Tíminn - 06.02.1977, Blaðsíða 28

28
Sunnudagur 6. febrúar 1977
Valgarður L. Jónsson:
Sjón er
sögu
ríkari,
virðum
fornar
dyggðir
Ein ástæöa þess aö bændur
hætta mjólkurframleiöslu, svo
sem raun ber vitni, er hin mikla
binding einyrkjans viö mjaltir
og hiröingu kúnna. Kýr eru
mjög vanafastar og viökvæmar,
þvi fara afuröirnar af þeim
eftir umhiröu, á ég þá viö þær
kýr meö mjólkurhæfni, sem viö-
unandi telst og betri. Min
reynsla er sú aö bezt sé aö
mjólka alltaf á sama tima. Alla
tiö meðan ég vann og réöi fjós-
verkum, var ég strangur á þvi
við sjálfan mig og aðra, aö
mjaltirhæfustá minútunni kl. 6,
kvölds og morgna allt áriö.
Júgurbólga var lika óþekkt
fyrirbæri i minni hjörð, um þaö
geta dýralæknar boriö. Hér hafa
veriö kýr, sem voru svo
nákvæmar, aö væri vélin ekki
sett á þær á minútunni, þá
flæddi mjólkin niöur úr öllum
spenum.
Ég hef góöa kú i huga, sem er
nýfarin, hún var lausmjólka, en
lak sig ekki, nema ef skakkaöi
mjöltum. Margir munu kannast
við þaö hvaö kýr geta verið
nákvæmar meö aö koma heim
aö sumrinu á réttum tima, þá er
oftein sem hefur forustuna. baö
er staöreynd, aö ef kýr eiga að
gefa fulla nyt, svo sem þær hafa
eðli til, þá þarf aö sýna þeim
rnikla nærgætni. Þegar ég tók
hér viö búi 1953, af þeim miklu
reglu- og snyrtilegu sæmdar-
hjónum, sem hér bjuggu, þá
sagöi Margrét húsfreyja, þegar
hún afhenti mér kýrnar, eftir-
minnileg orð, sem geymzt hafa
mér i minni, og ráöið miklu i
minni athöfn i fjósi og við önnur
bústörf. Hún sagði: „Hér eru
kýrnar, þær mjólka eftir þvi
sem með þær er fariö”. Ekki
voru þau orö fleiri, en sögöu allt,
sem þurfti, væru þau hugsuö og
skilin.
Þetta er sönn lýsing, sem
alltaf veröur i gildi. Þess vegna
er ekki sama hvernig bústörf
eru unnin. Dýrin, sem okkur er
trúaö fyrir, eru lifandi verur,
sem ekki geta kært né klagaö,
þvi er þaö hin forna dyggö og
mannkærleikur, sem veröur aö
vera rikjandi og ráöandi i huga
þess manns, sem dýrin um-
gangast. Þess vegna er starf
þeirra, sem bústörfin vinna,
vandasamt ábyrgöarstarf. baö
skyldi enginn leyfa sér virö-
ingar sinnar vegna að tala niðr-
andioröum um dýrinné þá, sem
þau annast.
Mér hefur oft komið I hug sú
hugmynd, aö svipuö skylda yröi
þeim gerö, sem á bændaskóla
sækja til að læra búfræði, og sú
fasta kvöö, sem sjómönnum er á
heröar lögö, sem sé sú aö þeir
veröa aö sanna aö þeir séu búnir
aö vera minnst tvö ár hásetar á
skipum. Þar með hafi þeir
þekkingu á starfinu, sem þeir
eru að sækja um bóklega
fræöslu I, þá hafa þeir þetta
starf ihugasem framtiöarstarf.
Væri ekki svipuö undirstööu-
þjálfun jafn æskileg fyrir inn-
göngu I bændaskólana? Þeir
sem uppaldir eru I sveit
uppfylltu þessi skilyrði aö sjálf-
sögöu, en hvaö um hina, sem
ekkert þekkja til þeirra fjöl-
þættu starfa, sem bústörfin eru?
Þaö hefur heyrzt, aö óþekktar-
krakkar úr Reykjavik t.d. séu
sendir út úr þéttbýlinu, upp i
sveit. Þaö hefur oft reynzt góð
lausn, aö sagt er, og til baka
hafa komiö dugandi menn, sem
búiö var aö temja. Oft verður
gæðingur úr göldum fola.
En nú er engin vissa fyrir þvi
að slikir unglingar séu þeim
vanda vaxnir aö takast bústörf
á hendur, oft hafa þeir áhuga á
allt ööru starfi. Stundum er
sagt: Hann hefur svo gaman af
hestum. Viö þvi vildi ég hrein-
lega vara, þó hestamennska sé
gott tómstundagaman, sé inni-
setufólki nauösynleg upplyfting
ogæðimörgum gleöigjafi. Þetta
er allt gott og blessaö, þó svo
framarlega aö fólk kunni aö
umgangast hestinn af nærgætni
og mannúö, engin skepna er við-
kvæmari en hann. Aöhafa gam-
an af hestum er enginn mæli-
kvarði á þaö, hvort i manninum
býr góður og hygginn bóndi, þó
að svo geti veriö, en eftir þvi
hefi ég tekiö aö þeir sem ganga
meö hestadellu, eru oft þaö af
henni sýktir, að annað I starfi
þess bónda liður fyrir og situr á
hakanum.
Starf nútima bóndans er þaö
margslungiö og fjölþætt, aö
meðferð hesta er aðeins litill
angi á stórri grein. Þvi teldi ég
þaö mikiö öryggi fyrir væntan-
lega nemendur i bændaskólum,
aö þeir heföu t.d. tveggja ára
reynslu minnst, af bústörfum,
svipaö og sjómenn verða aö
hafa i sinu fagi. Sannleikurinn
er sá, aö framhaldsnám ungs
fólks á tslandi er oröiö aö metn-
aðarmáli foreldranna. I alltof
mörgum tilfellum skipa þau
börnum sinum I nám, sem börn-
in hafa engan áhuga á árangur-
inn veröur svo eftir þvi. Mitt álit
er þaö aö foreldrar eigi aö leita
til þess ýtrasta eftir þvi hjá
bömum sinum, hvaö þau vilji
sjálf, aldrei aö taka einhliöa
ákvöröun, heldur hafa full sam-
ráö viö börnin. Fólk verður aö
skiljaþaö aö þaö er stórákvörö-
unog getur veriö áhættusöm, aö
misnota sitt foreldra vald svo,
aö unglingnum getur stafaö
hætta af.
Nútimabörn eru alin upp viö
allsnægtir, þau taka þvi
snemma út þroska, eru full af
lifsorku og þrá til aö veröa þátt-
takendur meö þeim eldri i lifs-
baráttunni, og þaö er einmitt
þaö sem þau eiga aö fá tækifæri
til að gera. Viö könnumst við
unga drengi fulla af áhuga, sem
leita á starfsvettvang feðra eöa
bræöra, fara niöur i beitinga-
skúra til aö fá aö æfa sig, eöa á
fiskiplanið, já og finnst ekkert
meira heillandi en aö fá aö fara
einn róöur, hreint ævintýri.
Þessu höfum við veriö vitni aö,
og svo mætti lengi telja. Þaö er
einhver úrkynjun komin I is-
lenzka stofninn, ef þessi lifs-
þröttur er úr æöum horfinn meö
öllu, ekkitrúiégaö svosé. Hvaö
er menntun? Er þaö ekki ein-
faldlega þaö sem maöurinn hef-
ur lært og skynjaö og komizt i
snertingu viö? Ég tel aö mennt-
un felist i hverju mannlegu
starfi og hugsun.
Ég held aö okkur islendingum
ætti aö fara aö skiljast þaö, aö
timabært er oröiö aö miöa
menntunina viö okkar eigin
þarfir, við okkar starfsgreinar,
af hvaða tagi sem er. Þaö er
fyrirhyggjuleysi og óráð aö
kosta fólk i nám fyrir útlend-
inga. Þessi mál þurfa rækilegr-
ar könnunar viö og þaö fyrr en
siöar. Þaö má ekki skilja orö
minsvo.aöég sé á mótibóklegu
námi, þvi er öfugt fariö. Ég vil
aö ungu heilbrigöu fólki veröi
gefin kostur á þvi að kynnast
störfunum sem mest af eigin
raun, þvi aö sjón er sögu rikari.
1 staðinn fyrir herskyldu i
öörum löndum ættum viö aö
taka upp þegnskyldu, þar sem
unglingunum yröu kynnt sem
flest störf, þá ættu þeir hægara
meö að velja og hafna á eftir,
einnig efldist þroski þeirra og
þekking.
Af minni reynslu af ungling-
um, en hér hafa þeir æöi margir
unniö i gegnum árin, þá vil ég
segja þaö, aö þegar þessir ung-
lingar koma til okkar á vorin,
guggnir, stiröir og sem heila-
þvegnir eftir alltof langa inni-
setu, þá eru þeir fullir af for-
vitni, löngun til aö læra verkin,
kynnast dýrunum og umhverf-
inu, fullir hamingju og gleöi.
Þaö er sannarlega ánægjulegt
aö hafa þetta elskulega fólk i
návist sinni. Mörg þeirra hafa
fariö aö hausti kviönir fyrir
langri tilbreytingarlitilli inni-
veru vetrarlangt, og látið I ljósi
tiihlökkun til næsta sumars.
I upphafi þessa spjalls, var
minnzt á hve einyrkjabóndinn
er bundinn starfi sinu. Svo aö
eitt megi yfir alla ganga, varö-
andi friin, þá datt mér I hug
hvort ekki væri heillaráð að
gefa unglingum fri frá inniset-
unni, lofa þeim upp i sveit til aö
kynnast vetrarstarfi bóndans og
svo leysa hann af um tima svo
aö hann gæti tekiö sér fri til aö
útrétta o.fl. Ungt fólk, sem hef-
ur áhuga er mjög fljótt aö læra
til verka, þaö er min reynsla,
helzt vil ég fa þaö fólk sem
telst óvant. Þegar þaö hefur
eitthvaö séö eöa reynt annars
staðar viö allt aörar aöstæöur,
þá hættir þvi til að vilja ráöa sér
sjálft og halda sér við aörar
venjur, kannski læröar viö
frumstæöari skilyröi. Slik frí
myndu veröa unglingum góö
hressing frá innisetunni, þaö
yröi til þess aö þeir kæmu
áhugasamari i skólann næst og
árangurinn yröi eftir þvi. Þeg-
ar aflahrotur hafa komið á ver-
tiöinni og fólk hefur vantað til
starfa þá hefur hópum veriö
gefiö fri, og þetta unga fólk hef-
ur gengið ánægt til starfa öllum
til gagns og gleöi, þvi ungu fr-
ísku fólki fylgir gleöi. Þannig
gæti þaö unnið af sér þegn-
skylduvinnuna, dreift huganum
aö fleiri umhugsunarefnum,
þroskazt og lært meira.
Skólafólk segist vera látið
læra i skólunum fög sem þaö
noti aldrei i sambandi viö störf i
lifinu. Sennilega hæpiö aö pina
fólk tilaö læra þaö, sem þaö hef-
ur ekki áhuga á og er fánýtt. Ég
held aö þaö hafi verið á siðasta
ári, sem kom fram I sjónvarpi
kennari, sem haföi tekið upp
mjög frjálsa kennsluaöferð með
góöum árangri. Hann komst
nær börnunum á þennan hátt,
þetta varö náiö samstarf, þar
sem allir lögöu sig fram um aö
gera sitt bezta. Þetta mun hafa
reynzt vel, þannig þyrfti þetta
viöar aö vera. Þessi langa inni-
seta hjá ungu tápmiklu fólki hl-
ýtur aö vera þvi óeölileg og lam-
andi. Reyndar leynir sér ekki
hvernig fólkið er á vorin, þaö
vitum viö, sem tökúm viö börn-
um úr kaupstað, þaö tekur þau
nokkurn tima aö ná sinu eðli-
lega lifsfjöri. Þaö væri sjálfsagt
fleira innisetufólk, sem þyrfti aö
komast út i náttúruna og létta af
sér inniverumókinu, þá er góö
tilbreyting aö breyta um starf,
koma út i atvinnulifið og hjálpa
til.
Ekki er hópurinn stór, sem
vinnur aö staöaldri viö gömlu
undirstööuatvinnuvegina, ætli
bændur og sjómenn, samanlagt,
séu yfir: tiu þúsund? Þaö hlýtur
aö teljast lágt hlutfall miöað viö
fólksfjölda. Ég held, að talaö
hafi veriö um nú á dögunum, aö
helmingi fleiri dagblöö" væru
gefin út i henni litlu Reykjavik
enistórborginni New York. Þaö
er ekki aö marka þó aö Islend-
ingar séu nefndir skriffinnar á
heimsmælikvarða. Ég held, aö
þaö hafi verið rétt heyrt, að á
næstu f járlögum væri styrkur til
dagblaöa krónur fjörutiu
milljónii-, aöstandendum eins
blaös þótti þetta nokkuö hátt.
Það verður fróölegt aö heyra
hvort siödegisblööunum, sem
eru okkar framherjar i rétt-
lætisbaráttunni, þyki ekki sóaö I
óþarfa á þessum lið sem sumum
öðrum. Hvernig skila þessir
peningar Islenzku þjóöinniaröi?
Ekki i útflutningsverömætum,
eöa getur þaö verið? Ekki
varanlegum verömætum. Ætli
framleiöslan veröi ekki brennd
á öskuhaugum eöa öörum sorp-
’ilátum? Reyndar væri þaö bezt
viö eigandi trúi ég margir
myndu segja.
öllum aö skaölausu mætti
blööum fækka. Starfsfólkiö gæti
fengiö vinnuhjá bændum viö aö
leysa af I frium. Þá gætu áhuga-
samir málsnillingar kynnzt af
eigin raun þvi málefni sem þeir
hafa haft hvaö mestan áhuga á,
landbúnaðinum. Veri þeir vel-
komnir.
Ég vona aö rétt hafi veriö tek-
ið eftir hjá mér þó aö heyrnin sé
sködduö, aö landbúnaöarráö-
herrann okkar, hafi upplýst
okkur um þaö, aö ef allar gær-
umar okkar, ársframleiöslan,
væiufullunnar ilandinu, þá gæfi
þaö þjóöarbúinu i erlendum
gjaldeyri, eins og framleiðsla
(full afköst) tveggja álvera
slikra sem i Straumsvik. Þetta
geta ónytjungar þjóöarinnar þó
framleitt, uppi allar gjafirnar
frá þjóöinni, mundu óvinimir
segja.
Eins og kom fram hjá bún-
aðarmálastjóra, veröur kjöt að
fylgja gæru i framleiöslu.
Athugum þaö nánar. Tiu
milljónirmannadeyja úr hungri
ár hvert var sagt á dögunum,
meira en helmingur jaröarbúa
liöur hungur, stór hópur liður
fyrir ofát og deyr úr velmeg-
unarsjúkdómum. Eru þedta
ekki óhugnanlegar staöreyndir?
Viö, matvælaframleiðsluþjóöin,
mættum hugsa þessi mál, þótt
fáir séum. Þaö kemur fyrir, aö
viö eigum I afgang matvæli
fram yfir innanlandsþörf. Svelt-
andi fólk þyrfti aö njóta góös af.
1 löndum þar sem viö komum
með okkar kjöt á markaö, er
niöurgreiðsla á landbúnaöar-
vörum. Er þvi söluaöstaöa ekki
góö. Sumir segja aö viö gætum
notaö ieigin neyzlu meira dilka-
kjöt, ef veröiö væri hagstæöara.
Þetta má vel vera, þvi aö sam-
keppnisvörur eru enn aö hækka.
Kr. 65/- á kg. af nýrrj ýsu er siö-
asta hækkun, harðf'isksklló er
komið yfir kr. 2000.- Ef væri
staöið aö þessum málum af
raunhæfu viti, þá gæti dilkakjöt
stórlækkaö i veröi.
Tökum dæmi: Ég kaupi mér
dráttarvél, heybindivél og fleiri
vélar til aö afla fóöurs fyrir féö.
Af öllum þessum vélum greiði
ég fullan söluskatt. Siöan koma
viögeröir og varahlutir til viö-
halds, á það verö ég að greiða
fullan söluskatt. Sömuleiöis
verö ég aö kaupa bindigarn i
bindivélina, á varahluti er frjáls
álagning, sem skapar okurverö.
Nú, svo kemur framleiöslan á
markaöinn, þá er enn lagöur á
fullur söluskattur. Getur ekki
hver viti borinn maöur skilið
þaö, aö hér er vitfirringsleg
gjaldheimta á feröinni? Ég er
lögum samkvæmt skyldugur aö
láta allt fé i sláturhús til afllfun-
ar, verð þvi aö kaupa út mínar
eigin kindur til heimiiisnota og
greiöa af þeim fullan söluskatt.
Égrak augun iþaö, aö veröiö til
okkar framleiðenda, var meira
aö segja hærra en til kaup-
manna.
Svona dæmi ættu þeir aö
reikna, sem deila á landbúnaö-
inn. Þessi hringavitlausa skatt-
pining er vægast sagt furðuleg
en fæst vist ekki leiörétt af þeim
mönnum, sem hér ráöa. Þær
eru ekki bændum i hag, þessar
verösveiflur á landbúnaöarvör-
um. Þaö er ekki okkar vegna,
sem rikisstjórn notar landbún-
aöarvörur sem hagstjórnartæki
I allri hringavitleysunni. Okkur
bændum vantar mann meö bein
i nefinu, til aö koma þeim sem
ráöin hafa á þessum málum nú,
i skilning um þaö, aö upp-
sprengt verö á innlendri mat-
vöru er öllum i óhag og þar meö
verðbólgu hvetjandi. Er ekki
timi til kominn aö menn skilji
þaö, aö innlend framleiösla þarf
aö vera á lágmarksveröi á
hverjum tima?
Allar verösveiflur á lífsnauö-
synjum fólksins eru til þess eins
aö koma öllum verölagsmálum
og um leið launamálum, i hrein-
an glundroða. Ég vil lika nefna
rafmagnsveröiö, sem bændur
mega borga, berum þaö saman
viö þaö verð, sem þeir erlendu
greiða fyrir þaö i sinn rekstur.
Jú, þaö mætti svo sannarlega
draga úr framleiöslukostnaöi
væri viljinn fyrir hendi. Ég
þakka Arna Jónassyni fyrir góð
orö I minn garö og leiðrétting-
una, aö aukinn flutningskostn-
aður mjólkur fer inn á liö dreif-
ingarkostnaöar.
Valgaröur L. Jónsson.