Tíminn - 12.09.1976, Blaðsíða 21
20
TÍMINN
Sunnudagur 12. september 1976.
Sunnudagur 12. september 1976.
TÍMINN
21
Múrarar aö störfum. Höggmynd eftir Aage Nielsen-Edwin. Hún stendur f Bröndshöj I Kaupmannahöfn.
VIÐ Skeggjagötu i Reykjavik býr
maður, sem heitir Aage Niel-
sen-Edwin. Hann fæddist og ólst
upp i Danmörku, en hefur átt
heima á íslandi um langt árabil.
Aage Nielsen-Edwin er mynd-
höggvari að mennt og þannig úr
garöi gerður, aö flest leikur i
höndum hans, sem hann snertir á,
og hafa margir tslendingar séð
þess ljósan vott i myndum hans.
Hann var svo vinsamlegur að
leyfa blaðamanni frá Ttmanum
að eiga við sig stutt spjall fyrir
skömmu, og fer meginhluti þeirr-
ar orðræðu hér á eftir.
Sýndi eingöngu
höggmyndir
Við skulum byrja á þvi að fræð-
ast ofurlitið um manninn sjálfan.
— Hvar i Danmörku var þaö,
sem þú leizt fyrst dagsins ljós,
Aage?
— Ég er Kaupmannahafn-
arbúi, — eöa var það, öllu heldur.
Ég fæddist og ólst upp i miðborg
Kaupmannahafnar. Fæöingarár
mitt er 1898, svo þú sérð aö ég á
ekki langt eftir i áttrætt. Faðir
minn var kaupmaður og rak eigin
verzlun.
— Þú hefur notið skólagöngu I
æsku?
— Fyrst gekk ég i barnaskóla,
eins og lög gera ráð fyrir, en þeg-
ar ég var fjórtán ára, var ég
sendur til náms i Konunglegu
Postulinsverksmiðjunni i Kaup-
mannahöfn. Og þar átti ég vita-
skuld að læra allt sem unnið var i
þeirri ágætu verksmiðju. Mér
þótti þetta nám leiðinlegt, en
þraukaði þó tímann á enda og
lauk námi, en stundaöi þetta verk
aldrei að neinu ráði.
Eftir þetta fór ég i listaháskóla i
Kaupmannahöfn og stundaði þar
nám i höggmyndalist i nokkur ár.
Svo kom að þvi að ég fór aö halda
sjálfstæðar sýningar, ég sýndi
alloft i Kaupmannahöfn, — og
eingöngu höggmyndir, þvi það
varsú listgrein sem ég hafði lært.
Enn fremur voru svokallaðar
frjálsar sýningar, þar sem marg-
ir listamenn sýndu i einu, og ég
tók þátt i mörgum slíkum sam-
sýningum, og ævinlega sem
myndhöggvari. Og nú eru verk
min komin viðs vegar um Kaup-
mannahöfn.
— Starfaöir þú svo lengi I Dan-
mörku sem myndhöggvari?
— Já, ég starfaði þar óslitið til
ársins 1946, — og nokkru lengur
þó. En mig hafði lengi langað til
þessað ferðasttil annarra landa,
einkum þó Islands. A striðsárun-
um var auðvitað ekki um neitt
slikt að ræða, og fyrst eftir aö
striðinu lauk, var ekki heldur um
svo mjög margar leiðir að velja —
nema þá vestur á bóginn, til Is-
lands.
Hugurinn stefndi til
íslands
— Hvernig stóö á þvl aö þig
langaöi svo mjög aö koma
hingaö?
— Frumorsökin mun hafa
verið sú, að i Kaupmannahöfn
kynntist ég islenzkri konu, sem
hét Asta Valgeröur og var dóttir
Asmundar Einarssonar, sjó-
manns i Reykjavik. Við Asta
gengum i hjónaband árið 1920 og
bjuggum I Kaupmannahöfn.
— Þú hefur kannski kynnzt
fleiri islendingum I Kaupmanna-
höfn en stúlkunni, sem varö eigin-
kona þin?
— Já, mörgum öörum! Sumir
Islendingar sem ég kynntist,
stunduðu nám á Listaháskólan-
um, i þeim hópi var Nina
Sæmundsson, hún var i skólanum
samtimis mér. En kona min var
aidrei í þeim skóla, ég kynntist
henni I félagsskap annarra ís-
lendinga, utan skólans.
Ég minntist áðan á árið 1946.
Þá höföu hagir minir breytzt á
þann veg, aö ég var búinn að
missa konu mina. Heimsstyrjöld-
inni var lokið.Danmörkvar aftur
frjáls, en sárin, sem striðið hafði
skiliö eftir, voru opin og ógróin.
Undir þessum kringumstæðum
langaði mig aö komast eitthvað
að heiman — og helzt til Islands.
— Sá draumur hefur lika
rætzt?
— Já, ég kom hingað áriö 1947,
var hér i nokkur ár, og kenndi viö
Handiðaskólann.
— Hvaö kenndir þú þar?
— Ég var teiknikennari, og auk
þess geröi ég talsvert af andlits-
myndum á þessum árum. Tvær
þeirra standa á Heilsuverndar-
stöð Reykjavikur, þær eru af
Siguröi Magnússyni lækni og
Magnúsi Péturssyni, fyrrverandi
bæjarlækni i Reykjavik.
— Þú hefur auövitaö veriö i
nánum tengslum viö tslendinga I
Kaupm annahöf n, þar sem þú
varst kvæntur islenzkri konu?
— Nei, ekki svo mjög. En mér
er minnisstætt, aö einu sinni kom
islenzkkona tilmin og bað mig að
gera mynd fyrir sig, af föður
hennar, Friðriki Wathne, en hann
var bróðir Ottós Wathne, sem
margir Austfirðingar kannast
við. Jú, ég gerði þetta, myndin fór
til Islands, og mér er sagt að hún
standi austur á Seyðisfiröi en ég
hef aldrei séð hana, þvi aö ég hef
aldrei komið til Seyðisfjarðar.
Reykjavík gamla
timans
— Nú ert þú flestum mönnum
fróöari um Reykjavik og sögu
hennar. Hvenær öölaðist þú
áhuga þinn á þeim hlutum?
— Þegar ég haföi átt heima i
Reykjaviki sexár, ogveriðkenn-
ari i Handiðaskólanum hér, fór ég
til Danmerkur ograkmálaraskóla
i Hellerup. Svo liðu árin og mig
fór aftur að langa til Islands.
Ég kom hingað árið 1960, og þá
kom i minn hlut aö gera likan af
Reykjavik, eins og hún var áriö'
1786. Likanið var notaö á sýningu
sem haldin var á 175 ára afmæli
Reykjavikur, ogviðgeröum þetta
likan í sameiningu, Eggert
Guömundsson listmálari og ég.
Þetta varð til þess, að ég fékk
mjög mikinn áhuga á sögu bæj-
arins, ég varö mér úti um bækur,
svo ég gæti gert mér sem bezta
grein fyrir þvi, hvernig bærinn
heföi verið á þessum tima, og las
ókjörin öll, enda varð ég margs
áskynja, sem ég vissi ekki áöur.
Ég komst aö raun um, að til voru
gamlar myndir af Reykjavik,
teiknaðar af mönnum sem þá
voru á dögum. Mynd frá 1786 var
teiknuð af Sæmundi Hólm og
mynd frá 1810 var teiknuð af
Moltke greifa. Hann haföi snúið
baki I amtmannshúsiö, en andlit-
inu aö Snæfellsjökli, þegar hann
teiknaði myndina. — Ég neita þvi
ekki, að mér fannst þessum
myndum vera í ýmsu áfátt, og ég
hugsaði með mér að gaman væri
að gera aðrar myndir og betri, —
það er að segja sannari og ná-
kvæmari.
Ég gerði svo þetta, teiknaði
þessar tvær myndir og studdist
við myndir sem Gaimard hafði
gert. Með i leiöangri hans var
franskur málari, sem hét Mayer,
og mér lék grunur á, að eitthvað
væri til af myndum frá Islandi
eftir hann. Ég reyndi að rekja
slóð hans suður I Frakklandi, og
ég komst að raun um, aö hann
hafði reyndar haft heim með sér
myndir héðan, en þeim var
brennt á striðsárunum. Svo fór
um sjóferð þá.
Drengur meö fuglsunga. Styttan
stendur I garöi I Kaupmannahöfn.
Skálholtssveinninn, sem rætt er um I þessu viötali. Hér sést þessi fræga
mynd fró þrem hliöum, eins og lesendur munu sjó.
Timamynd: Róbert.
Aage-Nielsen-Edwin situr hér hjá mynd af Reykjavik, eins og hún var áriö 1876, fyrir réttum hundraö árum
k
Danskur listamaður á íslandi
Aage Nielsen-Edwin er einn hinna hljóðlátu og prúðu í mannfélaginu. Hann hefur
ekki hátt, og hann slær ekki um sig með auglýsingum. Hlédrægni er oft samferða
snilligáfum, og fólk ætti að veita listamönnum þeim mun meiri athygli, sem
þeir láta minna yfir sér
Siðar meir komu Islendingar
sjálfir til skjalanna, Ariö 1874
mældiSveinn Sveinsson bæinn, og
skáldið Benedikt Gröndal teikn-
aöiyfirlitsmyndaf Reykjavik. En
þóttGröndal væri ágætt skáld, og
þótt Dægradvöl sé prýöisbók, þá
var mynd skáldsins af Reykjavik
langt frá þvi aö vera fullkomin.
Henni var þvert á móti verulega
ábótavant. Það fór þvi svo, að ég
leiðrétti einnig þessa mynd og
gerði eins „visindalega rétta”
mynd af Reykjavik þess tima, og
mér var unnt.
Ég hef, með öðrum oröum,
teiknað fjórar myndir af Reykja-
vik, eins og hún leit úr árið 1786,
1801, 1836 og 1876. En nú er ekki
lengur þörf á þvi að gera slíkar
yfirlitsmyndir meö handafli viö
teikniborð. Nú fljúga flugvélar,
smáar og stórar, yfir Reykjavik
oft á dag, og hægt er aö verða sér
úti um yfirlitsmynd, tekna úr
lofti, svo að seg ja hvenær sem er.
Menn eiga ekki
að „leiðrétta”
listaverk annarra
— Nú er gamla altaristaflan úr
Þingvallakirkju komin heim eftir
langa útivist, eins og flestum er i
fersku minni úr fréttum. Er þaö
ekki rétt aö þú hafiö unniö mikiö
að endurgerö hennar?
— Jú, það er rétt, og ég gerði
„kopiu” af henni. Þaö fer þannig
fram, að fyrst teiknar maður
hlutinn, eða dregur hann upp.
Siðan er málað undir, og reynt að
setja hvern einasta lit nákvæm-
lega þar sem hann á aö vera, og
.æskilegast er meira að segja að
leiðrétta ekki skyssur þess
manns, sem fyrstur geröi mynd-
ina, — þvi aö annars er maður
farinn að falsa verk hans! Þetta
er allt önnur list en að mála
sjálfur, frá eigin brjósti. Lista-
maður, sem málar sina eigin
mynd, er i raun og veru fullkom-
lega frjáls og engu háður nema
hugmyndaflugi og smekkvisi
sjálfs sin. En þegar hann hefúr
fengið i hendur verk annars
manns til þess aö gera viö
Móöir og barn. Þessi stytta Aage,
er á safni i Ripe á Jótlandi.
skemmdir á þvi, er hann um leið
bundinn i báða skó — gersamlega
háöur þeim listamanni, sem
myndina gerði i öndveröu. Hann
getur brunnið i skinninu að laga
og leiörétta galla og misfellur, —
en hann má ekki leyfa sér þvi-
likan munaö, ef hann vill vera
trúr út i yztu æsar.
— Var ekki mjög mikið verk aö
gera viö altaristöfluna frá Þing-
völlum?
— Jú, það var bæði mikil vinna
og seinleg. Ég vann látlaust að
þessu verkefni i nærri þrjá
mánuöi og gerði sama og ekkert
annað. Ég sat lon og don i' Þjóö-
minjaáafninu, uppi i turni, Þar
var dýrlegt útsýni, þá sjaldan ég
Steingrimur Jónsson rafmagns-
stjóri, höggmynd eftir Aage.
gaf mér tima til þess að standa
upp oglita útum glugga. A vissan
hátt var verkiö sjálft llka
skemmtilegt, þótt þaö væri vand-
unniö, og mér þykir vænt um að
geta sagt með sanni, að varla er
hægt að sjá mun á þvi sem ég
geröi og hinu, sem eldra er. —
Ég var ekki við aö flytja altaris-
töfluna austur að Þingvöllum, en
hins vegar sá ég kvikmynd af
þeim atburði.
Gamlar myndir geta
leynzt viða
— Er þaö ekki rétt, sem ég
hygg, aö þú hafir gert mikið af
barnamyndum?
— Ekki vil ég nú segja, að það
sé mikið, en nokkrar barnamynd-
ir hef ég teiknað. Það er miklu
meiri vandi en flestir halda, þvi
að börn eiga svo erfitt með að
sitja lengi kyrr, og enginn lista-
maður getur gert mynd af manni,
sem er á sifelldri hreyfingu. Ég
hef alltaf veriö mjög kröfuharður
um að fyrirmyndir minar séu al-
veg hreyfingarlausar á meðan ég
vinn verk mitt, aðöðrum kosti get
ég blátt áfram ekki unnið.
— Þaö mun nú samt vera til
eftir þig frægstytta af ungmenni,
svokallaður Skálholtssveinn.
— Ójá, það er rétt. Magnús
Pétursson læknir gekkst fyrir þvi
að þessi mynd var gerð. Siðan
keypti Minningarsjóður Soffiu
Guðlaugsdóttur styttuna, það
voru gerð allmörg eintök af
henni, og Skálholtssveininum
hefur verið úthlutað til nokkurra
islenzkra leikara, en satt að segja
hefég ekki fylgzt meö þvi, hversu
viöa þetta verk mitt hefur farið.
Ég var i Kaupmannahöfn, þeg-
ar ég bjó Skálholtssveininn til.
Það var ein helzta ánægja min i
mörg ár að fara utan á sumrin,
Teikning, sem Aage Nielsen-Edwin hefur gert, af Reykjavfk, eins og hún var áriö 1786. Þaö er þó aöeins
hluti af bænum, sem hér sést, og gatan á milli húsaraöanna er Aöalstræti.
þótt ég ættihér heima ogynni hér
að vetrinum. Á þessum ferðum
minum var ég sífellt á höttunum
eftir myndum frá tslandi, göml-
um eða nýjum, og mér varð oft
furðuvel ágengt. Þaö er ótrúlegt,
hve viöa slíkir hlutir geta leynzt.
Einu sinni rakst ég á mynd af
Reykjavik frá þvi um siöustu
aldamót. Þegar ég kom meöhana
hingaö til Reykjavikur, kannaðist
enginn við hana, og liklega hefur
tilvist hennar aldrei veríö á
margra vitoröi.
— Hefurþú ekkigrúskaö I sögu
gamalla húsa I sambandi viö list
þi'na?
— Jú, komið hefur það fyrir.
— Viltu ekki segja mér eitt-
hvaö af þvi?
— Já, mér dettur þá fyrst I hug
gamla Fangahúsið, þar sem
stjórnarráð Islands situr nú. Til
er gömul uppmæling — grunn-
teikning — af þessu fræga húsi,
gerð af lautinant Olsen árið 1801.
Þar skrifar karlinn athugasemdir
um hvert herbergi, til hvers það
skuli nota. Á einum staö er þess
getið, aö hér sofi þjónustustúlka
tugthúsvarðarins, og á öörum
stendur: hér var áður kamar, nú
er hér búr. — Fleira mætti telja,
en ég læt þetta nægja. Mér hefur
alltaf þótt mjög gaman aö skoöa
þessa teikningu og lesa athuga-
semdir þessa löngu horfna Norð-
manns um eitt sögufrægasta hús
Reykjavikur. Sjálfsagt hefur 01-
sen verið fyndinn náungi, og ef til
vill hefur húmor hans veriö dá-
litiö grófur — en gaman er að lesa
þessar athugasemdir hans, eftir
svo langan tima.
Það er gaman að
kenna íslendingum
dönsku
— Svo viö vlkjum aftur aö
sjálfum þér og list þinni: Hefur
þú ekki unniö mikiö fyrir einka-
aðila i Reykjavlk?
— Dálltið, en alls ekki mikið.
Jú, það er rétt, aö nokkur minni
háttar verk hafa orðið þannig til,
en það er ekki i svo stórum stíl, að
umræðuvert sé. Langoftast
teikna ég aðeins sjálfum mér til
ánægju og til þess að halda mér
við sem iistamanni.
— En listin hefur nú samt verið
aöalstarf þitt, ásamt kennslunni?
— Já, þaö er rétt. Hún er i raun
og veru eina ævistarf mitt. Eins
og ég sagöi fyrr i þessu spjalli, þá
var ég um árabil teiknikennari i
Handiöaskólanum. Fyrst var
þetta almennt teiknikenn-
arastarf, en svo fór ég aö kenna
fjarviddarteikningu, sem er allt
annar hlutur. Ég kenndi lika
nokkurár i Tækniskólanum, og ég
hef kennt dönsku i málaskólanum
Mimi. Mig langaraö bæta þvi við,
að dönskukennslan i Mimi er
skemmtilegast af þeim störfum,
sem ég var aö telja upp. Það er
ákaflega gaman að kenna dönsku
— ekki sizt kenna Islendingum
hana — og sérstaklega framburö-
inn.
— En erum viö ekki heldur
ónæmir á dönskuna, þótt hún
standi okkur svo nærri sem raun
er á?
— Þaö læt ég vera. Margir Is-
lendingar eiga auövelt með að
læra nógu mikiö i dönsku til þess
aö geta talað hana sér að gagni,
til dæmis á fe'rðalögum. Hins veg-
ar er framburði þeirra oftmjög
ábótavant, og þaö sem meira er:
þeir eiga iöulegt erfitt meö að
skilja dönsku, þegar þeir heyra
hana talaða. Þetta er þó I raun og
•veru mjög eðlilegt. Framburður
danskrar tungu er gerólikur
framburöi islenzks máls, og þeir
sem eru óvanir aö heyra dönsku
talaða, ná ekki þvi sem sagt er,
þegar Danir tala dönsku. tslend-
ingur, sem heyrir Dani tala
saman, og skilur varla orð af þvi
sem þeir segja, gæti hæglega
skilið öll oröin ef hann sæi þau á
bók: en eyra hans nemur ekki
hljóðin, af þvi að það er svo óvant
þeim.
Margt gamalt fólk, sem ég hef
talað við hér, kann dönsku furðu-
vel, en unga fólkið segist ekki
hafa mikinn áhuga á þessu tungu-
máli, enda er dönskukunnátta
þess oft næsta bágborin. Ég er
þeirrar skoðunar, aö Islendingar
eigi að kunna eitt Norðurlanda
mál, — að minnsta kosti. Menn
geta ferðazt um talsvert stórt
svæöi, án þess að rekast á neinn
tungumálamúrvegg, ef þeir
kunna eitt þessara mála, og auk
þess opnar sú kunnátta þeim
leiöir að bókum og blööum, sem
gefin eru út á hinum Norðurlönd-
unum, og þaö er mikils viröi.
Verð hér, þangað
til yfir lýkur
— Ert þú ekki i nánu sambandi
við aðra Norðurlandabúa hér á
tslandi?
— Nei, ég þekki aðeins Islend-
inga.
— Hefur þér ekki dottið ihug að
flytjast til Danmerkur og eyða
ellidögunum á æskuslóðum
þmurn?
— Nei, það dettur mér ekki i
hug að gera. Það getur vel veriö
aö ég skreppi til útlanda annað
slagiö, ef ég held lifi og heilsu en
égerákveðinn iþviað eiga heima
hér á Islandi, þangað til yfir lýk-
ur. Allir vinir minir og kunningj-
ar eru hér, og ég myndi verða
miklu meira einmana i Kaup-
mannahöfn. Menn eru hvergi eins
eiriir og i borgum.
— VS
tslenzk börn, teikning eftir Aage Nielsen-Edwin.