala jarðarinnar
nálega tvöfaldast þann aldar-
fjórðung, sem eftir er til aldamót-
anna. Þetta þýðir, að á þessum
tima þarf að byggja eins mikið af
nýjum Ibúðum og nú eru til i
heiminum og raunar meira, ef
takast á að útrýma þeim fátækra-
hverfum, sem nú eru viðast I stór-
borgum. Hér er þvl ekki um neitt
smávægilegt átak að ræða. Þetta
verður ekki heldur sæmilega
gert, nema komi til betri stjórn á
byggðarskipun og dragi úr hinum
miklu fólksflutningum til stór-
borga.
Annars halda stórborgirnar
áfram að vaxa og geta oröið óvið-
ráðanlegt vandamál. Árið 1900
voru aöeins ellefu borgir, sem
höföu meira en eina milljón Ibúa.
Nú eru þær orðnar 172 og um
aldamótin verða þær orðnar 375,
ef óbreytt þróun helzt áfram. 1
stórborgum, sem nú hafa 700
milljónir Ibúa, veröur Ibúatalan
komin yfir 2500 milljónir um
aldamótin, ef svo heldur áfram,
sem nú horfir.
Þetta stórfellda vandamál var
aðalumræðuefni fjölmennrar al-
þjóðaráðstefnu, sem nýlega lauk
störfum I Vancouver I Kanada.
Ráðstefnan samþykkti marg-
þætta ályktun, þar sem bent er á
ýmsar leiðir til að draga úr vexti
stórborganna, en helzta ráðið til
þess er að dreifa byggðinni og
efla landbúnaöinn. Efling land-
búnaðarins er llka stórfellt og að-
kallándi úrlausnarefni, ef mann-
fjölgunin á ekki að leiða til
hreinnar hungursneyðar vlða um
heim.
Ömurlegur
ofvöxtur
Aætlað er að slðustu fimm árin
hafi á annað hundruð millj.
manna flutt til stórborganna.
Meginþorri þess fólks, sem þang-
að flyzt, verður að setjast að I fá-
tækrahverfum eða lélegum bráöa-
birgða hverfum, sem hefur veriö
komið upp. Borgir eins og
Mexikoborg, Calkutta, Seoul,
Manila og Tokio, er ömurlegt
dæmi um þetta, þar búa frá 50-
70% Ibúanna I fátækrahverfum. 1
kjölfar vaxandi fátækrahverfa og
takmarkaörar atvinnu, sem
margir ibúar þeirra búa við, fylg-
ir margvlsleg spilling og slvax-
andi glæpir. Það eru þvi miður
vaxandi einkerini stórborgarinn-
ar um þessar mundir. Þeir sem
eru efnaðri, reyna að flytja til út-
borga, og það eykur enn á fátækt-
ina I stórborgunum. Það er þessi
öfugþróun, sem hefur orðiö New
York að falli. Samtímis þvl, sem
fátækraframfæri á vegum
borgarinnar hefur stöðugt aukizt,
hafa tekjumöguleikarnir minnk-
að sökum brottflutnings margra
hinna efnameiri skattaþegna.New
York hefur þvi orðið að lýsa yfir
einskonar gjaldþroti. Glæpir hafa
svo vaxið samfara þvi, vegna
þess að þurft hefur að draga úr
löggæzlu af fjárhagsástæðum.
Vandamál New York borgar
eru þó óveruleg I samanburði við
vandamál hinna vaxandi stór-
borga I þróunarlöndunum, en þvl
er spáð að þar verði vöxtur stór-
borganna mestur næstu áratug-
ina. Þar eykst stöðugt fólksflótt-
inn úr sveitunum og flestir leita
til stórborganna. Flestra blður
þar ekki annað en atvinnuleysi og
búseta I fátækrahverfi. Þetta hef-
ur þegar valdið stórfelldum
vanda, en þó telja þeir, sem bezt
eiga að vita, að hér er aðeins aö
ræða um byrjun vandans, ef mið-
að er við þaö, sem verður um
Tlmi sumarleyfa er nú hafinn og þótt margir kjósi að eyða frium sínum I sólarlöndum eru æ fleiri sem
ferðast um sitt eigið landenda hefur náttúra íslands upp á margt það að bjóða sem ekki verður sótt til
útlanda og aldrei áður hefur fólk átt jafn grciðan aðgang að eftirstóknarverðum stöðum, sem áður voru
torsóttir, vegna greiðari samgangna og almennri bilaeign. Myndin er af Asbyrgi, sem er sérkennilega
fagurt náttúruundur.
aldamótin, ef ekkert verður að-
hafzt til bóta umfram þaðsem nú
er gert.
Sígild
stefna
Byggðaráðstefnan I Vancouver
varpar nokkru ljósi á, hve mikil-
vægt það er íslendingum að
tryggja jafnvægi byggðarinnar.
Að visu eru íslendingar lausir við
það mikla vandamál, sem fylgir
örum vexti stórborganna, og þar
var mest til umræðu. En eigi að
siður væri það óhollt og óheppi-
legt, jafnt frá félagslegu og efna-
hagslegu sjónarmiði, ef megin-
þorri Islenzku þjóðarinnar
safnaðist saman á einum stað.
Það hefur alltaf verið að sannast
betur og betur, hve réttmæt og sl-
gild sú stefna var, sem Fram-
sóknarflokkurinn hóf fyrir 60 ár-
um, þegar hann setti byggðajafn-
vægiö efst á stefnuskrá sina,
ásamt samvinnustefnunni. Það er
ekki hagur dreifbýlisfólksins
eins, heldur ekki siður höfuö-
borgarbúa, að jafnvægi haldist I
byggðamálum. Höfuðborgin mun
vafalitið halda áfram að vaxa, en
sá vöxtur verður þvl aðeins
heppilegur, að hann sé ekki of ör
og þannig skapist vandamál, sem
erfitt er að leysa.
Sigurinn í
Osló og
dreif býlið
Af framangreindum ástæðum
verður aö fylgja byggðastefn-
unni fram af fullum þrótti, eins og
gert hefur verið að nýju siðan
Framsóknarflokkurinn komst
aftur I rlkisstjórn 1971. Viður-
kenningin á 200 mllna fiskveiða-
lögsögunni er líka mikill ávinn-
ingur fyrir dreifbýlið, en baráttan
fyrir úrfærslu fiskveiðilögsög-
unnar hófst einnig að nýju eftir að
Framsóknarflokkurinn komst I
rlkisstjórn 1971. Síöan hefur bar-
áttúnni verið haldið þrotlaust
áfram og hefur hún borið sigur-
sælan árangur með Oslóar-
samningingnum, sem var gerður
1. þ.m. Yfirráð tslendinga yfir 200
milna fiskveiðilögsögunni eiga
eftir að reynast þýðingarmikil I
lifsbaráttu þjóðarinnar, ef rétt
verður á málum haldið. Einn
mikilvægasti kosturinn er sá, að
þau eiga að geta orðið stórfelld
trygging fyrir jafnvægi I byggð
landsins. Dreifbýlið byggir fram-
tlð slna öðru fremur á þvi, að þar
geti dafnað lifvænleg útgerð og
vaxandi fiskiðnaður. Þetta sést
bezt á þvi, hvernig efling fiski-
skipastólsins og fiskiðnaðarins á
undanförnum árum hefur styrkt
dreifbýlið og snúið við hinum
mikla fólksflótta, sem áður lá til
Stór-Rey k ja víkursvæðisins.
Dómsmala-
stjórn
Sjólfstæðis-
flokksins
Siðustu mánuði hefur oft mátt
lesa I blöðum þungar ádeilur á
dómsmálastjórnina og ástand
löggæzlumála I landinu. Sllkt þarf
ekki að koma á óvart, þegar um
æsifréttablöð er að ræða. Hins
vegar koma á óvart ýmis um-
mæli, sem hafa fallið um þessi
mál I málgögnum Sjálfstæðis-
flokksins. Einkum lætur það illa i
eyra, þegar þessi málgögn eru að
kasta hnútum að núverandi
dómsmálaráðherra og reyna að
færa á reikning hans allt það, sem
miður kann að fara.
Ólaíur Jóhannesson tók viö
stjórn dómsmálanna fyrir réttum
fimmárum. Slðustu 25 árin á und-
an eða frá þvl i ársbyrjun 1947 og
þangað til I júll 1971 hafði yfir-
stjórn dómsmálanna verið I hönd-
um Sjálfstæðismanna, að rúmum
þremur árum undanskildum
(1956-1959). Það er á þessum
tima, sem núverandi skipan lög-
gæzlumála hefur að miklu leyti
myndazt, þótt hún byggist annars
á gömlum merg.
Hafizt handa
um
endurbætur
Það má vel skilja á þeim, sem
nú deila á dómsmálaráðherra, að
hann hafi tekið hér við ófullkominni
skipan löggæzlumálanna og hafi
þvl strax átt að hefjast handa um
stórbreytingar og mikla útþenslu
löggæzlunnar. Þessu er þvi svar-
að, að ölafur Jóhannesson hófst
skjótt handa um endurskoðun og
breytingar og fól það verkefni
fróðustu mönnum. Arangurinn af
starfi þeirra kom I ljós á siðasta
þingi, þegar dómsmálaráðherra
lagði fram frumvörp um eflingu
rannsóknarlögreglunnar og ný-
skipan dómstólakerfisins. Því
miður náðu þau mál ekki fram-
gangi á siðasta þingi og verður
dómsmálaráðherra ekki kennt
um. Þá hafði ráðherrann áður
beitt sér fyrir þvi, að komið var á
fót sérstökum dómstóli til að
fjalla um fikniefnamál. Margar
ráðstafanir hafa einnig verið
gerðar til að efla löggæzluna.
Framlög til framkvæmda á sviði
löggæzlumála hafa stóraukizt I
dómsmálaráðherratið ólafs Jó-
hannessonar, en vegna útfærslu
fiskveiðilögsögunnar hefur mest-
ur hluti þess runnið til aö efla
landhelgisgæzluna. Það hefur
dregið úr framkvæmdum á öðr-
um sviðum.
Störf
unnin í
kyrrþey
Þótt mörgu væri ábótavant um
það löggæzlukerfi, sem ólafur Jó-
hannesson tók við fyrir fimm ár-
um, væri ósanngjarnt að fella
þann dóm, að löggæzla sé lakari
hér en I öðrum löndum og þvi
þurfi að kalla til erlenda sérfræð-
inga, ef vanda ber að höndum.
Margir af löggæzlumönnum okk-
ar eru ágætlega færir og þekkja
betur en útlendingar til Islenzkra
staðhátta, jafnframt þvi, sem
þeir hafa kynnt sér starfshætti er-
lendis. Það er lika mikill mis-
skilningur,að öll sakamál séu upp
lýst erlendis. Tvimælalaust eru
hlutfallslega fleiri sakamál óupp-
lýst þar en hér. Þótt rannsókn
ýmissa umfangsmikilla fjár-
svikamála gangi oft hægt hér,
gerist það ekki siður erlendis, og
er þar skemmst að minna á
Glistrupmálið danska. Löggæzlu-
menn okkar vinna vafalltið flestir
gott starf og eru borgurunum þvi
betri hllf en þeir gera sér yfirleitt
ljóst. En þeir auglýsa ekki störf
En það breytir ekki þessu, að
löggæzlukerfið, sem ólafur Jó-
hannesson tók við 1971, þarfnast
endurbóta og eflingar. Það er
keppikefli trausts þjóðfélags, að
löggæzlan sé i góðu lagi og njóti
beztu starfsskilyrða. Það er jafn-
framt mikilvægt, að almenningur
sýni henni skilning og meti störf
hennar og láti ekki stjórnast af
sleggjudómum um hana.
Niðurhelling
mjólkurinnar
A nýloknum aðalfundi Sam-
bands islenzkra samvinnufélaga
var áréttuð fyrri viljayfirlýsing
samvinnuhreyfingarinnar um að
leita sem bezt samstarfs við sam-
tök launþega og bænda. Þvl mið-
ur hefur þetta samstarf bænda og
launþega engan veginn verið
nógu náið i seinni tíð, og vafalaust
sitthvað sem veldur.
Hörmulegt dæmi um þetta var
stórfelld niðurhelling á mjólk I
verkfallinu I vetur. Slikt hafði
aldrei gerzt áður. Samkvæmt
upplýsingum Upplýsingaþjónustu
landbúnaðarins mun alls hafa
verið hellt niður um 550 þús. lltr-
um af mjólk og mun láta nærri að
tap bænda af þessu nemi 30 millj.
króna. Einn af þingmönnum Al-
þýðuflokksins, Jón Armann
Héðinsson, taldi þetta slikt
hneyksli, að hann flutti frumvarp
um bann við verkfallsaðgerðum,
sem leiddu til þess, að mjólk væri
hellt niður. Að ráði bænda var
þetta frumvarp látið daga uppi að
sinni I trausti þess, að samkomu-
lag næðist um það við verkalýðs-
samtökin, að slik niðurhelling á
mjólk vegna verkfalla endurtæki
sig ekki. Vonandi tekst slikt sam-
komulag og væri gott spor I þá
átt, ab'bæ'ta sarribuö' bænda og
launafólks.
Von
um nýtt
samkomulag
Annað dæmi um minna sam-
starf bænda og launþega en áður
er verðlagning landbúnaðarvara.
Um alllangt skeið var afurða-
verðið ákveðið af sameiginlegri
nefnd þessara aðila. Yfirleitt gaf
þetta góða raun. Skyndilega tóku
samtök launþega þá ákvörðun, að
taka ekki þátt I störfum nefndar-
innar, og hefur svo verið um hrlð.
Nú hefur landbúnaðarráðherra
skipað nefnd til að endurskoða
löggjöfina um þetta efni og eiga
sæti I henni bæði formaður Al-
þýðusambands Islands og for-
maður Stéttarsambands bænda.
Vonandi leiðir þessi endurskoðun
til nýs samkomulags bænda og
launþega um þessi mál.
Af hálfu forustumanna laun-
þega hefur það nokkuð verið
gagnrýnt, að Vinnumálasamband
samvinnumanna hefur oft setið
sömu megin við samningaborðið
og Vinnuveitendasambandið i
vinnudeilum. Þetta er engan veg-
inn æskilegt, en ástæðan er sú, að
samvinnufélögin hér hafa ekki
náð svipuðum sérsamningum við
verkalýðshreyfinguna og viða
hefur komizt á I nágranna-
löndunum.
Fleiri mál mætti nefna, er
þarfnast endurskoðunar og
endurbóta I samstarfi bænda og
launþega. Þau ætti að vera hægt
að jafna, þvi að sameiginlegu
hagsmunirnir eru miklu meiri en
ágreiningsefnin.
Þ.Þ.