Tíminn - 11.09.1977, Page 18

Tíminn - 11.09.1977, Page 18
18 Sunnudagur 11. september 1977 menn og málefni Miðflokkar og aðrir flokkar Leiötogi sænska Miöflokksins Thorbjörn Falldin, forsætisráöherra, heimsótti tsland I sl. viku, og átti þá m.a. fund meö ýmsum forystumönnum Framsóknarflokksins. I umræöum um grundvallar- stefnumiö f stjórnmálum kemur iöulega upp misskilningur sem á rót sina f þvl að menn setja ekki forsendur og hugtök í rétt sam- hengi. Þannig ber t.d. m jög mikiö á því aö einstök hugtök séu flutt á milli landa og notuð viö nýjar aö- stæður fyrirvaralaust, þótt jafnt félagslegar sem sögylegar for- sendur kunniaö veraallt aörar. Segja má aö islenzk stjórnmál og stjórnmálahreyfingar hvlli á tvenns konar grundvelli. Annars vegar eiga þau upptök sin I sjálf- stæðisbaráttunni og tóku mót sitt af henni aö mestu eöa öllu leyti fram á þessa öld. Hins vegar spruttu þau upp úr hinum félags- lega jarðvegi, þjóöfélags-, byggö- ar- og atvinnuháttum, samhliöa almannasamtökum og hags- munahópum sem fyrir hendi voru 1 landinu. Reyndar er þaö athyglisvert hvernig þessar mismunandi for- sendur endurspegluðust I stjórn- málunum. Þannig fór þaö alls ekki allt af saman aö vera um- bótamaöur I stjórnarfarsmálum og framfaramaður I félags- og at- vinnumálum. Sumir áhugamenn um félagslegar og verklegar framfarir voru beinllnis hæg- gengir I sjálfstæöismálinu, en aörir meöal róttækustu foringja i þvl máli höföu næsta lltinn áhuga á famförum öörum. Þessar mis- munandiskoöanirkomu t.d.fsjós I sviptingunum milli Valtýsku og Benediktsku á árunum fyrir alda- mótin. Þaö þjóöfélag sem hér var á mótunartlma stjórnmálahreyf- inganna einkenndist af dreiföri byggö fámenni og persónulegum tengslum manna, og verkaskipt- ingu sem bar enn mörg merki sjálfsþurftabúskapar þar sem þörfum heimilisins er öllum eöa allflestum sinnt innan þess eigin veggja. Meginstéttin var þá og vinnandi millistétt, fyrst og fremst viö landbúnaöarstörf. Þetta var sveitaþjóöfélag og stólpi þess var bóndinn. Upp úr þessum jarðvegi sprettur samfé- lag nútlmamiöstéttar verkaskipt- ingar og tækni svo aö segja beint og órofiö vegna þess m.a. aö um- skiptin uröu svo seint. Hagþróun- in hér á landi birtist af þessum sökum félagslega ekki sizt sem byggöaröskun. Vegna þess hve seint hún gerist komu hérlendis hins vegar ekki upp þær þjóöfé- lagslegu andstæöur sem oröiö höföu I mörgum nágrannalönd- um, þar sem hagsmunaárekstrar auömanna og raunverulegra um- komuli'tilla öreiga settu svip sinn á þjóöllfiö áratugum saman. Þaö er athyglisvert I þessu efni aö þessi vinnandi miöstétt I nú- timasamfélaginu hérlendis veröurekkikölluö „borgaraleg” I slgildri merkingu orösins nema aö hluta. Aö miklu leytier hér enn um aö ræða framleiðendur til sjá var ogsveita, launafólk hjá fyrir- tækjum og stofnunum og hand- verksmenn. Islenzka miöstéttin, sem er harla vlötækt hugtak, spannar yfir miklu viöara sviö heldur en viöskipti eöa f jármála- umsvif. Að eigna sér sjálfstæði Allt of lengi hefur hægrimönn- um tekizt aö eigna sér sjálf- stæöisstefnuna I áróöri slnum. Vitanlega ber að viöurkenna það mikilvæga hlutverk sem Iselnzka borgarastéttin gegndi I sjálf- stæðisbaráttunni meö þvi aö efla hér innlenda verzlun, útgerö og annan atvinnurekstur. En á hitt ber og að lita aö annars vegar mátti viöa tæplega á milli sjá danskra umsvifamanna og hálf- danskra eöa hálflslenzkra vegna þess aö I stéttinni varö þar ekki á milli greint. Hins vegar tóku samvinnuféiögin margviöa aö sér þaö sjálfstæöishlutverk í verzlun, iönaöi, útgerö o.s.frv. sem Is- lenzkir borgaralegir athafna- menn heyktust á. Nu, þegar sprottin er úr grasi kynslóö sem aldrei hefur lifaö undir danskri stjórn, hlýtur aö reka að þvf aö menn sjái sam- hengiö rétt I þessu efni og áróö- urshulunni um „sjálfstæöisstefn- una” og tengsl hennar viö sögu og baráttu þjóðarinnar veröi af létt. Miöflokks- hugtakið Flokkaskipanin I landinu ber eölilega skýr merki þeirra sögu- legu og félagslegu forsendna sem liggja aö baki stjórnmálastarf- seminni. Svo sem augljóst er leiða þessarforsendur tilþess aö I landinu er sterkt miöflokksafl fyrir hendi. Oflin yzt til hægri og yzt til vinstri koma ekki auga á þessar forsendur eöa vilja ekki viö þær kannast. Þeim er umhug- aö aö stjórnmálakerfiö I landinu lúti einhverjum aðfengnum fyrir- myndum en ekki þörfum og hags- munum þjóöarinnar sjálfrar. Um nokkurt skeiö hefur boriö talsvert á misskilningi á þvi „miöflokkshugtaki” sem hér hefur veriö minnzt á. Eins og menn vita hefur þetta hugtak veriö notaö i islenzkum stjórn- málum allt frá þvl aö Framsókn- arflokkurinn var stofnaöur. A þeim árum var mikiö talaö um „miöflokkskenninguna” sem lá aö baki stofnun flokksins. Þessi misskilningur felst einkum I þvi aö menn vilja legga I hugtakiö þá merkingu aö þaö feli i sér fram- tiöarstefnu stjórnmálaflokks. Sannleikurinn er sá aö „miö- flokkshugtakiö” hefur allt af faliö I sér fyrst og fremst yfirlýsingu um afstööu flokks I stjórnmála- kerfi, afstööu hans með tilliti til annarra flokka. Hugtakiö sjálft segir þess vegna ekki alla sögu um hugsjónalega afstööu flokks- ins eöa vilja hans varöandi fram- tlöarþróun þjóöskipulagsins. Þrátt fyrir þetta má af „miö- flokkshugtakinu” skilja aö sá flokkur sem um ræöir aögreinir sig annarsvegarfrá hugmyndum jafnaöarmanna og sósíalista um stéttabaráttu I marxlskum anda og um alræöi eöa forræöi rlkis- valdsins um málefni einstakling- anna. Hins vegar markar hugtak- iö skýr skil andspænis hægrisinn- uöum borgaralegum sjónarmiö- um jafnvel þóttþau kunni á tlöum aö hafa á sér frjálslyndan brag. Eru sósíalistar vinstri menn? Þaö er ástæöa til aö vekja sér- staka athygli á þeirri staöreynd að hér á landi er i stjórnmálum ekki fyrst og fremst deilt um sósialisma eöa frjálst efna- hagslif. 1 Islenzkum stjórn- málum hafa deilurnar lengst af staðiö um borgaralegar og hægrisinnaðar hugmyndir samkeppnismanna annars- vegar og félagshyggju sam vinnumanna hins vegar. Þegar horft er yfir flokkaskipanina 1 landinu veröur miöflokkshlut- verkiö alveg ótvírætt, en I deilum hægri og vinstri manna, sem hvorir tveggja vilja standa vörö um frjálst efnahagslif sem grund- völl, er spurt um viöhorfin til framtiöarþróunar þjóöllfs og samfélags. „Miöflokkshugtakiö” hefur enn sem fyrr hlutverki aö gegna I is- lenzkum stjórnmalum og þaö á rætur sínar I sögulegum og fé- lagslegum forsendum. Þaö rekst hins vegar engan veginn á hug- takiö „vinstristefnu” i íslenzkum stjórnmálum, og þaö er ekkert annaö en blekkingar eða blinda aö vilja halda þvi fram aö hug- tökin rými hvort öðru út. Sann- eikurinn er sá aö þaö er mjög 'afasamt hvort unnt er meö réttu iö kalla sósialista vinstrimenn, regna þess aö þeir stefna út fyrir •amma þess samfélags sem þolir jólitlsk átök hægri og vinstri. Vfenn geta veltþví fyrirsér hvort ióslalistar eru ekki fullt eins -ömmustu „hægrimenn’ I þeim isetningi sinum aö útrýma at- lafnafrelsi einstaklinga og sam- :aka I þjóöfélaginu, og er þá átt viö „sósialisma” I marxistlskri merkingu. Þaö gildir reynd ar um öll þessi stjórnmtflahugtök aö þau ver*ur aö sjá I réttu samhengi viö sögu- legar og félagslegar forsendur. Þannig eru hugtökin „hægri” og „vinstri” beinllnis alræmd fyrir þaö hve óljós þau eru. „Sósial- ismarnir” eru vlst orðnir állka margir og „sósíalistarnir” eru. Um „miöflokkshugtakiö” veröur þaö á svipaöan hátt sagt aö viöa um lönd á þaö viö um borgara- lega og jafnvel hægrisinnaða frjalslynda flokka, ogfer það eftir þvi á hvers konar grundvelli stjórnmálallf þjóöanna hvllir. Samsvaranir Rangtværiaöhaldaþvlfram út af fyrirsigaö hér sé um einhverja islenzka „sérstöðu” aö ræöa. Raunin er sú aö Imegindráttum á svipaö viö um Skandinaviu, Ir- land og austanveröa Evrópu. Miöflokkar meö svipuöu sniöi og Framsóknarflokkurinn starfa I skandinavlsku löndunum og hafa náðmiklu fylgi þar, ekki sizt IFinnlandi og I Sviþjóð. I Austur- Evrópu voru stjórnmálaöfl sem studdust við sveitafylgi mjög sterk allt þangaö til kommúnistar ruddust þar til valda. Siöustu átökin eftir styrjöldina fpóilancfi Ungverjalandi Búlgaríu og Rúm eniu stóöu ekki milli kommúnista og borgaralegra hægrimanna, heldur milli kommúnista og bændaflokkanna eöa miöflokk- Nú er þaö augljóst aö þaö er fjölmargt sem á milli ber sam- félaganna I Skandinvaiu, Aust- ur-Evrópu og slöan á Islandi. En þau dæmi sem nefnd voru sýna þó, svo langt sem þau ná að hinar sögulegu og félagslegu forsendur veröur aö hafa I huga þegar reynt er aö gera grein fyrir stjórnmálaástæöum. And- stæð dæmi má lengi telja, en hér veröur látiö staöar numiö við þaö aö minna á hin gamalgrónu iðnaðarsamfélög Bretland, Þýzkaland, Belgiu og Bæheim. 1 þessum löndum voru efnahags- leg skilyröi allt önnur, uppbygg- ing iðnaöar og stóriðju miklu fyrr á feröinni og borgarllf oröiö megineinkenni, ásamtfátæktog örbirgö „öreiganna”, löngu áö- ur en fólki tók aö fækka í dreif- býlinu og þorp tóku að spretta upp á islandi. Framvindan í Skandinaviu Löngum hefur þvi verið haldiö fram i' hópum þeirra sem ekki vilja sá félagslegar og sögulegar forsendur aö þróun samfélagsins „hlyti” aö leiöa til þess aö fylgi Framsóknarflokksins myndi minnka. Þróunin hin síöari ár i Skandinavlu getur veriö fróöleg til samanburöar I^essu efni. Miö- flokkurinn sem nu hefur forystu i rikisstjórn Sviþjóöar hét áöur „Bændasambandiö”. Flokkurinn tapaöi stööugt fylgi á sjötta ára- tugnum, en á sama tlma átti sér staö veruleg byggöaröskun I landinu. Flestirsem fylgdustmeö töldu aö dagar flokksins væru brátt taldir. En svo fór þó ekki nema siöur væri. Um og upp úr 1960 tók flokkurinn mjög aö eflast i bæjum og borgum og er nú orð- inn næststærsti stjórnmálaflokk- ur landsins. Meöal þeirra stefnumála sem eflt hafa sænska miöflokksmenn má nefna byggöastefnuna fyrsta. t tengslum við hana hafa þeir lagt áherzlu á hag smáfyrirtækjanna, á mannleg samskipti á vinnustöö- um og á valddreifingu I þjóðfélag- inu. Þeir hafa boriö fram þjóöleg sjónarmiö I menningarmálum. Þeim er þaö mikiö kappsmál aö efla sjálfræöi bygöanna og sveit- arfélaganna andspænis miöstööv- um valdsins I þjóöfélaginu. Þeir hafa lagztgegnóheftum hagvexti og efnishýggju en stutt þess i stað mannleg og mannúöleg sjónar- miö. Loks leggja þeir áherzlu á samvinnu og samhjálp efnalega sjálfstæröa manna. 011 þessi stefnumál þekkja Framsóknarmenn úr langri bar- áttu, og svipuöu máli gegnir um miðflokksmenn I Noregi og I Finnlandi. A þaö er rétt aö minna aö I hugum miöflokksmanna I þessum löndum merkir „miö- flokkshugtakið” ekki aöeins and- stööu viö einstefnu hinna voldugu jafnaðarmannaflokka, heldur alls ekki síöur táknar þaö sérstööu flokksins andspænis hægrisinnuö- um borgaralegum flokkum, en I þessum löndum starfa bæöi I- haldssamir og frjálslyndir borgaraflokkar. Mismunandi aðstæður Með þvi' sem hér hefur verið sagt ær þvl engan veginn haldiö fram að sama máli gegni um Framsóknarflokkinn og hina skandinavlsku miðflokka aö öllu leyti. Þeir eru forystuafl gegn stjórnmálaforræöi jafnaðar- manna, en Framsóknarflokkur- inn er forystuafl gegn stjórn- málaforræöi hægrimanna á Is- landi. Þaö leiöir einfaldlega af stjórnmálaaöstæöum I hverju landi um sig. 1 öðru lagi má geta þess aö miöflokkarnir I Skandin- avlu voru lengi vel „hreinir” stéttarflokkar bænda og búaliðs miklu fremur en Framsóknar- flokkurinn hefur nokkru sinni veriö, og tengsl þeirra viö sam- vinnusamtök og önnur almanna- samtök hafa ekki veriö meö sama hætti. 1 ljósi stjórnmálaaðstæðna i Skandinaviu hlýtur þaö aö teljast eðlilegt aö miöflokkarnir vinni meö borgaralegum hægrisinnuð- um flokkum, hvort sem þeir telj- ast Ihaldssamir eöa frjálslyndir, i samsteypustjórnum því aö annar kostur er ekki fyrir hendi til þess að hnekkja alræði jafnaöar- manna. Á sama hátt hefur þaö veriö hlutverk Framsóknar- flokksins aö bera fram ýmis framfaramál sin i samstarfi viö sósialista og jafnaðarmenn á Is- landi í vinstristjórnum. Af hálfu miöflokksmanna i Skandinaviu hefur þaö þvi hins vegar alltaf veriö haldið fram aö samstarf viö jafnaöarmannaflokkana sé sjálf- sagt og nauðsynlegt t.d. ef staöa þjóðarbúsins er I veöi vegna ein- hverra áfalla. Og á sama hátt hika Framsóknarmenn ekki viö aö taka höndum saman viö hægri- menn I ábyrgu og þjóöhollu sam- starfi. Þannig má bera saman og finna fjölmargar samsvaranir þegar sifellt er haft i huga við hvaöa aö- stæöur er starfaö, á hvaöa grund- velli sögulegum og félagslegum er staöiö, og með hverjum hætti stjórnmálakerfi og flokkaskipan er Ihverju landi. Mismunurinn og fjölbreytnin er augljós en sam- staðan engu siöur. Maðurinn sjálfur Loks má nefna eitt atriöi sem þessir f lokkar viröast eiga merki- lega samleiö um. Allir hafa þeir lagt minni áherzlu á kennisetn- ingar og fræðilegar bollalegging- ar en flestir aðrir stjórnmála- flokkar 1 sömu löndum. I þessu felst reyndar ákveöin „fræöileg” afstaöa I sjálfu sér. 1 augum þeirra sem I þessum flokkum starfa er þjóölifiö sjálft mikil- vægara sem grundvöllur en ein- hverjar misjafnlega langt sóttar ályktaniraf þvi, maöurinn sjálfur og þarfir hans brýnni en pólitlsk- ar kokkabækur. Og reynslan hef- ur orðið sú aö enda þótt mennta- fólk af eldri kynslóð hafi sett þetta nokkuö fyrirsig og vanmet- iöstjórnmálaafstööu flokkanna af þessum sökum, þá hefur yngri kynslóðin gegnt kalli flokkanna. Hún þekkir hvort eö er aöstæö- umar og vandamálin I iön- og tæknivæddum velferöarþjóöfé- lögum og veit aö úreltar lausnir jafnaðarmanna, sósialista og hægrimanna duga skammt. js

x

Tíminn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.