Tíminn - 11.07.1976, Blaðsíða 21

20
TÍMINN
Sunnudagur 11, júll 1976
Sunnudagur 11. júli 1976
TÍMINN
21
Northrop flugbátur úr flugsveit frjálsra Norftmanna. Myndin er tekin I Skerjatiroi.
Sjóliftar aft taka áhöfn U570, eftir aft áhöfn hans gafst upp þann 27. ágúst
1941.
'
■ '
„Við megum ekki láta
einn merkasta hluta
flugsögunnar týnast"
Athyglin beindist
snemma að flugsögu
— Fórst þú snemma aft fást vift
flug?
— Já. Ég hef veriö meft
flugdellu sfftan ég man eftir mér.
Ég lauk flugprófi á slnum tima,
en þá voru atvinnumöguleikar
litlir fyrir flugmenn. Þaö kom
kona Ispiliö og slftar barn, þannig
aft ég hreinlega haffti ekki efni á
aft leika mér. Þá var farift út I aft
stofna áhugasamtök plastmódel-
manna, en úr því fór áhuginn aft
beinast aö flugsögu tslands.
Snemma fór sviftiö aft þrengjast,
og ég valdi mér herflug á Islandi,
haffti vlst frekar áhuga á þvl en
almennu flugi. Astæftan fyrir þvi
er ef til vill sú, aft á þvl var ein-
faldlega meira aft gerast.
Eftir þvl sem ég fór aft kafa
meir I efnift, sem lá fyrir, kom
alltaf fleira og fleira I ljós. Má i
fáum orftum segja, aft almenning-
ur hefur gert sér litla grein fyrir
þvl.sem hér áttisérstaöefta hvaft
Island var i raun og veru mikil-
vægt fyrir bandamenn I sednni
heimsyrjöldinni.
— Gerftu bandamenn sér sjálfir
grein fyrir, hvað þeir höfftu fengift
upp I hendurnar?
— Nei, ég held aft óhætt sé aft
iullyrfta aft þegar Bretar stigu hér
á land 10. mai 1940 hafi þeir ekki
gertsér fyllilega grein fyrir þvl.
Vift skulum likahafa I huga, aö þá
voru hvorki Bandarikjamenn efta
Rússar styrjaldaraftilar. Þaft
eina, sem Bretar höfftu I huga,
var aö Þjóöverjar höföu náft
Noregi og Danmörk og þeir ætl-
uöu sér ekki aft láta þær fá tsland
lika. Allur viftbúnaftur Breta hér
til aft byrja meft miöaöist iika aö
þvi aft verja landift, en ekki aft
gera árásir frá þvi.
Þegar liftur á styrjöldina voru
þaö hinsvegar skipalestirnar,
sem fóru til Bretlands og Rúss-
lands, sem þurfti aft verja. Þá
varft tsland mikilvægur hlekkur i
varnarkerfinu, bæfti til árása-
ferfta frá landinu og eins sem
birgfta- og hvildarstöö fyrir skip-
alestir. Meft öftrum oröum, var
tsland talift mikilvægasti hlekk-
urinn hvaft varftaöi Norö-
ur-Atlantshaf.
tsland skipti lithi máli
fyrsta árið
— Ef Þjóftverjar hefftu náft
landinu, þegar i upphafi, heffti
þaö væntanlega verift nokkuft
öruggt, hvernig nifturstaftan heföi
orftift. Hinsvegar var Island ekki
svo mjög mikilvægt fyrsta árift,
m.a. vegna þess, aft þá voru kaf-
bátar Þjóftverja miklu meira ein-
ir slns llfts á ferft, en ekki í
flokkum eins og slftar varft. Þá
kom þaft sér æfti vel, aft varnar-
hringurinn, meö flugvélum, náfti
um 800 milur út frá landinu. Loft-
hernaftur var einungis mögulegur
frá tslandi, og þaft var ekki aö
ástæöulausu, aft Bretar, sem áttu
I upphafi afteins eina sveit mjög
langdrægra flugvéla, létu hana
hafa aösetur hér á landi. Þetta
voru B.24 Liberatorvélar. Þær
voru fyrst hannaftar sem
sprengjuflugvélar, en siftar
breytt og flugþol þeirra aukift til
mikilla muna. Þær voru einu vél-
arnar, sem gátu lokaö þvl, sem
Bandamenn kölluöu, — The Mid
Atlantic Gap — efta Hiö Aufta
svæöi Mift-Atlanzhafsins.
Vift getum llka séft mikilvægi
landsins af öftru atrifti og þaö er
vélafjöldinn sem fór hér I gegn I
ferjuflugi. Ariö 1943 lentu tæp-
lega tvö þúsund vélar á Kefla-
vlkurvelli og lendingum fjölgaöi
stöftugt. Þannig eru skráftar rúm-
lega þúsund lendingar I ágúst-
mánufti áriö eftir. Þaö eru ekki
heldur svo fáir menn, sem koma
hér vift. Frá marz 1943 til desem-
ber sama ár fóru 25 þúsund
manns um völlinn, en talift frá
marz til október 1944 þá fara 90
þúsund manns hér i gegn.
— Þú minnist á flugvelli. Hvar
voru fyrstu vellirnir byggftir?
— Fyrsti flugvöllurinn var
gerftur á Kaldaöarnesi, en slftar
komuveliir I Reykjavlk og á Mel-
gerftismelum I Eyjafiröi.
Þegar Amerikumenn komu
hingaö, var Pattersonvöllurinn
byggöur, en hann var rétt hjá
Keflavikurvelli, sem þá var
kallaftur Meeks field. Þeir skiröu
vellina slna eftir látnum flug-
mönnum, þannig var Melgeröis-
völlurinn nefndur Kassos.
Slftan voru hér neyftarvellir,
einn var til dæmis viö Garftskaga-
vita og annar á Höfn I Homafirfti.
Að fylgja hverri vél
— Svo vift vikjum aft öftru
Ragnar, hvernig hagar þú þinni
heimildasöfnun?
— Einfaldlega meö þvl aft
rekja feril allra þeirra flugvéla,
sem voiu hér á striftsárunum. Ég
skrái bókstaflega allt, sem þær
afthöfftust,alla atburfti, hvort svo
sem þeir áttu sér staft I hernafti
efta ekki. Ég fer t.d. I gegnum
skrár , sem færftar voru hjá her-
stjórninni. Þar er skráö, hvenær
hver flugvél hóf sig á loft og i
hvafta tilgangi. Hitt er svo aftur
annaft mál, aft ég er ef til vill
kominn i of mikil smáatrifti, því
aft starfift virftist vera óendanlegt.
Til aö fá enn nákvæmari upplýs-
ingar, hef ég haft samband vift
flugmenn, sem voru hér á strlfts-
árunum, og einkum og sér i lagi
viftBandarikjamenn. Þessir flug-
menn hafa i mörgum tilfellum
náft æftstu stöftum i hernumi en
þaö eitt út af fyrir sig staftfestir,
aö hingaö voru ekki sendir neinir
aukvisar.
Þvi miftur eru skýrslur her-
stjórnarinnar frá þessu túnabili
misjafnlega nákvæmar. T.d. eru
staftarákvarftanir slæmar.
Ein vél, sem nauölenti vift
Stapa á Snæfellsnesi hefur, sam-
kvæmt staöarákvörftun farist 80
sjómilur suöur af landi. örnefiii
eru llka oft brengluö, og erfitt aö
sjá hvar vélinni hlekktist á I raun-
inni. Þaö er I sambandi vift þetta,
sem ég þarf aft ná sambandi vift
fólk til aft láta þaö segja mér,
hvar hlutirnir gerftust, hvenær og
aUar þær sögur, sem til eru, i
sambandi vift atburfti þessa. En
ég er ekki' einungis aö þefa uppi
slys. Sögur og atvik úr lifi flug-
manna eru ekki sfftur vel þegnar.
Einsdæmi i sög-
unni-flugvél tekur kaf-
bát.
— Hvaft telur þú vera athyglis-
verftasta atburftinn, sem gerðist
hér á þessum árum?
— Þaft er ef til vill þaft atvik
þegar flugvél tók kafbát 27. ágúst
1941 Þaft haf fti aldrei gerzt áftur aft
flugvél gæti hertekift kafbát, og
komiö honum siftan óskemmdum
til lands. Þetta geröist um 80
kllómetrafrá ströndinni. Flugvél,
sem var I venjulegu eftirlitsflugi,
sá kafbát fara I kaf. Á hann var
þá varpaö djúpsprengjum, og
innan litillar stundar sést hann
koma upp á yfirborftift aftur, og
jafnskjótt kemur öll áhöfnin
hlaupandi upp I turninn. Flug-
mennirnir héldu, aft kafbátsmenn
ætluftu aft komast aft hrlftskota-
byssum bátsins, en þá var veifaft
hvitum fána, sem siftar kom I ljós
aö var samkvæmisskyrta foringj-
anslHaldinn var vörftur um bát-
inn Ihálfan sólarhring, en þá kom
loks aft skip, sem tók mannskap-
inn. Slftar kom I ljós, aft komizt
haföi vatn I rafgeyma bátsins og
vift þaö haffti myndazt ákveftin
gastegund i honum. Þaft var svo
nógtil þess, aft áhöfnin neitafti aft
fara niöur aftur. Meft kafbátinn
var svo fariö til Stokkseyrar eöa
Eyrarbakka, en hann var siftan
dreginn út til Englands, og hét
þar H.M.S. Graph. Hann náöi þvl
aö skjóta á þýzkan kafbát, en
fórstsvo i lok strlftsins vift strend-
ur Skotlands.
Annars var feikilega mörgum
kafbátum sökkt frá íslandi. 1 þvi
sem ég er búinn aft taka saman,
eru taldir 35 kafbátar, en áreiöan-
lega hafa þetta veriö á milli 40 og
50 bátar. Einnig voru gerftar
hundruft árása. Oft á tlftum hafa
bátarnir verift laskaftir, svo aft
þeir hafa verift ósjófærir svo
mánuftum skiptir.
Lockheed Hudson. Þessi vél var gefin brezka flughernum af starfs-
mönnum verksmiöjanna. Fyrir henni átti eftir aft liggja aft brotlenda á
Höfn I Hornafirfti, en hún var þar hlutuft niftur og fiutt I stykkjum til
Reykjavikur og sett saman á ný.
Þeir flugu í öllum veðr-
um — og rúmlega það
— Hver var þáttur Norftmanna
á islandi?
— Þeir komu hingaö voriö 1941,
en þetta var fyrsta flugsveitin,
sem Norftmenn áttu, og var orr-
ustuhæf. Flugmennirnir komu, á-
samt vélunum, frá Kanada og
voru vélarnar settar saman i
Nauthólsvikinni. Holurnar, þar
sem fólk liggur gjaman og sleikir
sólskinift, voru skýli fyrir North-
rop N.3PB. Þetta voru mjög sér-
stæöar vélar, og voru afteins
framleiddar 24 sllkar. Northrop
var eins hreyfils flotvél og stóft
sig meft ágætum. Þegar á leift
voru sex þeirra geymdar I Naut-
hólsvíkinni, þrjár voru á Akur-
eyri og aftrar þrjár á Búftareyri
vift Reyöarfjörö. Þá voru sex
haföar til vara. Siöar tóku Norft-
mennirnir I notkun Katalinuflug-
báta. Ekki ein einasta Northrop
vél er eftir I dag. Einu vélarnar,
sem hægt væri aft setja saman og
eiga til minja, liggja annaö hvort
á botni Sker jaf jaröar eöa I Þjórs-
á, fyrir utan Pollinn á Akureyri
efta á botni Reyftarfjarftar.
Norftmennirnir lentu nokkrum
sinnum i átökum vift þýzkar vél-
ar, og talift er, aft þeim hafi einu
sinni tekizt aft granda Fock-
er-Wulf vél, sem kom hingaft frá
Noregi. Hins vegar tókst Bretum
aldrei aft koma niftur Þjóftverja
hér. En mér hefur ekki tekizt aft
fá neinar skýrslur frá Þjóftverj-
um um þaft, hvort Norftmönnun-
um hafi I raun og veru tekizt aö
granda Fockervélinni. Þaft sift-
asta, sem norski flugmafturinn sá
til hennar, var, þegar flugvélin
hvarf 1 skýjaþykkni, en þá átti aft
hafa komift reykur úr einum
hreyflanna.
Norömenn stunduöu hér tölu-
vertsjúkraflug. Um þaö hef ég þó
nokkur dæmi, og tóku þeir vel á
móti öllum slikum beiftnum —
enda meö öllu óhræddir aft fljúga.
Reyndar flugu þeir i öllum veftr-
um og samkvæmt skrám eiga
þeir einna lengstan flugtlma aft
bakiaf öllum þeim, sem hér flugu
á strlftsárunum. Þeir töpuöu llka
mörgum vélum, eöa tiu samtals.
— Þú minntist á aft Norftmenn
hefftu ef til vill skotift niftur þýzka
véi. Hvaða sögu er aft segja af
Bandarikjamönnum?
— Fyrsta þýzka flugvélin, sem
Bandarlkjamenn skjóta niöur I
striftinu I Evrópu féll I Faxaflóa i
ágústmánufti 1942. Þetta var
Focke -Wulf Kondor, en banda-
risku vélarnar voru úr 33. og 27.
flugsveitinni. Tveimur mánuftum
siöar grönduftu þeir Junker 88.
Hún féll niftur viö Esjuna. Sam-
tals tókst Bandarlkjamönnum aft
eyftileggja fimm þýzkar vélar viö
eöa yfir landinu. Einnig fórust
hér nokkrar vélar. Ein þeirra
nauölenti vift Leirhöfn, niftri viö
fjöruborftift. Hún var dregin upp á
land, nokkuft heilleg, en var ekki
varöveitt frekar en aftrar vélar,
þannig aft ekki er til af henni heil-
legt stykki I dag.
Það væri enn hægt að
hefjast handa
— Eru þá ekki öll þau flök, sem
enn eru til, orftin ónýt?
— Vissulega eru þau illa farin,
en Bretar t.d. töldu eitt þeirra
ekki vera ónýtara en svo, aö hing-
aft var sendur leiftangur 1972, til
aft ná I vél er fórst á Hofsjökli.
Framhald á bls. 23
Þau eru vissulega mörg áhugamálin, sem hver
og einn getur valið sér. Sumir safna frimerkjun
og aðrir peningum, en enn aðrir troða nýjar
brautir og eru oft álitnir eitthvað skritnir fyrir
bragðið. Þá kosta sum áhugamálin gifurlega
vinnu og tima — og i sumum tilfellum peninga.
Það siðastnefnda á ef til vill ekki við um áhuga-
mál Ragnars Ragnarssonsr forstjóra Tékkneska
bifreiðaumboðsins, en hitt er eins vist, að mikill
timi og fyrirhöfn fer i það.
— Hvað það er? Jú, það er að safna og skrá
allar hugsanlegar heimildir um flug Breta og
Bandarikjamanna á íslandi i siðari heimstyrjöld-
inni. Þá hefur hann einnig mikinn áhuga á þvi að
koma upp hérlendis safni flugvéla, gamalla að
sjálfsögðu, sem gætu sýnt þróunina i flugi á Is-
landi. Hitt er svo annað mál hvort stjórnvöld
muni nokkurn tima styðja þennan áhuga
Ragnars fyrr en það er þá orðið of seint. Það væri
vafalaust vel þess virði að koma upp einu sliku
safni, áður en það er orðið um seinan, þvi að fáu
erum við íslendingar eins háðir og flugi, og flugið
hefur átt stórna þátt i lifi þjóðarinnar á umliðnum
árum.
Sveit Lockheed p-38. Myndin er tekin i hinum velþekkta Tripoli-kampi I marz 1943. Þaft er ef til vill ekki
aft undra, þó aft hermönnunum hafi stundum þótt æfti kaltá Fróni.

'1 ; > vrVF'
Wmammm

i. ' , , , Víwl i «
$f||&g|S
* -rWhi
Vélar i ferjuflugi til Evrópu. Þær héldu upp frá Labrador og miliilentu á Grænlandi og tslandi.A mynd-
inni má sjá I stéliftá B17 og Katalinu flugbáti.
U643 aftsökkva ioktóber 1943. Kafbáturinn sökk skammt undan strönd tslanas.
Slys af þessu tagi voru ekki svo fátift. Vélin, sem var af gerðinni Curtis P-40 brotlenti I ágúst 1941.