Tíminn - 15.08.1976, Qupperneq 17

Sunnudagur 15. ágúst 1976
TÍMINN
17
Hjáip i Þjórsárdal.
Gullfoss
Gullfoss — af mörgum talinn
fegursti, og áreiöanlega þekktasti
foss á Islandi, — hefur mikiö aö-
dráttarafl fyrir feröamenn. Foss-
innersamtals 32mhár ogfellur i
tveim þrepum niöur I afar djúpt
gljúfur, sem er I senn fagurt og
hrikalegt.
Þótt Gullfoss sé nú i rikiseign,
hefur ekki ætiö veriö svo. í eina
tiö var m.a.s. stofnaö erlent
hlutafélag, sem haföi I hyggju aö
virkja Gullfoss og græöa á þann
hátt miklar fjárhæöir. Sem betur
fer tókst aö koma í veg fyrir þær
áætlanir, og vonandier litil hætta
á, aö fossinn veröi seldur út-
lendingum úr þessu.
— oOo —
Þótt viö nú höfum séö marga
fagra og sögufræga staöi i Árnes-
sýslu, er enn margt eftir, og ekki
má kveöja sýsluna án þess aö
nema staöar á þeim merku stöö-
um Laugarvatni og Þingvöllum.
Viö höldum sömu leiö til baka,
en viö lágt fell, er Múli nefnist,
beygjum viö til hægri inn á
Laugarvatnsveginn. Viö förum
hratt yfir sögu — ökum framhjá
landnámsjöröinni úthllö. Þar
efra hefur runniö mikiö hraun,
Úthliöarhraun, sem viöa er kjarri
vaxiö. Á leiö okkar sjáum viö
Efstadalsfjall á hægri hönd og
framar bæinn Laugardalshóla,
þar sem útsýni er mjög gott yfir
byggöir Arness- og Rangárvalla-
sýslu. Og áfram er haldiö fram-
hjá kirkjustaönum Miödal, þar
sem prentarar hafa reist sér
sumarbústaöahverfi, og bæjun-
um Hjálmsstööum og Snorpastöö-
um. A þessu svæöi er margt
sumarbústaöa, enda er umhverf-
iö hiö fegursta.
Laugarvatn
A Laugarvatni var fyrst reistur
skóli áriö 1928, en nú er þar oröiö
mesta skólasetur i sveit á land-
inu. Þar safnast saman fjöldi
æskufólks vetur hvern til skóla-
göngu i fimm skólum þ.e. barna-
skóla, héraösskóla, húsmæöra-
skóla, iþróttakennaraskóla og
menntaskóla.
Mikill jaröhiti finnst á svæöinu,
og er hann notaöur til upphitunar
húsa, svo og gufubaöa og sund-
laugar. Laugarvatn er mikill
draumastaöur fyrir þá, sem
sólgnir eru I Iþróttir og iþrótta-
iökanir. Þar hafa veriö geröir
Iþróttavellir I sambandi viö
Iþróttakennaraskólann, þar er
góö sundlaug og á góöviörisdög-
um á sumrin er einnig hægt aö fá
sér sundsprett i vatninu sem er
ylvolgt á allstóru svæöi. Einnig er
tilvaliö aö fara I róörarferö um
vatniö, og á veturna er fint aö
bregöa sér á skauta.
Vígöalaug heitir volg laug á
Laugarvatni og eru ýmis munn-
mæli viö hana tengd. M.a. er sagt,
aö þar hafi nokkrir ásatrúarmenn
veriö skfröir eftir kristnitökuna
áriö 1000. Þá er og sagt, aö lik
Jóns biskups Arasonar og sona
hans hafi veriö þvegin i Vigöu-
laug, er þau voru flutt til
greftrunar noröur aö Hólum.
Viö Laugarvatn hefur risiö upp
heilt húsahverfi slöustu áratug-
ina, og nú eru þar starfrækt
sumargistihús I þremur skóla-
húsanna þ.e. héraös-, húsmæöra-
og menntaskólanum.
Laugarvatn er mikill feröamanna
staöur yfir sumarmánuöina.
Hjá Laugarvatni beygjum viö
til hægri, inn á Gjábakkaveginn
svonefnda. Hann endar viö Þing-
velli, rétt hjá Gjábakka, þar sem
nú er orlofsheimili SIBS. A leiö
okkar ökum viö yfir Laugar-
vatnsvellina, en upp af þeim eru
tveir hellar. 1 hellunum var búiö
um skeiö á fyrstu tugum þessarar
aldar. Þar kom stúlkubarn I
heiminn einhvern tima nálægt
1920. Faöirinn tók sjálfur á móti
barninu, sem dafnaöi hiö bezta,
og er liklega eini núlifandi Is-
lendingurinn, sem fæözthefur og
aliö sin fyrstu æviár I helli.
I Reyöarbarmshrauninu á
hægri hönd er hraunketillinn
Tintron, sem er hyldjúpur og afar
myrkur i botni. Aö honum liggur
slóö frá veginum.
Þá liggur vegurinn noröan
Lyngdalsheiðar um Gjábakka-
hraun og niður að Hrafnagjá, sem
ásamt Almannagjá er langmesta
hraungjáin á Þingvöllum. Þessar
tvær gjár mynda i sameiningu
nokkurs konar varnarmúra um
þingstaðinn gamla.
Þingvellir
Á Þingvöllum hafa flestir þeir
atburðir, er mestu hafa ráöiö um
örlög lslendinga,áttsér staö. Þar
var þingstaöur frá þvi er Alþingi
var stofnsett 930 og þar til þaö var
lagt niður 1798. Meöal merkra at-
buröa, sem þar hafa gerzt, má
nefna kristnitökuna áriö 1000, þar
játuðust Islendingar undir
Noregskonung á árunum
1262-1264, verzhinareinokun var
komiö á 1602 og aftökur saka-
manna voru I fyrsta skipti fram-
kvæmdar á Alþingi 1618. Eftir aö
Alþingi var flutt frá Þingvöllum
1798,h£ifa þar veriö haldnar ýms-
armerkarminningarhátlðir. T.d.
var þúsund ára afmælis Alþingis
minnzt 1930 og ellefu alda byggö-
ar I landinu var háttðlega minnzt I
fögru veðrisumariö 1974. Sizt má
gleyma þvi, er geröist á Þingvöll-
um áriö 1944, þegar lýst var yfir
stofnun lýöveldis á Islandi.
Liklegast þykir, aö Þingvellir
hafi myndazt i miklum eldsum-
brotum eða jarðhræringum löngu
fyrir Islandsbyggð. Þá hafi orðiö
til hraungjárnar miklu, Al-
mannagjá og Hrafnagjá, svo og
kvosin, sem Þingvallavatn fyllir
nú. A milli Almannagjár og
Hrafnagjár er landiö allt meira
og minna sprungiö meö djiipum
hraungjám, sem fullar eru af
vatni. Þeirra þekktastar eru
Flosagjá og Nikulásargjá, sem i
daglegu tali manna er tlöast
nefnd Peningagjá. A nafngiftin
rót slna aö rekja til þess, aö eftir
aö tslendingar geröust rlk þjóð,
hafa þeir gert sér leik aö þvl aö
varpa peningum I gjána.
A Þingvöllum hefur veriö
kirkja i hálfa tiundu öld, og þar
hefur veriö geröur þjóöargraf-
reitur Islendinga. Til þessa hefur
aöeins tveimur mönnum veriö
búin hvila þar, skáldunum Einari
Benediktssyni og Jónasi Hall-
grknssyni.
Þingvellir voru friölýstir og
gerðir aö þjóögaröi Islendinga ár-
iö 1930. Þjóðgarösvöröur, sem
Geysir I Haukadal.
bæöi veitir veiðileyfi i Þingvalla-
vatni og tjaldleyfi innan þjóö-
garösins jafnframt þvi, sem hann
heldur þar uppi röö og reglu, hef-
ur aðsetur i Þingvallabænum.
A Þingvöllum er starfrækt yfir
sumarmánuöina veitinga- og
gistihúsiö Valhöll og geta feröa-
menn fengiö leigða báta til þess
aö róa um Þingvallavatn.
Bezti útsýnisstaöurinn á Þing-
völlum er sennilega viö hring-
sjána á gjáhamrinum vestanvert
við Almannagjá. Þaöan sést vel
yfir Þingvelli sjálfa og allt ná-
grenniö fjallanna á milli. Þaöan
getum viö virt fyrir okkur fjalla-
hringinn, sem Skjaldbreiöur skip-
ar öndvegiö i. Skjaldbreiöur er
llka nafnkunnast allra fjalla i
þessari sveit, siðan Jónas Hall-
grimsson orti um hana:
Fanna skautar faldi háum,
fjallið allra hæöa val.
— oOo —
Þó freistandi sé, höfum viö ekki
tima til að staldra mjög lengi viö
á Þingvöllum. Þegar viö höfum
virt fyrir okkur útsýniö af gjá-
hamrinum og reynt aö átta okkur
á, hvaöa fjall er hvaö, setjumst
viö inn I bilinn á nýjan leik. Viö
tökum beygjuna til vinstri af
Þingvallaveginum og inn á
Grafningsveginn efri.
Framundan á hægri hönd sjá-
um viö gufustrókana i hliöum
Hengilsins, sem er miöpunktur
sprungusvæöisins, sem við höfum
ekiöum.Þegar komiö erfram hjá
bæjunum Olfusvatni og Villinga-
vatni, höfum viö lagt mánalands-
lagiö aö baki, og framundan er
grösug og mýrlend sveitin meö-
fram Soginu. Skammt frá
Úlfljótsvatni, þar sem höfö-
inginn úlfljótur, sá, er setti
þjóöveldinu lög, bjó — en nú er
kirkjustaður og sumarathvarf
skátanna — beygjum við veginn
til hægri. Þar blasa virkjanirnar
viö Sogið viö, og Alftavatn er fyrir
neöan á vinstri hönd. Viö erum nú
aftur farin aö aka meö Ingólfs-
fjallinu og komum niöur á
Biskupstungnabrautina viö bæinn
Alviöru. Þaöan höldum viö sem
leiö liggur niöur á hringveginn á
ný.
Selfosskauptún hefur fariö ört
vaxandi undanfarna áratugi.
Aöalatvinnuvegurinn þar er
iönaöur og þá einkum mjólkur-
vinnsla, enda er þar stærsta
mjólkurbú landsins. A Selfossi er
byggöa- og málverkasafn og al-
mennin gsskrúögarðurinn,
Tryggvagaröur. Kauptúniö er
hitaö upp meö jaröhita og hægt er
aö bregöa sér I sund 1 sundhöll
staðarins.
ölfusá hefur átt til að flæöa yfir
bakka sina, og sum stórflóö i
henni hafa valdið verulegu tjóni.
Stundum hefur flætt inn i kjailara
húsa og ekki verður hægt aö kom-
ast i sum hús nema á bátum.
Þegar við höfum litazt um á
Selfossi, skulum við aka Eyrar-
bakkaveginn til hægri suöur úr
kauptúninu og fara dálitla hring-
Álftavatn.
ferð um hina flatlendu sveit, Fló-
ann. Flóinn er mesta mjólkur-
sveit landsins, og þar er margt
reisulegra býla. Fyrst i stað er
töluvert þéttbýli á hægri hönd, en
slðan veröur byggöin strjálli, og
brátt komum við aö vegamótum,
þar sem Stokkseyrarvegur liggur
til vinstri. Viö skulum þó halda
aðeins áfram og staldra við á
Eyrarbakka örskotsstund.
Ibúar Eyrarbakka, sem
stendur á lágum sjávargranda
fyrir opnu úthafi, hafa flestir at-
vinnu af útgerð, og þaöan hefur
verið stundaður sjór i meira en
þúsund ár. Þar var lika verzlun-
arstaður allt frá landnámstið, og
um aldir var Eyrarbakkaverzlun
hin eina á suðurströnd landsins.
Vestan við kirkjuna á Eyrar-
bakka stendur ein elzta og merk-
asta bygging landsins, Húsið,
sem reist var árið 1765. Þar voru
áður hibýli hinna dönsku kaup-
manna.
Stokkseyri er um 7 km austar
og liggur vegurinn eftir sjávar-
grandanum. Atvinnuvegir
Stokkseyringa erueinkum útveg-
ur og landbúnaöur.
Rétt austan viö kirkjuna á
Stokkseyri er nokkuö sérstætt
minjasafn, kallaö ÞuriðarbUð.
Hún var reist úr rústum sjóbúöar
frægrar sjóhetju, Þurlöar for-
manns, sem var formaður á
fiskiskipi á fyrri hluta 19. aldar.
Tónskáldiö fræga Páll Isólfs-
son, fæddist og sleit barnsskónum
á Stokkseyri, og skammt austan
viö byggöina stendur Ibúöarhús
hans, Isólfsskáli.
Frá Stokkseyri höldum viö
austur með ströndinni. Knarrar-
árviti gnæfir fram viö sjó og aust-
an viö vitann er merkilegt hús,
Smjörbú, sem nú er minjasafn,
hiö eina sinnar tegundar á land-
inu. Skammt frá kirkjustaðnum
Gaulverjabæ — en þar er skóli
sveitarinnar og félagsheimili —
ökum viö upp Gaulverjabæjar-
hreppinn, noröur sveitina, yfir
Hróarholtslæk, þar til viö komum
á ný á þjóðbrautina, rétt austan
viö Mjólkurbú Flóamanna, I jaöri
Selfosskauptúns.
—oOo—
....og áfram skal haldiö I aust-
Arnessýsla er fyrst og fremst
landbúnaðarhérað. Myndin er
frá Birtingarholti.
urátt. Yfir aðalskurð Flóaáveit-
unnar hjá Skeggjastöðum, fram
hjá bænum Hjálmholti á vinstri
hönd og upp Skeiðaveginn til
vinstri. Þar liggur vegurinn fyrst
i Merkurhrauninu, en norðan þess
tekur við marflatt graslendi. A
vinstri hönd, töluvert frá vegin-
um, sjáum viö kirkjustaðinn
Ölafsvelli, en umhverfis hann
hefur risið nokkuð bæjarhverfi.
Brautarholt, bamaskóli og sam-
komuhús sveitarinnar sést brátt á
hægri hönd, og þar er einnig
sundlaug.
Neðan við bæinn Sandlæk
greinist vegurinn i tvennt, til
hægri upp Eystrihrepp til Þjórs-
árdals, þangaö sem fórinni er
heitið. En fyrst skulum við
bregða okkur aöeins upp i Hruna-
mannahreppinn, til vinstri.
Frá vegamótunum er skammt
að brúnni á Stóru-Laxá, sem er
allmikil bergvatnsá og á upptök
sin lengst inni á öræfum. Brátt
sjáum við Galtafellið á hægri
hönd og samnefndan bæ við
suðurenda þess. Þar var bernsku-
heimili Einars Jónssonar mynd-
höggvara, ogsagt er, að I verkum
hans megi greinilega sjá áhrif frá
þessu umhverfi.
Að Flúöum er heimavistarskóli
sveitarinnar. Þar er lika sund-
laug og myndarlegt félagsheim-
ili. Jaröhiti er á töluverðu svæöi
og mikil gróöurhúsarækt.
Frá Flúöum liggur leiöin norö-
ur þurra valllendisbakka meö-
fram Minni-Laxá. I lægöinni, sem
áin rennur um, er kirkjustaðurinn
Hruni á hægri hönd. Flestir
þekkja þjóösöguna um dansinn I
Hruna, en samkvæmt henni sökk
þarnakirkjafuli afdansandifólki
á sjálfa jólanótt. Ofan viö bæinn
er klettahaus, sem sjá má úr
mannsandlit og er þar kominn
Hrunakarl.
Viö getum fylgt veginum dálitiö
lengra i norðurátt, og þá birtist
okkur brátt Hvitá, þar sem hún
kemur fram úr gljúfrunum. Aust-
an við ána blasir viö kirkjustaö-
urinn Tungufell, sem er fjærst sjó
af öllum bæjum á Suðurlandi, og
hér látum viö ferö okkar um
Hreppana lokiö.
Framhald á bls. 36
Raforkuverin I Sogi. Séö aö Þingvallavatni.
„Húsiö" á Eyrarbakka.
Frá Eyrarbakka.
Þorlákshöfn.