Fréttablaðið - 01.12.2005, Blaðsíða 28

1. desember 2005 FIMMTUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FRÉTTASTJÓRI: Arndís Þorgeirsdóttir VARAFRÉTTASTJÓRI:
Trausti Hafliðason FULLTRÚI RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI:
550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA:
Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá
blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Árið hófst með fáheyrðum frost-
hörkum, svo að gengt var úr
Reykjavík út í Engey og Viðey
og einir sjö ísbirnir gengu á land
fyrir norðan og austan. Faxaflóinn
var nær allur ein íshella. Katla
gaus í kaupbæti. Spænska veikin
lagði síðar um árið tæplega fimm
hundruð manns í gröfina, þar af
helminginn í Reykjavík. Blöðin
hættu að koma út, búðir stóðu lok-
aðar. Stríðinu mikla lauk um líkt
leyti eftir fjögurra ára blóðbað.
Einn atburður gnæfði samt yfir
aðra hér heima þetta örlagaríka
ár, 1918. Ísland varð fullvalda
ríki hinn 1. desember að loknu
löngu þrefi við dönsku stjórnina
og innbyrðis hér heima. Forfeður
okkar og mæður fögnuðu fullveld-
inu þennan dag eins og þau höfðu
fagnað stríðslokunum þrem vikum
fyrr: í skugga dauðans.
Við höfðum fengið heima-
stjórn 1904, en hún var auðvit-
að bara áfangi á langri leið, ekki
endastöð. Fjórum árum síðar var
frumvarp til laga um samband
Íslands og Danmerkur næsta ald-
arfjórðunginn („Uppkastið“) borið
undir atkvæði þjóðarinnar. Báðir
helztu stjórnmálaleiðtogar lands-
ins studdu frumvarpið, Hannes
Hafstein ráðherra og Valtýr Guð-
mundsson, sem lagði grunninn að
heimastjórninni, en allt kom fyrir
ekki: Uppkastið var kolfellt. Kjós-
endur notuðu ferðina á kjörstað til
að leggja blessun sína yfir áfeng-
isbann með 60 prósent greiddra
atkvæða gegn 40 prósent. Landið
logaði í illdeilum næstu ár, stafn-
anna á milli, svo að fara varð aftur
á Sturlungaöld til að finna sam-
jöfnuð. Þannig gerðist það, að full-
veldið fékkst ekki fyrr en 1918.
Að fullveldinu fengnu, tíu árum
of seint, vantaði ekki mikið upp
á fullt sjálfstæði. Það, sem enn
skorti á, var helzt það, að Danir
fóru enn með utanríkismál Íslands
í umboði Íslendinga og gættu jafn-
framt fiskveiða í landhelgi Íslands
og Hæstiréttur Dana var æðsta
dómsvald í íslenzkum málum,
þar til Íslendingar stofnuðu eigin
Hæstarétt, og það var gert strax
1920. Eftir stóðu þá utanríkismál-
in og einnig spurningin um það,
hvort Ísland ætti að fengnu fullu
sjálfstæði að halda formlegu sam-
bandi við dönsku krúnuna eins og
t.a.m. Kanada og Ástralía standa
enn í dag í sambandi við brezku
krúnuna. Íslendingar töldu lang-
flestir sjálfsagt að slíta til fulls
sambandinu við danska kónginn
og stofna heldur lýðveldi, og sú
varð raunin 1944.
Það gerðist þó ekki átakalaust.
Um það leyti sem endurskoðun
sambandslaganna frá 1918 komst
á dagskrá, höfðu þýzkir nasistar
hernumið Danmörku. Íslending-
ar skiptust nú í tvær fylkingar.
Hraðskilnaðarmenn litu svo á, að
hernám Danmerkur vorið 1940
gerði Dönum ókleift að efna sam-
bandslagasamninginn frá 1918
og því væri rétt að rifta honum
og stofna sjálfstætt lýðveldi á
Íslandi eins fljótt og hægt væri.
Lögskilnaðarmenn vildu bíða.
Guðmundur Hannesson læknir
lýsti sjónarmiði þeirra svo: „Ég
er gamall skilnaðarmaður og er
það enn, þótt sambandið við Dani
hafi stórkostlega breytzt til batn-
aðar á síðari árum. Eigi að síður
vil ég ekki hrapa að skilnaði að
svo stöddu, meðal annars vegna
þess: að okkur ber að halda gerða
samninga, og: að okkur er skylt
að koma vel og virðulega fram
við konung vorn og Dani.“ Lög-
skilnaðarmönnum þótti það ekki
eiga vel við að segja sig úr lögum
við hernumda þjóð. Niðurstaðan
varð málamiðlun. Lögskilnað-
armönnum tókst að aftra því, að
sambandslagasamningnum frá
1918 væri rift vegna ósjálfráð-
inna vanefnda hernuminnar þjóð-
ar. Hraðskilnaðarmönnum tókst
á hinn bóginn að aftra því, að
lýðveldisstofnunin væri látin bíða
stríðslokanna. Hún var samþykkt
í þjóðaratkvæðagreiðslu 1944 með
95 prósent atkvæða gegn rösklega
1 prósenti.
Danir voru ekki allir ánægð-
ir með þessi málalok. Þeir hefðu
heldur kosið, að Íslendingar biðu
stríðslokanna og þjóðirnar skildu
að skiptum sem tvær frjálsar
og fullvalda þjóðir. En þeir létu
Íslendinga ekki gjalda þessara
lykta. Danir sýndu hug sinn í
verki við lausn handritamálsins
aldarfjórðungi síðar. Þeir sýndu
Íslendingum þá slíka nærgætni
og rausn, að síðan hefur hvergi
borið skugga á samband þjóð-
anna. ■
Frá fullveldi til sjálfstæðis
Hrósar Viðskiptablaðinu
Ögmundur Jónasson er aðdáandi
Viðskiptablaðsins. Það „er skemmti-
legt blað og á skilið mikla útbreiðslu,“
skrifar hann á vefsíðu sína í vikunni.
Þetta kemur kannski einhverjum á óvart
þar sem gjarnan er litið á Viðskipta-
blaðið sem óformlegt málgagn gamla
valdakjarnans í Sjálfstæðisflokknum. En
sannleikurinn er sá að taugar eru á milli
rauðliða og þessara sjálfstæðis-
manna og samhljómur í skoðun-
um á ótrúlegustu sviðum; munu
þeir vel geta hugsað sér að eiga
nánara samstarf í stjórnmál-
um. Ögmundur hefur þó fyr-
irvara á hrósi sínu. Segir að
skoðanir blaðsins séu ekki
endilega eftirsóknarverðar.
En þar séu skemmtilegir
pennar og nefnir sérstaklega
Birga Tjörva Pétursson, náinn
samverkamann Hannesar Hólmsteins
Gissurarsonar.
Vatn
Birgir Tjörvi birti pistil um vatn í Við-
skiptablaðinu á dögunum, en vatn er
einmitt nýjasta hugðarefni Ögmundar.
„Grein Birgis Tjörva er um margt ágæt
nema hvað að niðurstöður hans orka
nokkuð tvímælis,“ skrifar Ögmundur og
vill greinilega ekki styggja höfundinn
um of. „Birgir Tjörvi skilur ekkert í því
að samtök á borð við BSRB skuli vera
að beita sér í þágu þess að vatn verði
skilgreint sem almannaeign en ekki
sem hver önnur verslunarvara.
Ég velti því fyrir mér hvort Birgir
Tjörvi hafi kynnt sér afleiðingar þess
að einkavæða vatnsveiturnar. ...
Nánast allstaðar hefur þetta verið
til ills. Sannast sagna er ég svolítið
undrandi á því að skríbent Viðskipta-
blaðsins hafi ekki kynnt sér þessar hliðar
málsins“.
Einkavæðing vatns
„Mín tilfinning er sú að Birgir Tjörvi
vilji vera sanngjarn,“ skrifar Ögmundur.
„Þegar hann furðar sig á því að BSRB
beiti sér gegn einkavæðingu á vatni þá
vil ég upplýsa hann um að einkavæðing
á vatni hefur nánast alls staðar leitt til
hærra verðlags neytenda og lakari starfs-
kjara þeirra sem sinna þessari þjónustu.
... Það er til marks um lifandi réttlætis-
kennd að vilja varðveita umhverfið og
þar með vatnið sem eign okkar allra. ...
Þau lagafrumvörp um eignarrétt á vatni,
sem nú liggja fyrir Alþingi, styrkja eign-
arrétt einkaaðila og ganga þvert á þær
kröfur sem nú hljóma... frá samtökum
launafólks og almannasamtökum, að
vatnið skuli um alla framtíð vera okkar
allra.“ gm@frettabladid.is
Í DAG
SJÁLFSTÆÐI
ÍSLANDS
ÞORVALDUR
GYLFASON
Forfeður okkar og mæður
fögnuðu fullveldinu þennan
dag eins og þau höfðu fagnað
stríðslokunum þrem vikum
fyrr: í skugga dauðans.
Framtíð Byggðastofnunar hangir greinilega á bláþræði um þessar mundir, og ekki í fyrsta skipti sem blæs hressilega um þá stofnun. Forveri Byggðastofnunar - Framkvæmda-
stofnun ríkisins - var mjög umdeild allt frá því henni var komið
á fót í tíð vinstri stjórnarinnar sem tók við völdum árið 1971
af Viðreisnarstjórninni svokölluðu. Helsta minnismerki um þá
stofnun er húsbyggingin við Rauðarárstíg, þar sem utanríkis-
ráðuneytið er nú til húsa. Síðar var nafni og skipulagi Fram-
kvæmdastofnunar ríkisins breytt í Byggðastofnun árið 1985 og
enn síðar voru höfuðstöðvar stofnunarinnar fluttar til Sauðár-
króks, þar sem hún er nú til húsa.
Með breytingum á fjármálamarkaði breyttist hlutverk
Byggðastofnunar, og það er eins og ráðamenn hafi ekki áttað sig
á hver þróunin yrði varðandi Byggðastofnun, og því hefur starf-
semi hennar siglt í strand ef svo má segja. Það er vissulega þörf á
því að styrkja byggðir landsins, en það verður að vera á einhverj-
um skynsamlegum nótum. Þróun síðustu missera hefur verið
sú að mörg fyrirtæki sem voru í viðskiptum við Byggðastofnun
hafa farið til annarra lánastofnana, og það eru að sjálfsögðu best
stæðu fyrirtækin, sem almennar lánastofnanir sjá sér einhvern
hag í að lána til. Illa stæð fyrirtæki hafa þá gjarnan orðið eftir
hjá Byggðastofnun, og gera má ráð fyrir því að fjárhagsvandi
stofnunarinnar nú sé að miklu leyti tilkominn vegna breytinga
á fjármálamarkaði. Það er líklega búið að gera margar úttektir
og athuganir á Byggðastofnun varðandi framtíðarmarkmið og
starfsemi stofnunarinnar, og það er þá spurning hvort ekki ætti
að stokka spilin rækilega upp og horfa raunsæjum augum á fram-
tíðina í þessu tilliti. Tilvera stofnunarinnar á Sauðárkróki má
ekki standa í vegi fyrir eðlilegri þróun í þessum efnum. Auðvit-
að getur það verið sárt fyrir starfsmennina að sjá á eftir vinnu-
staðnum, en er þá ekki hægt að fela starfsmönnunum einhver
önnur verkefni, sem eru við þeirra hæfi. Nýverið ákvað dóms-
málaráðherra með einu pennastriki að flytja innheimtu sekta
frá lögregunni í Reykjavík og til Blönduóss og hefur það fallið
í góðan jarðveg þar. Væri ekki með sama hætti hægt að flytja
einhverja starfsemi sem heyrir undir iðnaðarráðuneytið til Sauð-
árkróks? Hluti af núverandi starfsemi Byggðastofnunar yrði þá
flutt til atvinnuþróunarfélaga sem eru starfandi víða um land, og
eru í nánari tengslum við einstök fyrirtæki og aðra starfsemi á
viðkomandi landsvæði, en mistýrð stofnun á Sauðárkróki.
Endalausar úttektir og starfshópar eru varla pappírsins virði,
þarna verður iðnaðarráðherra að höggva á hnútinn en ekki að
boða eilífar skammtímalausnir, sem sumar hverjar virðast
vera á nokkuð gráu svæði eins og áframhaldandi lánveitingar
stofnunarinnar. Það verður líka að gera þær kröfur til almennra
lánastofnana að þær sinni landsbyggðinni, ekki síður en fyrir-
tækjum og einstaklingum á höfuðborgarsvæðinu, en á það hefur
skort í ýmsum tilfellum. Landsbyggðarfólk situr ekki við sama
borð í þessum efnum og aðrir landsmenn eins og dæmin sanna.
SJÓNARMIÐ
KÁRI JÓNASSON
Framtíð umdeildrar stofnunar á tímamótum.
Tilvera
Byggðastofnunar
Endalausar úttekir og starfshópar eru varla pappírs-
ins virði, þarna verður iðnaðarráðherra að höggva á
hnútinn , en ekki að boða eilífar skammtímalausnir,
sem sumar hverjar virðst vera á nokkuð gráu svæði
eins og áframhaldandi lánveitingar stofnunarinnar
AUGL†SINGASÍMI
550 5000
FYLGIR FRÉTTABLA‹INU ALLA MI‹VIKUDAGA
Mest lesna
vi›skiptabla›i›
G
al
lu
p
kö
nn
un
f
yr
ir
36
5
pr
en
tm
i›
la
m
aí
2
00
5.