Tíminn - 06.02.1977, Blaðsíða 36

36
TÍMINN
Sunnudagur 6. febrúar 1977
Og þá var
mengun
lesendur segja
fyrst fiski að fjörtjóni í
íslenzku fjallavatni
Samkvæmt tlmatali manna
var áriö llklega 1949. Seint I
ágústmánuði. Hann hafði
gengið á meö suð-austan skúr-
um siðustu daga og það var
drjúgt vatn I Kópavogslæknum.
Mönnum var það hulið
hvaðan hún kom. Ef til vill hefur
hún svamlað um sundin og Fló-
ann frá árinu áður, sjóbirtings-
torfan, sem þennan dag fékk
boð frá forystu-birtingnum, um
aö gjöra skyldi innrás upp I
land, um ljúfan, ferskan straum
einhverrar ár eða lækjar.
Forystufiskurinn var vel á sig
kominn og fagur, góð tvö pund.
Hinir flestir eða allir um pund,
gott eða slakt.
Stefnan var tekin á landið og
forlögin höguðu því þannig að
Kópavogslækuririn varð fyrir
valinu. Torfan svamlaöi I fyrstu
ofurlitiö f blöndunni við ósinn en
svo kom kallið frá foringjanum
frækna og rennt var upp i
strauminn.
Um nokkurn tima undi torfan
sér vel i læknum. Ef til vill voru
það tvö dægur, eða þrjú, sem
lifsins var notið. En þá uröu
fyrstu birtingarnir varir við
breytingu. óvinur þrengdi sér
að og náði heljartökum, án þess
að gera boð á undan sér og án
þess að sýna nokkur þau vopn er
þekkjast mættu. Þeim fór að
daprast sundið. Það varð erfitt
að ná lofti I gegnum tálknin og
magnleysi setti að. Loks uröu
birtingarnir að gefast upp I
baráttunni við strauminn, leita
sér að lygnum vikum viö landið
og setjast þar að til hinztu ból-
festu. -
Daginn þann þóttust manna
börn hafa himinn höndum tekið,
þegar þau gátu tlnt silfraða sjó-
birtinga úr læknum, með hönd-
unum einum saman. Fjörutfu
voru dregnir á land upp, þar á
meðal foringinn!
En mannanna börn eru jafnan
forvitin og þau vildu ekki aðeins
njóta happsins, heldur einnig
leita orsaka þess að birtingarnir
glötuöu lífi sínu, án sýnilegra
ástæðna. Þvi var komið boðum
um undur þaö sem mennirnir
kalla sfma, til manns, er kom-
inn var til þroska og ætlað var
að gæti leyst úr.
Þegar á staðinn kom var
maður sá í fyrstu jafn ráðvilltur
og börnin, en þar sem I augum
lá uppi að eitthvað verulegt
hafði fariö úrskeiðis, lyfti hann
birtingi einum og tók til nánari
skoðunar.
Ekkert var að sjá að utan,
sem bent gæti til dauðaorsakar.
Ekkert heldur f kjafti, Það var
ekki fyrr en kjamma fisksins
var lyft og tálknin skoðuð, að
gátan var ráðin. Tálknin voru
full af hvftum kornum, sem
maðurinn gat siðar rakið til
Eiskvinnslustöðvar, sem þá
nafði, ekki alls fyrir löngu verið
íomið fyrir skammt frá lækn-
jm. Þar leyndistóvinurinn, sem
íæddist að birtingnum og drap
in miskunnar og markmiðs,
ijörutlu glæsta fiska.
Það var I fyrsta sinn að meng-
m I vatnsfalli á Islandi varð
'iski aö bana, en ekki hið slð-
ista.
Og nú er deilt um þaö, meðal
nanna, sem frá örófi alda hafa I
iroka sínum tekið sér vald yfir
irlögum annarra dýra, hvort
lafi meiri rétt á ánum við
Eteykiavík, Elliðaánum, fiskur-
inn eða maöurinn.
Þar svamlar laxinn að landi
jg stefnir upp I strauminn. Þar
íafa margir átt ánægjustundir,
t gllmu við frækinn fisk. Þar
oefur laxinn átt llfsrétt til þessa.
En þar hefur einnig verið gerð
innrás, þvl maðurinn hefur
komið auga á nýtt notagildi við
ósa ánna. Þar tróna bátar og
sigla um. Skiptir þar mennina
engu þótt þeir fæli laxinn á
brott, þvi maðurinn hefur tekiö
sér réttinn, sem þó var gefinn
laxinum af þeim sem skóp bæöi
menn og lax.
Er þess engin von að árnar
þær arna fái að halda sér?
Er þess engin von að mað-
urinn stfgi eitt augnablik ofan af
hrokastalli sínum og hugi að
umhverfi sfnu?
Er markmið það eitt að
útrýma?
Eitt af stórskáldum mann-
anna, Matthias Jochumsson,
orti eitt sinn:
Þrumu volegir
á virkis-tindi
hamra hersis
haukur og örn,-
slitu höggdofa
og úr háfjalli p
fyrir flugbjarg
að foldu steyptust J
Þangað, er snúðhart
sneru laxar
stóriðu vað
stæltum sporði
en kastharðan,
kvikan fisk
hremmdi hræmár
með heiftarkló.
Hræmárinn beitti heiftar-
klónni sér til llfsviðurværis,
samkvæmt lögmálum náttúr-
unnar. En heiftarkló sú er mað-
urinn beitir við Elliðaár, er I
hróplegu ósamræmi við þau lög-
mál.
Er ekki mál að linni?
— Hjalti —
Bagginn á
þjóðfélaginu
Þetta er ljót setning sem oft
heyrist sögð um bændastéttina.
Hugarfarsbreyting þarf að eiga
sér stað hjá þeim, sem þannig
tala. Þeir virðast einbllna á það,
aö bændur fái styrki til alls og
ég tala nú ekki um öll lánin.
Bændur fá lán, vlst er það, en
þiö skuluð ekki láta ykkur
dreyma um að það þurfiekki að
endurgreiða þau. Og sá bóndi
sem hefur staðið I framkvæmd-
um og fengiö lán, en getur svo
ekki staðið f skilum með afborg-
anir, fær að finna fyrir þvf, eins
og hver annar.
Nú berjast bændur fyrir bætt-
um kjörum og hefði sú barátta
mátt hefjast fyrr — en betra er
seint en aldrei. Frá mlnum
bæjardyrum séö, eru það fyrst
og fremst stjórnvöld, sem eiga
að móta landbúnaöarstefnuna
svo að til sllkrar baráttu þurfi
ekki að koma.
Þvi hvar væri islenzka þjóðin
stödd ef engir bændur væru.
Það ætti að vera stolt og
metnaðarmál stjórnvalda og al-
mennings, aö þeir fáu bændur,
semílandinu eru, framleiða all-
ar þær landbúriaöarvörur, sem
þjóðin þarf, og hægt er að fram-
leiða hér á landi — en það er
meira en sagt verður um marg-
ar aðrar þjóöir. Takmarkið hjá
þeim þjóðum, er aö geta það
enda er ekki litið á bændur þar
sem einhverja ómaga. Þar er
það virðingarstaða að vera
bóndi — en hér er hann bara
bóndi.
Heyrzt hefur að bezt væri að
leggja bændastéttina niður. En
hvað yrði þá um þessi 70-80%
þjóðarinnar, sem vinna beint og
óbeint I sambandi við land-
búnaðinn? Ég er hrædd um aö
öngþveiti mundi heldur betur
skapast á vinnumarkaöinum.
Það er tlmi til kominn að
kaupstaöarbúar geri sér grein
fyrir þvi, að án landbúnaðar
þrífst ekkert þjóöfélag. Og um
fram allt, að hafa það I huga að
það er fleira sem flutt er út en
fiskur. Hvað um alla skinna og
ullarvöruna sem flutt er út, full-
unnin og skapar gjaldeyris-
tekjur fyrir þjóðina?
En þvi miöur eru skinn og ull
flutt út óunnin, og á það ekki —
að mlnu mati — að eiga sér staö.
Við eigum að fullvinna alla þá
vöru, sem seld er til Utlanda.
Enda vita allir og fer ekkert á
milli mála að islenzkar skinna-
og ullarvörur eru á heimsmæli-
kvarða — og sést það bezt á
verði þeirra erlendis.
Hvað er það svo sem bændur
fá fyrir að framleiöa þessi verð-
mæti: Þeir fá 5-600 kr. fyrir 1
stk., gæru og rúmar 400 kr.,
fyrirhvertkg. af ull. Þetta er að
sálfsögðu til háborinnar
i skammar fyrir þá sem ákveöa
verð á landbúnaöarvörum. Þeir
eiga fyrst og fremst að hugsa
um hag bænda, þvl af bændum
eru þeir kosnir til að sjá um
hagsmunamál sln. En þvf miður
finnst mér þeir ekki starfi slnu
vaxnir. Þvl að bændur fá ekki
þau laun sem þeir eiga að fá,
samkvæmt lögum, vegna þess
að alltaf er látið undan.
Það á að lækka kjötverðið en
hækka verð á gærum og ull, og
umfram allt að draga úr milli-
liðakostnaði.
Margir neytendur halda að
bændur mali gull. Svo kann að
vera að vissu marki, rétter það.
Þeir eru sjálfs sin húsbændur,
yrkja sitt land njóta náttúru-
fegurðar lands sins, eru ekki
háðir ysi og þysi bæjarlifsins, og
þar af leiðandi lausir við þann
menningarsjúkdóm, sem heitir
streyta. Þetta er gulls igildi.
Enda ekki ófyrirsynju að
borgarbúar keppast við að
koma út I sveitirnar f frlum sín-
um.
En ekki er nú llf bænda ein-
tómur dans á rósum f hinni
guðsgrænu náttúru, þvi fer
fjarri. Bændur þurfa nefnilega
lika að lifa eins og þeir I
kaupstööunum. Hrædd er ég um
að kaupstaðarbúa þætti mikið
að greiða frá 10-15% hærra
vöruverö en hann greiöir nú. En
þetta má nú margur bóndinn
búa við.
Svo það er kannski ekki óeðli-
legt aö þeir vilji fá það kaup
sem þeim ber að fá. Og eitt er
vist að engin stétt I landinu
mundi láta það viðgangast að
haldið væri eftir af launum
þeirra 20-30% eins og átt hefur
sér staö um áraraðir hjá bænd-
um.
1 dag eru bændur uggandi
vegna þess, hve gffurlega
kostnaöur við búin hefur aukizt
svo að endar ná vart saman.
Þyngsti bagginn er áburðar-
kaupin, en áburður hefur marg-
faldazt I verði undanfarið.
Annar þungur baggi er fóður-
bætirinn. Og verður hann sjálf-
sagt mörgum bóndanum öþæg-
ur ljár i þúfu, þetta árið eftir
alla óþurrkana I sumar.
Hins vegar verður það aldrei
ofbrýnt fyrir bændum að verka
meira I vothey en gert hefur
verið og mundu þeir þá sjá að
fóðurbætisbagginn yröi ekki
eins átakanlegur og hann er um
þessar mundir hjá þeim, sem
eru með illa verkuð þurrhey.
Þarna tel ég að ráðunautar
þufi að koma miklu meira við
sögu en þeir hafa gert. Kynna
bændum á sinum umráða-
svæðum votheysgerð og sýna
fram á reynslu þeirra, sem
heyjað hafa á þann hátt árum
saman. Þvl oft má læra af
reynslu annarra. Ég hef áður
ritaö pistil um votheysverkun og
ætla þvi ekki að fara frekar út I
þá sálma hér. Að lokum þetta:
Mig langar til að beina þvl til
stjórnvalda, að þau efli land-
búnaðinn á Islandi eins og frek-
ast er kostur og þar má ekkert
til spara, svo er þaö stjórnvalda
aðkveða niður raddir, sem vilja
landbúnaðinn feigan. Þvl hvað
er þjóð án öflugs landbúnaðar?
— Ekkert — Bændastéttin er
ekki baggi á þjóðfélaginu,
heldur máttarstólpi þess.
Veöurbarin bóndakona úr
Dölum
Útgófa skipstjóra-
og stýrimannatals
NO hefur veriö hafin undir-
búningur að útgáfu skipstjóra- og
stýrimannatals, er mun miðast
viö stofnun Stýrimannaskólans I
Reykjavlk 1891 og fiskimanna-
próf þau, er Fiskifélag lslands sá
um frá 1918 til 1938, ásamt þeim
er útskrifazt hafa frá Stýri-
mannaskólanum í Vestmanna-
eyjum frá stofnun hans.
Nokkuö hefcr undanfariö verið
skrifað um útgerð og aflabrögö
hér á landi, svo sem Sjómanna-
sögu eftir Vilhjálm Þ. Glslason,
er skráð var I tilefni af 50 ára af-
mæli Skipstjóra- og stýrimanna-
félagsins Aldan. Skútuöldin eftir
Gils Guðmundsson, rithöfund.
Skipstjórar og skip eftir Jón
Eiriksson, skipstjóra, ásamt
fleiru, þar sem getið er merkra
skipstjórnarmanna, er voru
tengdir skipstjóm og útgerð.
Reiknað er með, aö rit þetta
geti orðið nokkurs konar upp-
sláttarrit, er verði skráð eftir
stafrófsröð, með formála um leið-
sögu á fyrri tíð, áttavitanum og
aödraganda að stofnun Sjó-
mannaskóla Islands.
Sendir hafa verið út spurninga-
listar til flestra skráðra meðlima
I skipstjóra- og stýrimannafélög-
um landsins, og hafa nú þegar
verið skráð 570 nöfn. Ljóst er, aö
það verður mikið starf, sem ligg-
ur á bak við útgáfu sem þessa, og
má ekki seinna vera, þvf alltaf
verður erfiöara um gagnasögnun
eftir þvl sem timar llða: Það ættu
allir, er þetta mál skiptir að
leggjast á eitt um aö létta undir
um fyrirgreiðslu og framgang
þessa máls, þar sem hér er um að
ræða mjög merkt framtak, er
mun geyma góðar heimildir fyrir
sjómannastéttina.
Að útgáfunni standa Ægisútgáf-
an, Guðmundur Jakobsson og
Guðmundur H. Oddsson, skip-
stjóri.